Antropocen w sztuce, literaturze i fotografii. Nowe ujęcia relacji człowiek–natura 3700-AZ-FAK-ASLF
Przedmiot poświęcony jest sposobom obrazowania antropocenu w sztuce współczesnej i literaturze. Punkt wyjścia to założenie, że kryzys klimatyczny i środowiskowy nie jest wyłącznie problemem nauk przyrodniczych, ale także wyzwaniem dla artystów. Na zajęciach analizowane będą różne formy artystyczne: pejzaże miejskie i przemysłowe, praktyki Land Artu i bio artu, współczesna fotografia, film dokumentalny oraz fikcja klimatyczna (cli-fi).
Kurs koncentruje się na kilku głównych obszarach: miejskich krajobrazach antropocenu (urbanizacja, beton, smog), przekształconych krajobrazach przemysłowych i wydobywczych, wizualności śmieci i odpadów, znikających lodowcach oraz wymieraniu gatunków. Ważnym polem refleksji są także nie-ludzkie podmioty, zwierzęta, rośliny, grzyby, porosty i mchy, które w sztuce współczesnej coraz częściej stają się bohaterami artystycznych narracji. Osobny blok dotyczy bio artu, wykorzystującego materię biologiczną i technologie laboratoryjne do krytycznego namysłu nad przyszłością życia w epoce zmian klimatycznych.
Zestawienie tekstów literackich z materiałem wizualnym (fotografie, filmy, dokumentacja wystaw) ma umożliwić śledzenie, w jaki sposób różne media reagują na kryzys związany z degradacją środowiska. W ramach kursu omawiane będą także współczesne wystawy poświęcone zmianom klimatycznym oraz projekty artystyczne, które reagują na lokalne i globalne skutki antropocenu.
Zajęcia mają formę konwersatorium z elementami krótkich wprowadzeń wykładowych. Studenci i studentki pracują z tekstami teoretycznymi i literackimi, analizują wybrane dzieła sztuki, fotografie oraz fragmenty filmów dokumentalnych. Oczekiwana jest aktywna obecność: udział w dyskusjach, przygotowanie prezentacji na wybrany temat i lektur na kolejne spotkania. Celem kursu jest rozwinięcie umiejętności krytycznej analizy obrazu, łączenia perspektywy historyczno-artystycznej z refleksją ekologiczną oraz świadome posługiwanie się pojęciem antropocenu w odniesieniu do kultury wizualnej.
Wybrane pojęcia: kapitałocen, plantacjocen, praktyki plantacyjne, chthulucen, nekrocen, wizualne polityki, slow violence, estetyka odpadów (waste aesthetics), posthumanizm, bio art, genetic art climat fiction, bioróżnorodność, urbanizacja i „betonoza”, krajobraz przemysłowy, wizualność katastrofy, pamięć kulturowa, imaginarium ekologiczne i inne.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student:
w zakresie WIEDZY:
- rozumie rolę mediów w kształtowaniu postaw wobec zwierząt (K_W06)
- wykazuje się znajomością postaw etycznych i kulturowych wobec zwierząt w historii cywilizacji ze szczególnym uwzględnieniem współcześnie zachodzących przemian (KW_07)
- ma świadomość skutków podejmowanych decyzji, szczególnie tych, które ingerują w środowisko przyrodnicze i dobrostan zwierząt (KW_09)
- zna i rozumie relacje między sztuką a naturą i sztuką a nauką (KW_11)
- orientuje się w zasobach sztuki, literatury, języka i filozofii w zakresie refleksji nad zwierzętami i zwierzęcością (KW_13)
w zakresie UMIEJĘTNOŚCI:
- potrafi, z perspektywy różnych dyscyplin, analizować podstawowe zjawiska dotyczące relacji człowiek-zwierzę (KU_01)
- potrafi - w kontekście społecznym i etycznym - analizować i interpretować dzieła artystyczne oraz zjawiska i procesy kulturowe dotyczące zwierząt (KU_05)
- potrafi interpretować teksty o charakterze akademickim i publicystycznym dotyczące relacji człowiek – zwierzę (KU_07)
- potrafi aktualizować i pogłębiać wiedzę oraz doskonalić umiejętności (KU_08)
w zakresie KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH
- jest gotów do śledzenia, krytycznego analizowania i kształtowania postaw wobec zwierząt (K_K01)
- jest gotów do właściwego interpretowania i krzewienia odpowiedzialności ludzi wobec zwierząt oraz środowiska ich życia (K_K03) - jest gotów do zabierania głosu w sprawach losu zwierząt i powiązań ludzi z przyrodą (K_K06)
Kryteria oceniania
- wykonanie prezentacji na wybrany temat (warunek zaliczenia);
- aktywność na zajęciach: udział w dyskusji,
- przygotowanie do zajęć w postaci zapoznania się ze wskazanymi dziełami literackimi, tekstami teoretycznymi; rzetelność i systematyczność;
- kolokwium jako forma zaliczenia przedmiotu.
