Słownik jako tekst kultury 3700-AL-STK-qHT-QMW
W powszechnym mniemaniu słowniki to książki o wartości użytkowej, chociaż przemijającej z racji zmian w języku. Słowniki jednak to coś więcej, to książki „palimpsestowe”, w których jedne teksty są nadpisywane nad innymi (jak np. definicje w stosunku do cytatów), które tworzą określoną wizję języka. Słowniki są bowiem wytworem określonych ludzi, którzy wprawdzie nie mają takiej swobody wypowiedzi jak literaci, ale mogą kreować sensy i operować cudzym tekstem. Słowniki noszą więc na sobie piętno czasu, miejsca, kultury i obyczajowości, a także wpływów ideologicznych.
Zarazem słowniki to wyjątkowe teksty kultury, w których znajdują odzwierciedlenie wszystkie kwestie językoznawcze, także te, którymi zajmuje się lingwistyka kulturowa. Wszystkie zatem problemy dotyczące teorii języka mogą być analizowane na przykładzie ich ujęć słownikowych.
Wątkiem przewodnim konwersatorium będzie leksykografia, lecz dorobek słownikarski ma być punktem wyjścia do rozważań nad różnymi kwestiami, zarówno stricte językoznawczymi (głównie leksykologicznymi i semantycznymi), jak i ogólnohumanistycznymi. Chodzi bowiem o próbę spojrzenia na słowniki z różnych perspektyw. Wiedza leksykograficzna sytuowana będzie na tle różnych zjawisk kultury, dawniejszej i współczesnej, w kontekście praktyk retorycznych, różnych typów wypowiedzi publicznych i gatunków mowy.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Efekty kształcenia w zakresie wiedzy:
K_W01 ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w kulturze
K_W02 zna i stosuje terminologię nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych
K_W03 zna i rozumie zależności pomiędzy dyscyplinami nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych
K_W04 zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów kultury
K_W07 zna zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych
K_W10 rozumie powiązania między działaniami kulturowymi a dynamiką zmian społecznych
Efekty kształcenia w zakresie umiejętności:
K_U01 potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny
K_U02 potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów wizualnych
K_U03 potrafi samodzielnie opracować i zaprezentować wyniki swojej pracy naukowej i badawczej
K_U04 potrafi samodzielnie sformułować problem badawczy w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych
K_U05 wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury
K_U08 potrafi samodzielnie zanalizować tekst naukowy z dziedziny nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w języku polskim oraz w wybranym języku obcym
K_U10 potrafi przygotować wystąpienie ustne, uwzględniając potrzeby odbiorców
K_U11 rozumie i stosuje reguły pracy zespołowej
Efekty kształcenia w zakresie kompetencji społecznych:
K_K01 jest gotów do kształcenia ustawicznego (lifelong learning)
K_K02 jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze
K_K03 ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji samodzielnie podjętych zadań
K_K05 szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic kulturowych
K_K07 ma poszanowanie dla różnorodności kulturowej i przyrodniczej
K_K08 świadomie uczestniczy w życiu kulturalnym i społeczeństwie obywatelskim
Kryteria oceniania
Podstawą zaliczenia zajęć jest:
a) aktywne uczestnictwo w zajęciach,
b) wykonywanie na bieżąco zadań związanych z zajęciami,
c) referat na temat jednego z określonych zagadnień,
d) jedna z form końcowego zaliczenia,
e) obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności w semestrze).
Ocena ciągła (przygotowanie do zajęć i aktywność) 20%.
Końcowe zaliczenie ustne lub egzamin ustny 30%.
Referat na jeden z tematów zajęć 50%.
Warunkiem uzyskania zaliczenia z przedmiotu jest obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności w semestrze).
Kryteria oceny referatu:
a) trafność doboru materiału do analizy,
b) samodzielność i dogłębność przyprowadzonych kwerend i analiz,
c) sposób przedstawienia wyników pracy.
