Światy możliwe. Od filozoficznego konceptu do popkulturowego motywu 3700-AL-SMFK-OG

Pojęcie światów możliwych ma bardzo długą tradycję filozoficzną i na przestrzeni dziejów myśli nowożytnej i współczesnej umożliwiało różnego rodzaju operacje pojęciowe, od wprowadzenia relatywizmu pozwalającego uzmysłowić sobie skończoność ludzkiej i ziemskiej perspektywy (wielość światów u Giordana Bruno), przez wprowadzenie wyjaśnienia teologiczno-filozoficznego dla obecności zła w świecie (Bóg Leibniza rachujący w poprzek światów możliwych), aż po badanie warunków koniecznych i wystarczających do bycia czymś lub kimś (dyskusja na gruncie metafizyki analitycznej). Idea ta, z racji drzemiącego w niej „hollywoodzkiego” rozmachu zyskała także bardzo szerokie i różnorodne zastosowanie w tekstach kultury.
Nasze zajęcia będą poświęcone zmapowaniu różnych form ekspresji i wykorzystania koncepcji światów możliwych w różnych dziedzinach refleksji i kultury – od dyskursu filozoficznego i teologicznego aż po jego różnorodne aplikacje w tekstach kultury. Interesować nas tutaj będzie perspektywa diachroniczna oraz ewolucja i wewnętrzne przemiany, jakie dokonały się w obrębie tego konceptu na przestrzeni kilku stuleci od momentu, kiedy wprowadzone zostało ono do obiegu przez takich myślicieli jak Mikołaj z Kuzy, Giordano Bruno czy Gottfried Wilhelm Leibniz. Przy tej okazji będziemy zastanawiać się nad rolą tej argumentacji w dyskursie teologicznym, jej związkach z rozwojem nauk ścisłych, w tym kosmologii i astronomii, zastanowimy się również nad wpływem tego pojęcia na rozwój myśli społecznej, w tym dyskursu utopijnego.
Równie istotne będzie jednak spojrzenie synchroniczne, które pozwoli prześledzić zarówno dyskusje pomiędzy różnymi myślicielami stosującymi argumentację z możliwych światów (pracujące na ewolucję samej idei), ale także wielokierunkowe przenikanie i oddziaływanie pomiędzy dyskursem filozoficznym, dyskursem nauk ścisłych oraz praktykami kulturowymi, co jest szczególnie widoczne w tekstach powstałych w II poł. XX i na początku XXI w.
W trakcie kursu sięgniemy po klasyczne nowożytne teksty wprowadzające filozoficzne aplikacje koncepcji światów możliwych (G. Bruno, G.W. Leibniz), współczesne odczytania tej idei i wywołane przez nie dyskusje (D.K. Lewis) oraz próby wykorzystania tego konceptu na gruncie literatury artystycznej (m.in. T. Parnicki, J. Mighton) i różnych tekstów popkulturowych. Spróbujemy także prześledzić zbieżności i potencjalne sprzeczności między tą koncepcją a ideą wieloświata (multiwersum).

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Ogólna znajomość pojęć filozoficznych Ogólna znajomość kultury XX i XXI w.

Koordynatorzy przedmiotu

Michał Choptiany

Efekty kształcenia

K_W03 Uczestniczka zajęć zna terminologię z zakresu filozofii, literaturoznawstwa, teatru, filmu
K_W11 Studentka zna podstawowe metody interpretacji dzieł multimedialnych oraz ich analizy ikonograficznej i stylistycznej
K_W13 Studentka zna podstawowe metody interpretacji tekstu literackiego i filozoficznego oraz tekstualnego źródła historycznego
K_U01 Studentka potrafi selekcjonować oraz interpretować informacje pochodzące z różnych źródeł tekstowych, ikonograficznych, elektronicznych i odnosić je do problematyki reinterpretacji sarmatyzmu w kulturze polskiej
K_U03 Studentka potrafi dokonywać analizy dzieła sztuk wizualnych, multimedialnych, performatywnych w kontekście filozoficznym, estetycznym i społecznym
K_U09 Studentka potrafi przygotować prace pisemne: esej, rozprawka naukowa, recenzja, sprawozdanie naukowe w języku polskim oraz w jednym z języków kongresowych
K_K03 Studentka rozumie dynamikę rozwoju naukowego, kulturowego i społecznego oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze

Kryteria oceniania

Aktywność na zajęciach (wypowiedzi indywidualne, praca w grupach) (50%)
Esej (interpretacja wybranego tekstu kultury związanego z tematyką kursu o obj. 6 stron znormalizowanego maszynopisu, dostarczona do końca sesji letniej) (50%)

Literatura

Bigaj T. (red.), Światy możliwe w logice, nauce i filozofii, „Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria” 17 (2008), nr 2.
Borge S. A Call for a Possible World Argument in Ethics, “Teorema” 19/1 (2000), 105–117.
Brown G., Chiek Y., Leibniz on Conpossibility and Possible Worlds, Dordrecht: Springer, 2016.
Bruner J. Actual Minds, Possible Worlds, Cambridge, Mass.–London: Harvard University Press, 1986.
Bruno G., Le opere italiane, ed. P. de Lagarde, Göttingen 1888, vol. I-II.
Bruno G., Opere italiane, ed. G. Aquilecchia, Torino: UTET 2002, vol. I-II.
Caro H.D., The Best of All Possible Worlds?: Leibniz’s Philosophical Optimism and Its Critics 1710–1755, Leiden–Boston: Brill, 2020.
Dolezel L. Heterocosmica. Fiction and Possible Worlds, Baltimore–London: Johns Hopkins University Press, 1998.
Eco U., Lector in fabula. Współdziałanie w interpretacji tekstów narracyjnych, Warszawa: PIW, 1994.
Gallagher C. Dlaczego opowiadamy, jak nie było?, „Teksty Drugie” 2012, nr 1/2.
Goodman N. Jak tworzymy świat, Warszawa: Aletheia, 1997.
Heller M., Nieskończenie wiele wszechświatów. Od Einsteina do nieskończoności, Kraków: Copernicus Center Press, 2021.
Kripke S.A. Nazywanie a konieczność, Warszawa: PAX, 1988.
Leibniz G.W., Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła, Warszawa: PWN, 2001.
Lewis D.K., On the Plurality of Worlds, Oxford: Blackwell, 1986.
Łebkowska A., Fikcja jako możliwość. Z przemian prozy XX wieku, Kraków: Universitas, 1998.
Nolan D.P., Topics in the Philosophy of Possible Worlds, Routledge, 2002.
Oramus D. Stany splątane. Fizyka a literatura współczesna, Kraków: Copernicus Center Press, 2020.
Ryan M.L., From Parallel Universes to Possible Worlds: Ontological Pluralism in Physics, Narratology, and Narrative, “Poetics Today” 27 (2006), 633–674.
Smith B. Possible Worlds and Moral Philosophy, „Teorema” 20/3 (2001), 41–50.
Sture A. (ed.), Possible Worlds in Humanities, Arts and Sciences: Proceedings of Nobel Symposium 65, Berlin: De Gruyter, 1988.
Szubka T. (red.), Metafizyka w filozofii analitycznej, Lublin: TN KUL, 1996.

Oprócz tego obowiązuje znajomość tekstów kultury (powieści, szkiców, prac naukowych) czytanych w związku z poszczególnymi zajęciami. Materiały związane z poszczególnymi zajęciami zostaną udostępnione osobom uczestniczącym w konwersatorium za pośrednictwem Google Classroom.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-AL-SMFK-OG w USOSweb