Doświadczenie „czasu, który wypadł z ram” w literaturze i filozofii 3700-KON126-AL

Okrzyk Hamleta „the time is out of joint” można interpretować jako ekspresję szczególnego rodzaju doświadczenia. Jest to doświadczenie utraty kontroli, zdumienia, niepewności, wyobcowania, odczucia radykalnej zmiany, a nawet szaleństwa. Ma ono charakter granicznego doświadczenia egzystencjalnego. Jest stan ostrego kryzysu, w którym świat ukazuje swoje nieznane oblicze i w którym zawodzą sprawdzone sposoby rozumienia i kontrolowania rzeczywistości oraz nas samych. Wszystko staje się inne, można więc powiedzieć, że to sam czas – jako pierwotna rama doświadczenia – zaczyna płynąć w inny sposób lub „wypada z kolein”. Ponieważ graniczne doświadczenia egzystencjalne wykraczają poza ramy doświadczenia potocznego i powszechnego, są bardzo trudne do wypowiedzenia i opisania. Właśnie dlatego zdolność do artykulacji takich doświadczeń stanowi dobre kryterium wartościowania dzieł literackich i teorii filozoficznych. Wypowiedzenie ich jest bowiem graniczną możliwością samego języka, a więc najwyższą stawką w wysiłkach pisarzy i myślicieli. Jest to więc bardzo dobry punkt wyjścia dla interdyscyplinarnych badań problemowych na styku literatury i filozofii – jedna i druga mierzy się z doświadczeniami granicznymi.
Tematem seminarium będzie badanie granicznych doświadczeń egzystencjalnych na przykładzie ich filozoficznych i literackich ekspresji pochodzących z różnych epok i różnych kręgów kulturowych. Analizując teksty literackie i filozoficzne, będziemy zastanawiać się nad różnymi aspektami tych doświadczeń, ich rozmaitymi uwarunkowaniami, źródłami, konsekwencjami kulturowymi i psychologicznymi. Wśród kontekstów, które będziemy poruszać, znajdzie się problematyka zmiany historycznej, radykalnego sceptycyzmu epistemologicznego, nowożytności i nowoczesności, nihilizmu, szaleństwa, obcości i alienacji. Zastanowimy się również, czy istnieje zasadniczo jedno graniczne doświadczenie egzystencjalne, które znajduje różne ekspresje na przestrzeni dziejów, czy też należy mówić o różnych odmianach takich doświadczeń. Badając wieloznaczność i wieloaspektowość doświadczeń granicznych, będziemy poszukiwali ich wspólnego mianownika.
Wątkiem o pierwszoplanowym znaczeniu będą też wzajemne relacje literatury i filozofii. Porównując sposoby, na jakie jedna i druga mierzy się z doświadczeniami egzystencjalnymi, spróbujemy wskazać na podobieństwa i różnice między refleksją filozoficzną a literaturą piękną (w trzech jej podstawowych odmianach – liryce, prozie i dramacie). Punktem wyjścia będzie robocza hipoteza, w myśl której literatura ma charakter bardziej „tragiczny” niż filozofia, ponieważ ukazuje konflikty, problemy i napięcia bez podawania gotowych recept na ich rozwiązanie. Strategia dyskursów filozoficznych byłaby z kolei bardziej „archeiczna” – nastawiona na złagodzenie kryzysu doświadczeń granicznych, włączenie go do szerszej wizji świata lub zamaskowanie go. Weryfikując tę hipotezę w toku seminaryjnych dyskusji będziemy również szukali przypadków, które ją podważają.
W ramach seminarium odbędzie się 15 dwugodzinnych spotkań w sali. Studenci będą musieli oprócz tego poświęcić minimum 3 godziny tygodniowo na lekturę tekstów.