Literatura
Literatura (wskazane pozycje spośród):
Apresjan J., Konotacje jako składnik pragmatyki słowa (ujęcie leksykograficzne), [w:] idem, Z warsztatu leksykografa, Warszawa 2012, s. 64-88.
Bańko M., Jedność w wielości. Cechy konstytutywne i typologiczne słowników, „Poradnik Językowy” 2010, z. 4, s. 5-25.
Bańko M., Popularne słowniki w popularnej prasie. Przyczynek do społecznego obrazu słownika, „Prace Filologiczne” 2004, XLIX, s. 7-19.
Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym, Warszawa 2001 (wybrane fragmenty).
Bartmiński J., Dynamika polskiego pojęcia ojczyzna, [w:] idem, Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 2., Lublin 2009, s. 178-185.
Bartmiński J., O pojęciu językowego obrazu świata, [w:] idem, Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 2., Lublin 2009, s. 12-25.
Chlebda W., Słownik a „dwuoczne postrzeganie świata”, [w:] J. Bartmiński, R. Tokarski (red.), O definicjach i definiowaniu, Lublin 1993, s. 195-205.
Doroszewski W., Uwagi i wyjaśnienia wstępne, [w:] idem (red.), Słownik języka polskiego, t.1, Warszawa 1958, s. VI-XLVIII.
Grochowski M., Podstawowe zasady definiowania wyrażeń w słowniku jednojęzycznym, [w:] W. Lubaś (red.) Wokół słownika współczesnego języka polskiego, Wrocław 1988, s. 45-62.
Kłosińska K., Rusinek M., Dobra zmiana, Kraków 2019 (wybrane hasła).
Markowski A., O słowniku, [w:] Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1999, s. XVII-XXV.
Pawelec R., Perswazja w słownikach, [w:] K. Mosiołek-Kłosińska, T. Zgółka (red.), Język perswazji publicznej, Poznań 2003, s. 171-191.
Piotrowski T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa 2001 (wybrane fragmenty).
Przybylska R., Ilustracja materiałowa w WSJP PAN – kolokacje i cytaty, [w:] Żmigrodzki P. et al. (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków 2018, s. 115-126.
Reboul O., Kiedy słowo jest bronią, [w:] M. Głowiński (red.), Język i społeczeństwo, Warszawa 1980., s. 299-337.
Stern J.P., Manipulacja za pomocą cliche, [w:] M. Głowiński (red.), Język i społeczeństwo, Warszawa 1980, s. 282-298.
Szczęsna E. (red), Słownik pojęć i tekstów kultury. Terytoria słowa, Warszawa 2002 (wybrane hasła).
Szkiłądź H., Redakcja Słowników Języka Polskiego, [w:] Alfabet PWN. Ludzie, książki, lata, wspomnienia, Warszawa 1997, s. 326-336.
Ulitzka E., Definicje artefaktów w ogólnych słownikach języka polskiego na tle wybranych koncepcji semantycznych, „Polonica” 2005, t. XXIV-XXV, s. 245-258.
Whorf B.L., Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem, [w:] idem, Język, myśl, rzeczywistość, Warszawa 1982, s. 181-215.
Wierzbicka A., Różne kultury, różne języki, różne akty mowy, [w:] idem, Język – umysł – kultura, Warszawa 1999, s. 193-227.
Wierzbicka A., Słownictwo jako klucz do etnosocjologii i psychologii kultury. Wzorce „przyjaźni” w różnych kulturach, [w:] idem, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Warszawa 2013, s. 72-116, 195-234.
Wierzbicka A., Wprowadzenie, [w:] idem, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Warszawa 2013, s. 15-56.
Żmigrodzki P., Informacja normatywna w WSJP PAN, [w:] Żmigrodzki P. et al. (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków 2018, s. 143-150.
Żmigrodzki P., Słowo – słownik – rzeczywistość, Kraków 2008 (wybrane fragmenty).
Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, wyd. 1., Katowice 2003 lub wyd. 2., Katowice 2005 (wybrane fragmenty).
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: