Tradycja chciana i niechciana. Przeszłość akceptowana i odrzucana. Casus kultur narodowych i kontekst europejski 3700-CS-F-TCiN

Celem seminarium będzie próba odpowiedzi na pytanie podstawowe: czy decydujący o paradygmacie kultur narodowych kanon tradycji narasta niejako w sposób naturalny, czy jest produktem kreacji, a jeżeli jest produktem kreacji to w jakim stopniu i jakie czynniki decydują o jego ostatecznym kształcie?
Jakie są mechanizmy pamięci kulturowej i kształtowania się tradycji? Czy kanon może być kształtowany całkiem dowolnie, czy w obrębie paradygmatu danej kultury?
Czy przeszłość jest swoistym workiem, z którego można wybierać dowolną część, a inną odrzucać?
Czy dziedziczymy wszystko?
Tytułowe kwestie będą prezentowane zarówno w zróżnicowanych geograficznie i historycznie kulturach narodowych, jak też poprzez postawy jednostek twórczych dyskutujących z kanonem lub wpływających na jego kształt.

Zarówno wykłady jak i dyskusja (podobnie jak w latach poprzednich) będą obejmowały z jednej strony historyczno-geograficzne ilustracje tytułowej problematyki, z drugiej rozważania teoretyczne. W każdym roku akademickim zestaw gości i studentów, a w związku z tym zestaw prezentowanych tematów jest inny. W roku akademickim 2025-2026 obok stałych tematów dyskutujących z tradycją, jednym z tematów wiodących będą literackie i filmowe „pułkowniki”, dzieła zatrzymane przez cenzurę czasów komunizmu, ale także przez cenzury krajów autorytarnych przed druga wojną światową.
Zarys problematyki, która będzie poszerzana przez wszystkich współprowadzących seminarium:

- kulturowe centrum i kulturowe peryferie, a kształtowanie się kanonu tradycji;
- pamięć zbiorowa i mechanizmy kształtujące tradycje;
- kwestia tzw. kultur/tożsamości mniejszych i dokonywane przez nie wybory kanonu tradycji narodowej;
- odpowiedzialność za Zagładę
- konstrukty tożsamościowe w literaturze i sztuce od średniowiecza po czasy współczesne (ze szczególnym uwzględnieniem kultury XIX, XX i XXI wieku).

Podstawą dyskusji będą wskazane przez wykładowców teksty źródłowe i literatura przedmiotu.

Wstępne propozycje tematów (lista będzie rozbudowana)

Dr Monika Stobiecka:

“Wystawiając traumę: strategie ekspozycji gruzów powojennej Warszawy”

Abstrakt i zagadnienia do dyskusji:

Gruzy – materialna, przytłaczająca konsekwencja konfliktów zbrojnych i wojen – często całkowicie znikają z przestrzeni po osiągnięciu pokoju. Zarządzane materialnie, zneutralizowane politycznie lub estetyzowane jako „ruiny”, gruzy są praktycznie nieobecne w głównym nurcie narracji o dziedzictwie. Podczas seminarium wskaże, w jaki sposób strategie oparte na sztuce mogą opierać się tej tendencji i zamiast tego wydobywać trudną materialność powojennych gruzów. Jako studium przypadku wybieram Warszawę – miasto, w którego architekturze, krajobrazie, a przede wszystkim instytucjonalnej pamięci wciąż obecne są duchy i blizny II wojny światowej. Przeanalizuję artystyczne i kuratorskie metody eksponowania gruzu nie jako kłopotliwych pozostałości zastępowanych papierowymi replikami, lecz jako trudnego dziedzictwa. Punktami wyjścia do analizy są trzy projekty: wystawa "Zgruzowstanie" (Muzeum Warszawy, 2023), park publiczny założony na Kopcu Powstania Warszawskiego (ponownie otwarty w 2023 roku) oraz projekt artystyczny Diany Lelonek „Pałac” (Muzeum Warszawy, 2021). Na tych przykładach pokażę, jak gruzy oscylują między niewidzialnością, estetyzacją a traumą w praktykach powojennego dziedzictwa.

Literatura

Krytyczne studia nad dziedzictwem: pojęcia, metody, teorie i perspektywy, red. Monika Stobiecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2023.
Macdonald Sharon, Difficult heritage: Negotiating the Nazi Past in Nuremberg and Beyond, Routledge, Abingdon – New York 2009.

„Obraz i odbiór poezji lwowskiej (polskiej) okresu międzywojennego w nowych badaniach w konfrontacji z utrwalonym po wojnie jej popularnym (zawężonym i w pewien sposób sprofilowanym politycznie) kanonem, związanym z modelem tożsamości kresowej”.

Zagadnienia do dyskusji:

Poezja lwowska polska 1919–1939 chciana i niechciana (odbiór różnych środowisk, w zależności od modelu tożsamości i wizji historii Lwowa).
Jak, tj. według jakich kryteriów, układać antologię poezji? (Kryterium wartości estetycznej? Kryterium świadectwa czasu? Jak najszersza reprezentacja czy tylko utwory najwybitniejsze?).
Subiektywność i względność poszczególnych wyborów utworów. Wizje poezji lwowskiej.

Literatura

Fragm. Posłowia do antologii poezji lwowskiej okresu międzywojennego, spisu treści + wybrane wiersze (oprac. Katarzyna Sadkowska), Warszawa 2022.
Spis treści antologii: Serce wydarte z polskiej piersi – Lwów w poezji, zebr. i oprac. D.B. Łomaczewska (pod pseud. Jerzy Wereszyca), Warszawa 1993.
Fragm. Wierszy wybranych Tadeusza Hollendera (seria: Biblioteka zapomnianych poetów), red. Piotr Mitzner, Lublin 2022.

Dr hab. Katarzyna Sadkowska, prof. UW:

„Projektowane akceptowane i nieakceptowane role intelektualisty/uczonego w życiu społecznym i publicznym”.

Zagadnienia do dyskusji:

Dwa modele tradycji klerkowskiej w Polsce międzywojennej i współczesne jej ślady.
Myśli Jerzego Kowalskiego, przekornego profesora filologii klasycznej ze Lwowa, (który chciał być archeologiem), lewicowego pisarza i męża Anny Kowalskiej, o roli uczonych/intelektualistów w życiu społecznym i politycznym.
Dlaczego klerkostwo nie weszło na dobre do polskiej tradycji intelektualnej i społecznej ?

Literatura

J. Benda, Zdrada klerków, tłum. Marek Mossakowski, Warszawa 2014, (fragm.)
K. Sadkowska, Jeszcze jeden klerk. Jerzy Kowalski wobec myśli Karola Irzykowskiego, „Wielogłos” nr 2 2024. (dostępny online)
Stefan Kisielewski, (wybrane felietony).

Dr Michał Oleszczyk:

„Doktor Żywago”: Literatura / Film / Cenzura / Zimna Wojna”

Abstrakt

Borys Pasternak (1890-1960) napisał Doktora Żywago na przełomie lat 1940. i 1950., bez wielkich nadziei na publikację powieści w Związku Radzieckim. Ta epicka powieść miała być rozliczeniem ze skomplikowanymi uczuciami pisarza wobec rewolucji komunistycznej i jej historycznych następstw. W wyniku zainteresowania lewicowej krytyki literackiej we Włoszech, to właśnie Włosi wydali Doktora Żywago po raz pierwszy, co zaowocowało literackim Noblem dla Pasternaka w 1958 roku, którego pisarz w wyniku presji władz sowieckich nie przyjął. W ZSRR powieść ukazała się dopiero na fali Pieriestrojki w 1988 roku, a w Polsce (nie licząc nieoficjalnego wydania paryskiego z 1959), w roku 1990.

Zagadnienia do dyskusji:

Adaptacja filmowa Davida Leana z roku 1965 będzie dla nas okazją do rozmowy o dziełach przeleżanych, zakazanych i takich, których premiery były opóźniane z powodów politycznych. Jakie znaczenie w kontekście kina światowego połowy lat 1960-tych miało negatywne ukazanie skutków Rewolucji Paźdzernikowej w amerykańsko-brytyjskiej superprodukcji? Jak wyglądała recepcja filmu? Jaką wartość przedstawia Doktor Żywago dzisiaj, w 60 lat po swojej premierze?

Przed zajęciami należy obejrzeć film Doktor Żywago (1965) w reżyserii Davida Leana:
https://www.cda.pl/video/196567970c

Literatura

Peter Finn & Petra Couvée, The Zhivago Affair: The Kremlin, the CIA, and the Battle Over a Forbidden Book, Panteon: New York 2014.

Iwona Anna NDiaye, Z historii polskich przekładów powieści Doktor Żywago Borysa Pasternaka (na podstawie korespondencji Jerzego Giedroycia i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz Jerzego Stempowskiego i Marii Dąbrowskiej), Acta Polono-Ruthenica 2018 | Tom 2 Nr XXIII | 85-96.

Zygmunt Zbyrowski, Tragizm w powieści Borysa Pasternaka Doktor Żywago, „Studia Rossica Posnaniensia” 2015, vol. XL, cz. 2.

Dr Kyuney Takasayeva:

„Analiza sztuki współczesnej w Republice Sacha (Jakucja)”.

