Współczesny ekstraktywizm: natura, kapitał, technologia 3700-AL-WEN-qZS
Obecna faza kapitalizmu bazuje w znacznej mierze na praktykach o charakterze ekstraktywistycznym. Mamy do czynienia z „zagarnianiem” i kapitalizowaniem zarówno tego, co przynależne do porządku szeroko rozumianej natury, jak i rozmaitych form naszej aktywności – jak wskazuje serbski badacz, artysta i profesor Uniwersytetu w Nowym Sadzie Vladan Joler – „najgłębszych warstw istoty ludzkiej – poznawczej i afektywnej”. W ekstraktywizmie chodzi więc zarówno o (nierzadko rabunkowe) wydobywanie zasobów naturalnych, danych, jak i pracy ludzkiej oraz wszelkiej ludzkiej aktywności. W ramach zajęć zajmiemy się analizą procesów związanych z utrzymaniem zdolności operacyjnych kapitalizmu przemysłowego, systemu opartego wciąż na wydobyciu surowców naturalnych, oraz z rozwojem, zyskującego z każdym rokiem na znaczeniu, kapitalizmu cyfrowego.
Źródła procesów, które zostaną poddane refleksji w ramach zajęć pt. „Współczesny ekstraktywizm: natura, kapitał, technologie”, zostały opisane w książce „The Costs of Connection: How Data Is Colonizing Human Life and Appropriating It for Capitalism” (Nick Couldry i Ulises A. Mejias). Autorzy zwrócili uwagę na możliwość połączeń i paraleli pomiędzy historycznym kolonializmem, opierającym się na aneksji zasobów naturalnych, terenów i ciał, a współczesnym kolonializmem danych (data colonialism), który zawłaszcza zasoby społeczne. Jak podkreślają badacze taka zmiana „oznacza zarówno postęp kapitalizmu, jak i jego powrót do bardziej brutalnych form wyzysku.” Namysł nad współczesnym ekstraktywizmem danych nie tylko umożliwia zrozumienie obecnej sytuacji, w której użytkownicy sieci, utrzymując swoje relacje społeczne, dostarczają kolejnych obrazów, znaczeń i kodów, wykonując tym samym darmową pracę na rzecz rozmaitych firm i korporacji, ale umożliwia również zrozumienie historycznych praktyk wydobywczych bezpośrednio powiązanych z eksploatacją surowców naturalnych, o czym pisali filozof Achille Mbembe w książce pt. „Brutalism” i teoretyk nowych mediów Jussi Parikka w „A Geology of Media”.
Studenci będą otrzymywali przed zajęciami teksty, materiały wizualne i audiowizualne, z którymi powinni się zapoznać. Uczestnicy kursu będą potrzebowali około 30 godzin pracy własnej, żeby przygotować się do dyskusji oraz zrealizować pracę zaliczeniową.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student zdobędzie kompetencje w następujących obszarach:
Wiedza: absolwent
K_W02 – zna podstawową terminologię nauk społecznych i rozumie ich rolę kulturze,
K_W04 – rozumie zależności pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami w zakresie nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych,
K_W06 – zna podstawowe kierunki myśli filozoficznej, społecznej, przyrodniczej,
K_W07 – zna najważniejsze metody badań interdyscyplinarnych.
Umiejętności: absolwent potrafi
K_U01 – selekcjonować oraz dokonać krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych,
K_U02 – dokonywać analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów źródłowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych K_U04 – rozpoznawać i interpretować podstawowe problemy i zjawiska współczesności,
K_U07 – przygotować prace pisemne uwzględniające elementarne wymogi stawiane pracom akademickim,
Kompetencje społeczne: absolwent
K_K03 – jest gotów do poznawania nowych metod badawczych,
K_K04 – ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji wskazanych zadań,
K_K09 – jest gotów do zrozumienia dziedzictwa kulturowego i różnorodności kulturowej,
K_K10 – jest gotów do świadomego uczestnictwa w życiu kulturalnym i społeczeństwie obywatelskim.
Kryteria oceniania
W połowie trwania kursu studenci zostaną poproszeni o wybór formy zaliczenia. Proponowane formy zaliczenia, czyli esej, prezentacja kontekstowa na zajęciach, egzamin ustny, zostaną przedstawione na pierwszych zajęciach.
Taka elastyczność ma na celu umożliwienie wyboru takiej formy zaliczenia, która pozwala na najpełniejsze wykorzystanie potencjału i zdolności studentów.
Ocena końcowa będzie uwzględniać: obecność, aktywność na zajęciach oraz pracę zaliczeniową.
Ewaluacja aktywności na zajęciach będzie przeprowadzana na podstawie poniższych kryteriów:
- Umiejętność operowania koncepcjami omawianymi w ramach kursu.
- Umiejętność dyskusji na temat tekstów i pozostałych materiałów prezentowanych na zajęciach.
- Stopień opanowania omawianych na zajęciach lektur i innych materiałów kontekstowych.
- Umiejętność formułowania problemów badawczych (w oparciu o udostępnione lektury i materiały).
Literatura
- H. Black, What we have forgotten to remember, 2019 (video)
- N. Couldry, U. A. Mejias, The Costs of Connection: How Data Is Colonizing Human Life and Appropriating It for Capitalism, Stanford University Press, Redwood City 2019.
- N. Couldry, U. A. Mejias, Data Grab: The New Colonialism of Big Tech and How to Fight Back, University of Chicago Press, Chicago 2024.
- K. Crawford, V. Joler, Calculating Empires (online)
- T. J. Demos, Blackout: The Necropolitics of Extraction, w: „Dispatches Journal” 2018, 1.
- Gold & Coal lub Water & Coltan, reż. Daniel Kötter (film)
- INTERPRT, Blue Peril (film)
- INTERPRT, Mining the Abyss (materiały online)
- A. Mbembe, Brutalism, Duke University Press, Durham and London 2024.
- A. Mbembe, Nekropolityka, tłum. K.Bojarska, w: Achille Mbembe, Polityka wrogości, Wydawnictwo Kararkter, Kraków 2018.
- Oceans Rising, ed. D. Zyman, Sternberg Press, London 2021.
- J. Parikka, A Geology of Media, University of Minnesota Press, Minneapolis 2015.
- G. Pitron, Wojna o metale rzadkie. Ukryte oblicze transformacji energetycznej i cyfrowej, tłum. A. Bilik, Wydawnictwo Kogut, Warszawa 2020.
- G. Pitron, The Dark Cloud: The Hidden Costs of the Digital World, trans. B. Jacobsohn, Scribe, London 2023.
- N. Srnicek, Kapitalizm platform, tłum. J. Grygieńć, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2023.
- V. Joler, Nowy Ekstraktywizm. Asamblaż pojęć i alegorii, tłum. A. Dzierzgowska, Biennale Warszawa, Warszawa 2022.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: