Klucze kultury bizantyńskiej 3700-FN-KKB-23-OG

Główna problematyka wykładu polega na sprecyzowaniu kultury bizantyńskiej wedle najważniejszych parametrów, wyznaczających jej funkcjonowanie, odrębność, a zarazem ciągłość w rozwoju dziedzictwa antycznego i kategorii myśli świata grecko-rzymskiego. W ramach wykładu tradycja bizantyńska zostanie rozpatrzona w świetle kluczy kulturowych, którymi są takie dziedziny jak: teologia i filozofia wschodniochrześcijańska, myśl polityczna i semantyka władzy, bizantyńska paideia, trwanie dziedzictwa antycznego, sztuka i liturgia, mistyka, relacja Wschód-Zachód, oraz żywotność tradycji bizantyńskiej w dniu dzisiejszym. Każdy z wybranych kluczy kulturowych stanowi parametr, decydujący o odrębności kultury bizantyńskiej, jest prezentacją jej oryginalnej odpowiedzi i transformacji klasycznej struktury kosmosu i form doświadczenia ludzkiego. Wybrane klucze działają jako kategorie, istniejący w świadomym, bądź podświadomym polu znaczeniowym kultury bizantyńskiej. W każdym z tematycznych bloków wykładowych (przedstawione w paragrafie „Zakres tematów” części B) na podstawie tekstów źródłowych i analizy form kulturowych zostanie zaproponowana charakterystyka fenomenów tradycji bizantyńskiej, wyznaczających jej samoświadomość i generujących możliwość powstania w ramach owej tradycji zupełnie nowych zjawisk, dzięki którym kultura nie tylko poznaje sama siebie, ale siebie zaskakuje, przekracza i rozwija.

Wykład jest podzielony na bloki tematyczne, realizowane w ramach jednego, bądź kilku zajęć.
1. Obraz świata - struktura rzeczywistości w teologii patrystycznej; zmiana antycznego modelu; synteza patrystyczna; dyskurs osoby; narodziny nowych form doświadczenia języka.
2. Pojęcie ortodoksji - zasadniczość tej kategorii dla kultury bizantyńskiej, a zarazem jej otwartość; intuicje realizowane w bizantyńskiej myśli teologicznej; herezje w kulturze bizantyńskiej; formułowanie doktryny; spory dogmatyczne i sobory w kulturze bizantyńskiej; kulturowa dekonstrukcja dogmatów, jako uzyskanie obrazu świata.
3. Władza - semantyka władzy w kulturze bizantyńskiej; cesarz i imperium jako kategorie teologiczne; stosunek państwo-kościół w tradycji bizantyńskiej; semantyka władzy w relacji Bizancjum-Persja i Bizancjum-Rzym; przeniesienie bizantyńskiego modelu władzy na Ruś.
4. Fenomen „Byzantine Commonwealth” - modele kulturowej ekspansji tradycji bizantyńskiej.
5. Dziedzictwo antyczne w kulturze bizantyńskiej - recepcja i transformacja dziedzictwa antycznego; edukacja; fenomen renesansów w kulturze bizantyńskiej.
6. Konstantynopol - miasto znak; „Nowy Rzym”; topografia semantyczną.
7. Sztuka - charakterystyka stylu sztuki bizantyńskiej; genealogia i chronologia rozwoju sztuki bizantyńskiej; sztuka jako format doświadczenia; poetyka sztuki liturgicznej; liturgia jako teatr; teologia sztuki; stałe formuły sztuki bizantyńskiej; plastyka i muzyka; hymnografia.
8. Mistyka wschodniochrześcijańska - wypracowanie odrębnego dyskursu teologii i filozofii bizantyńskiej; fenomen hezychazmu; Palamas i Petrarka.
9. Relacja Wschód-Zachód w kulturze bizantyńskiej.
10. „Byzance après Byzance” - żywotność tradycji bizantyńskiej we współczesności; społeczne, polityczne i artystyczne charakterystyki trwania tradycji bizantyńskiej.