Zagadnienia do dyskusji:

Badanie, w jaki sposób współczesna sztuka regionu odzwierciedla i kształtuje tożsamość etniczną narodu Sacha. Szczególny nacisk zostanie położony na artystyczne wyrażenie związku z tradycją, naturą oraz dialog z globalnymi trendami artystycznymi. Uczestnicy zapoznają się ze współczesną sztuką kluczowych artystów Sacha i przeanalizują ich twórczość.

Literatura

Wirtualna wystawa artystów Sacha, kurator dr Kyunney Takasaeva – https://sakha.to-be-named.org/

Article: Symbolic Capital as a Brand Tool of Sociocultural Life (on the Material of the Northern Cities of the Republic of Sakha (Yakutia), 2021 – https://tiny.pl/94w7d-p2

Wojciech Lipiński, Wybory religijne i dyskusje o tożsamości w Republice Sacha, „Etnografia Polska”, t. LXIII, 2019, z. 1–2 –Kyunney Takasaeva, Reflections on Name and Identity: "What Do You See in My Name?" – https://tiny.pl/4fsr-h56

Kyunney Takasaeva, Chyskhaan: The Lord of the Cold and Global Climate Change (Ice Melting) (bilingual comic book in Sakha and English, 2020).

Dr Kyuney Takasayeva:

„Kultura na styku cywilizacji – przykład Republiki Sacha (Jakucji)”

Zagadnienia do dyskusji:

Analiza historycznych i współczesnych procesów wpływających na Jakucję jako wielokulturową przestrzeń. Omówienie współistnienia i wzajemnych wpływów różnych kultur oraz cywilizacji, które na przestrzeni wieków kształtowały tożsamość regionu.

Literatura

Vinokurova U. A., Yakovets Ju. V. Arctic Circumpolar Civilization. Novosibirsk, “Nauka” 2016. Wersja angielska w PDF (od str. 173): http://al.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2018/03/Arctic_circumpolar_civilisation.pdf

Debaty Artes Liberales, Tom XII – Uchodźstwo, migracje, diaspora – https://www.wuw.pl/product-pol-19654-Uchodzstwo-migracje-diaspora-EBOOK.html

Kyunney Takasaeva, Marta Czerwieniec-Ivasyk, Tomasz Ewertowski, Two Journeys to Siberia: Carceral Mobility, Social Change, and Mechanised Transport in Wacław Sieroszewski’s Writings – https://www.routledge.com/Transport-Revolution-and-Travels-to-Asia-1860s-1920s/Ewertowski-Forajter-Gromadzka/p/book/9781032723365

Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, 2024 (L), Nr 1 (191), s. 145-165 – Dual Enclavity and Nomadicity. Life Trajectories of Kyrgyz Horse Racing Riders Working in Poland (we współpracy) – https://tiny.pl/6yzz798p

Debaty Artes Liberales, Tom IX, 2015 – Syberia: tradycja i modernizacja, red. Kamil Wielecki – http://www.al.uw.edu.pl/pliki/Debaty%20AL%20IX.pdf

Prof. dr hab. Jolanta Sujecka:

„Pamięć oficjalna i nieoficjalna na Bałkanach. Zabójstwa przez pomyłkę i morderstwa w obliczu prawa.”

Abstrakt i zagadnienia do dyskusji:

Prezentacja będzie ilustrowana przykładami z czasów przed II wojną światową, w okresie, kiedy na Bałkanach dominowały rządy autorytarne i kiedy zabijani byli politycy, ale także poeci. Prezentowane przykłady będą prowadziły do refleksji na pamięcią oficjalną i nieoficjalną. Spróbujemy się zastanowić, czy zmiana obrazu tych zdarzeń, i zmiana obrazu osób biorących w nich udział zależy wyłącznie od politycznych uwarunkowań, a może ma głębszy ukryty charakter ?

Динев, А. [Dinev, A.] (1951) Политичките убиства во Бугарија [Zabójstwa polityczne w Bułgarii], Новинарско Издавачко Предпријатие Илинден – Скопје.

Lyapov, F. (2021). Female Martyrs and Assassins: Local, National and Transnational Entanglements of Memory Politics in Contemporary Bulgaria [in:] Cultures and Politics of Remembrance: Southeast European and Balkan Perspectives, Skopje: forum ZFD (N. Trajanovski, P. Todorov, B. Volchevska, L. S. Risteski, Eds.). Skopje: forum ZFD, 81–88.

Pavlaković, V. (2021). Mixing the Dough for the Bread of Reconciliation’: Croat-Serb Relations and Croatia’s Commemorative Culture in: Cultures and Politics of Remembrance: Southeast European and Balkan Perspectives, Skopje: forum ZFD (N. Trajanovski, P. Todorov, B. Volchevska, L. S. Risteski , Eds.). Skopje: forum ZFD, 53–63.