Marginalizm, marginesowość, człowiek marginesu w literaturze (od 2 połowy XIX wieku do współczesności) 3700-KON152-AL-OG

Konwersatorium poświęcone rozpoznaniu złożonego i wieloaspektowaego zagadnienia o charakterze socjokulturowego, jakim jest marginalizm, zapisany i uobecniony w różnych tekstach artystycznych z okresu od 2 połowy XIX wieku do współczesności. Adresatem zajęć są wszyscy studenci, którzy chcą przyjrzeć się różnym sposobom definiowania tego pojęcia w kulturze, a ponadto lubią czytać, są otwarci na intelektualne wyzwania i ryzyko i gotowi na przekraczenie steoretypowych wzorów lektury i interpretacji zjawisk kulturowych.
W powszechnym rozumieniu pojęcie marginesu społecznego, podobnie jak określenie człowiek z marginesu, odnoszą się raczej do pejoratywnych skojarzeń i kontacji. Tymczasem współczesne badania kulturoznawcze, socjologiczne i antropologiczne pozwalają zauwyżyć, że „margines” rozumiany jako kategoria przeciwna do tego, co główne, do tego, co w centrum, obejmuje różne elementy kultury: od zachowań i postaw, które nie mieszczą się w społecznie akceptowanych normach, przez środowiska z tzw. półświatka czy świata przestępczego, obrazy grup zawodowych, które na ogół pozostawały poza opisem artystycznym, po margines społeczny definiowany jako granica dwóch kręgów kulturowych, z których żaden nie określa tożsamości człowieka (koncepcja została wprowadzona przez Roberta Ezrę Parka i rozwinięta przez Everetta Sonequista). Z tej konstatacji wyprowadzony jest pierwszy cel zajęć, a więc zdiagnozowanie jak literatura reaguje i zapisuje kulturowe zjawisko marginalności. Przy czym naszym zadaniem nie będzie odtworzenie rejestru literackich obrazów marginesowości a raczej odpowiedź na pytanie jaki jest cel wprowadzenia środowisk oraz zjawisk do tekstów artystycznych. W zakresie naszych zainteresowań znajdą się różne zjawiska związane z kategorią marginalności z wyłączeniem aspektów związanych z płciowością i seksualnością. Te bowiem wymagają odrębnej refleksji. Zakres naszych dociekań będzie ściśle związany z kontekstem społecznym i środowiskowym.
Drugim, podstawowym celem zajęć jest wskazanie, że tekst kultury, który powstał w określonym czasie, a więc i warunkach historycznych, społecznych i intelektualnych, odzwierciedla nie tylko charakterystyczne dyrektywy estetyczne, ale też może być źródłem wiedzy o realiach społecznych, środowiskowych, nierozerwalnie związanych z kulturą artystyczną, kulturą masową i życiem społecznym.
W zakresie proponowanych lektur znalazły się różne teksty, wśród artystycznych są te, które kwalifikujemy jako literatura „wysoka” i popularna, obecne w świadomości odbiorców i usytuowane poza nią. Proponowany porządek zajęć (a więc i omawiania poszczególnych lektur) odzwierciedla porządek problemowy, który rzutowany jest na porządek chronologiczny.
Jako początek dla naszych rozpoznań wskazujemy drugą połowę XIX wieku, a ściślej naturalizm, a więc okres, w którym dokonały się poważne zamiany w świadomości społecznej, których jedną z konsekwencji było wprowadzenie do literatury pięknej środowisk do tej pory w niej nieobecnych (głównie tzw. nizin społecznych). Punktem dojścia jest współczesność i pytanie jak literatura współczesna korzysta z dotychczasowych doświadczeń, dlaczego sięga po społeczne marginesy i w jakim celu poddaje je artystycznemu opisowi. Ze spisu lektur świadomie wyłączam teksty z okresu II wojny światowej lub bezpośrednio jej dotyczących, ponieważ są one odrębnym zagadnieniem i wymagają innego namysłu.
Rozległość kontekstu, w którym sytuowana będzie nasza lektura, warunkujemy – ze względu na interdyscyplinarny charakter zajęć – zainteresowaniami i potrzebami studentów. Sylabus obejmuje jedynie propozycję zakresu poszczególnych bloków zajęć oraz wskazuje podstawowy tekst jako punkty wyjścia do dalszej refleksji.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Efekty kształcenia

Konwersatorium kształci i doskonali umiejętności interdyscyplinarnej analizy i interpretacji tekstów artystycznych jako świadectwa różnorodnych zjawisk marginalności i marginesowości w kulturze (od 2 poł. XIX wieku do współczesności)
Wiedza:
- student posiada wiedzę na temat kategorii marginalności i marginesowości w kulturze od od 2 poł. XIX wieku do współczesności;
- potrafi wskazać, scharakteryzować i wyjaśnić na czym polega marginalność i marginesowość jako zjawiska kulturowe zapisane na kartach dzieł literackich;
- zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów kultury w powiązaniu z tradycją;
- zna podstawowe metody interpretacji tekstu literackiego;
- rozpoznaje i interpretuje najważniejsze zjawiska kultury XX wieku i kultury współczesnej w oparciu o tradycję dziewiętnastowieczną;
- potrafi łączyć lekturę literatury wysokiej i popularnej, polskiej i obcej;
- zna zależności pomiędzy różnymi dyscyplinami humanistycznymi, zajmującymi się badaniem dzieł sztuki w kulturze, socjologicznego kontekstu działalności kulturowej;
- rozumie najważniejsze związki pomiędzy działaniami kulturowymi i przemianami w życiu społeczny;
- zna terminologię z zakresu literaturoznawstwa.

Umiejętności:
- potrafi interdyscyplinarnie i komparatystycznie analizować interpretować prozatorskie teksty literackie jako świadectwo różnorodnych zjawisk kultury od 2 poł. XIX wieku do współczesności w odniesieniu do przemian historycznych, estetycznych, filozoficznych, społecznych i kulturowych 2 połowy XIX wieku i XX wieku;
- posiada podstawowe umiejętności wykorzystywania interdyscyplinarnych metod i narzędzi badawczych w analizie zjawisk kultury współczesnej
- posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem poglądów innych autorów oraz samodzielnego formułowania wniosków;
- posiada podstawowe umiejętności badawcze pozwalające na formułowanie problemów badawczych z zakresu humanistyki;
- posiada umiejętności wykorzystywania interdyscyplinarnych metod i narzędzi badawczych w analizie zjawisk kultury współczesnej.

Kompetencje społeczne:
- ma szacunek dla różnych stanowisk i opinii;
- rozumie dynamikę rozwoju naukowego, kulturowego i społecznego oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze;
- rozumie znaczenie bogactwa i dziedzictwa kulturowego Europy;
- rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie.

Kryteria oceniania

1. Podstawą zaliczenia konwersatorium jest:
– obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności w semestrze);
– przygotowanie do zajęć;
– aktywność (uczestnictwo w dyskusji);
– przygotowanie wypowiedzi ustnej w oparciu o samodzielną analizę i interpretację wybranego przez siebie utworu(spoza omawianych podczas zajęć). Analiza i interpretacja powinna uwzględniać lekturę dokładną lekturę utworu. Należy zastanowić się nad następującymi kwestiami: a) w jaki sposób w treść wybranego utworu został wpisany problem marginalności, marginesowości lub człowieka marginesu b) jak została zbudowana kategoria marginalności, marginesowości, człowieka z marginesu i co ona oznacza, c) jaką rolę odgrywa omawiany tekst w historii kultury. Wypowiedź nie może być dłuższa niż 10-12 minut.
Zakres wypowiedzi należy uzgodnić z prowadzącą zajęcia.
2. Podstawy oceny wypowiedzi ustnych:
- umiejętność zrozumiałego formułowania opinii i argumentowania poglądów,
- umiejętność uważnego słuchania i rozpoznawania opinii i tez formułowanych przez innych uczestników dyskusji,
- umiejętność świadomego uczestniczenia w dyskusji i korygowania własnych sądów i opinni poprzez przyjęcie argumentów przedstawionych przez innych uczestników rozmowy.

3. Kryteria oceny wypowiedzi zaliczeniowej studenta:
– związek wypowiedzi z tematem,
– samodzielność, wnikliwość i kulturowy charakter interpretacji,
– kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość).

4. Ocena końcowa uwzględnia:
– przygotowanie do zajęć (20% oceny końcowej),
– aktywny udział w zajęciach (30% oceny końcowej),
– samodzielna wypowiedź przygotowana przez studenta (50% oceny końcowej).

Uwaga: obowiązuje kontrola obecności.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-KON152-AL-OG w USOSweb