Literatura
Bibliografia (przykładowe pozycje):
Art in the Anthropocene: Encounters Among Aesthetics, Politics, Environments and Epistemologies, red. D. Heather, E. Turpin, London 2015.
Bińczyk E., Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Warszawa 2018.
Bioart – sztuka poza człowiekiem. Rozmowa z W. Welschem oraz M. Brzezińskim. Audycja w Dwójce. Programie 2 Polskiego Radia: https://www.polskieradio.pl/8/1594/Artykul/904829,Bioart-%E2%80%93-sztuka-poza-czlowiekiem [dostęp 25.11.2025].
Boetzkes A., Plastic Capitalism: Contemporary Art and the Drive to Waste, Cambridge 2019.
Demos, T. J., Against the Anthropocene: Visual Culture and Environment Today, Berlin 2017.
Fiedorczuk J., Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk 2015.
Fungi: Interwoven Worlds, katalog wystawy w Museum Sinclair-Haus (Bad Homburg, 2024)
Haraway D., Anthropocene, Capitalocene, Plantationocene, Chthulucene: Making Kin, „Environmental Humanities” 2015, t. 6, s. 159–165.
Haraway D., Manifest gatunków stowarzyszonych, w: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. A. Gajewska, Poznań 2012;
Kovacs A., Animals in Photographs (katalog wystawy In Focus: Animalia w The J. Paul Getty Museum), Los Angeles 2015.
Mencwel J., Betonoza. Jak beton zjadł polskie miasta, Kraków 2020.
Miles M., Eco-Aesthetics. Art, Literature and Architecture in a Period of Climate Change, London–New York 2014.
Moore J.W., Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism, Oakland 2016.
Newitz A., An artist is prototyping a hand grown out of human stem cells https://arstechnica.com/science/2016/05/an-artist-is-growing-a-hand-out-of-human-stem-cells/ [dostęp 25.11.2025].
Nixon R., Slow Violence and the Environmentalism of the Poor, London 2011.
Pauli L., Manufactured Landscapes: The Photographs of Edward Burtynsky, Ottawa: National Gallery of Canada 2003.
Piechota D., W kręgu fikcji klimatycznej (Climate Fiction). Na marginesie lektury „Lotu motyla” Barbary Kingsolver oraz „Jasności” Mai Wolny, Humanistyka I Przyrodoznawstwo 28:95-110 (2022)
Schollenberger J., „Sympathy beyond the confines of man…”. Karol Darwin wobec zwierzęco-ludzkich praktyk codzienności, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”, R. VII (XLIX) 2014, s. 323-338;
Schollenberger J., Rośliny w pędzie. Darwina myślenie o granicy roślina – zwierzę, „Teksty drugie” 2018, nr 2, s. 102–119;
Second Nature: Photography in the Age of the Anthropocene, red. M.N. Price, J. May, Nowy Jork 2024.
Sonfist A., Nature: The End of Art, Environmental Landscapes, Florence 2004.
Vandenborre K., „Baśń miejska”, czyli o tym, jak przestrzeń miasta zmieniła baśń, „Rocznik Komparatystyczny” 2012, nr 3, s. 97-114.
Wandzel A., Sztuka roślin, „Teksty Drugie” 2018, nr 2, s. 272–283.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: