Rasizm klasowy w kulturze polskiej i europejskiej drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku 3700-AL-RKKPE-QSP
Kurs porusza problematykę rasizmu klasowego w drugiej połowie XIX i w pierwszej połowie XX wieku (do 1939 roku). Przywołany termin nazywa zbiór przekonań o psychofizycznej inności i gorszości przedstawicieli klas „niższych” (chłopów, robotników, lumpenproletariatu), opierający się na pseudonaukowych teoriach i badaniach. Powstanie rasizmu klasowego wiązało się bowiem ściśle z rozwojem m.in. anatomii porównawczej, socjaldarwinizmu, eugeniki, psychologii mas czy antropologii kryminalnej, pozwalających na zwiększenie „kontroli społecznej” nad dążącym do samostanowienia i buntującym się ludem.
Wychodząc od rozpoznań É. Balibara i E. Traversa przeanalizujemy pod kątem urasowienia podziałów społecznych wybrane teksty kultury europejskiej i polskiej. Będą to m.in. traktaty z pogranicza statystyki i biologii (np. H. Spencera, F. Galtona), prace antropometryczne (np. C. Lombrosa, G. Vachera de Lapouge’a, L. Jaxy Bykowskiego) czy utwory literackie (np. É. Zoli, H. Sienkiewicza, J. Kadena-Bandrowskiego). W owych analizach nacisk położony zostanie zarówno na podobieństwa w poszczególnych ujęciach (ciągłość zjawiska), jak i różnice (wynikające z zapatrywań danego autora, kontekstu historyczno-społecznego czy charakteru danego tekstu).
Głównym celem konwersatorium jest ukazanie splotu wiedzy/władzy, w wyniku którego nauka i kultura służą umacnianiu (esencjalizowaniu, biologizowaniu) istniejących podziałów klasowych.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Wiedza: absolwent
ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w kulturze (K_W01)
zna i rozumie zależności pomiędzy dyscyplinami nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych (K_W03)
zna współcześnie stosowane metody interpretacji tekstów kultury (K_W08)
Umiejętności: absolwent
potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny (K_U01)
potrafi samodzielnie opracować (z zachowaniem zasad ochrony własności intelektualnej) i zaprezentować wyniki swojej pracy naukowej i badawczej (K_U03)
wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawcze do analizy zjawisk kultury (K_U05)
Kompetencje społeczne: absolwent
jest gotów do kształcenia ustawicznego (lifelong learning) (K_K01)
szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic kulturowych (K_K05)
ma poszanowanie dla różnorodności kulturowej i przyrodniczej (K_K07)
Kryteria oceniania
Warunkiem zaliczenia kursu jest:
- przygotowanie do zajęć,
- obecność i aktywność na zajęciach,
- pozytywny wynik (od 60%) pisemnego kolokwium.
Osoba studiująca ma prawo do 2 nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze. Kolejne nieobecności (3-5) należy odrobić na dyżurze (rozmowa o tematach poruszanych podczas nieobecności osoby studiującej) lub w inny sposób ustalony z prowadzącym (np. prezentacja na zajęciach). Więcej niż 5 nieobecności w semestrze skutkuje niezaliczeniem kursu.
Na ocenę końcową składają się:
- przygotowanie do zajęć – 30% oceny.
- obecność i aktywność na zajęciach – 30% oceny.
- wynik kolokwium – 40% oceny.
Literatura
Bibliografia przedmiotowa (wybór):
Balibar É., ‘Class Racism’, tłum. Ch. Turner, [w:] É. Balibar, I. Wallerstein, Race, Nation, Class. Ambiguous Identities, London – New York 1991.
Foucault M., Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w Collège de France, 1976, tłum. M. Kowalska, Warszawa 1998 [fragmenty].
Kendziorek P., Biologistyczna legitymizacja doktryn społecznych, [w:] Filozofia przyrody – dziś, red. W. Ługowski, I. K. Lisiejew, Warszawa 2011.
Paul D. B., The selection of the “Survival of the Fittest”, „Journal of the History of Biology” 1988, nr 3.
Popowicz K., Lamarkizm społeczny a rasizm i eugenika we Francji, Warszawa 2009 [fragmenty].
Ryś P.W., Rasizm klasowy i terminy pokrewne. Próba uporządkowania pojęć, „Dyskurs & Dialog” 2022, nr 1.
Szczurkiewicz T., Kierunek rasowo-antropologiczny w socjologii, [w:] tegoż, Rasa, środowisko, rodzina. Szkice socjologiczne, Warszawa – Poznań 1938.
Traverso E., Rasizm klasowy, [w:] tegoż, Europejskie korzenie przemocy nazistowskiej, tłum. A. Czarnacka, Warszawa 2011.
Bibliografia podmiotowa (lista może ulec zmianie):
Bykowski L. Jaxa, Stosunki rasowe wśród naszych abiturientów gimnazjalnych, „Przegląd Antropologiczny” 1931/1932, t. 4.
Czekanowski J., Zarys antropologii Polski, Lwów 1930 [fragmenty].
Dygasiński A., Na warszawskim bruku, Warszawa 1959 [fragmenty].
Flaubert G., Pani Bovary. Z obyczajów prowincji, tłum. i posłowie R. Engelking, Gdańsk 2005 [lub inne wydanie] [fragmenty].
Galton F., Eugenika: jej definicja, zakres i cele, tłum. K. Marulewska, „Dialogi Polityczne” 2008, nr 10.
Galton F., Hereditary Genius. An Inquiry Into Its Laws and Consequences, London – New York 1892 [lub inne wydanie] [fragmenty].
Gobineau A. de, The Inequality of Human Races, tłum. A. Collins, wstęp O. Levy, London 1915 [fragmenty].
Gobineau A. de, Odrodzenie. Sceny historyczne, tłum. A. Strzelecki, Warszawa 1908 [lub inne wydanie] [fragmenty].
Kaden-Bandrowski J., Mateusz Bigda, t.1: Grunt [dowolne wydanie] [fragmenty].
Le Bon G., Francuz w Tatrach. Wycieczka antropologiczna w r. 1879, tłum. anonim., wstęp i przyp. W. Siarzewski, Zakopane 2009 [fragmenty].
Le Bon G., Psychologia rozwoju narodów, tłum. i przed. J. Ochorowicz [dowolne wydanie] [fragmenty].
Le Bon G., Psychologia tłumu, tłum. Bolesław Kaprocki, wydaw. Antyk, Kęty 2019 [lub inne wydanie] [fragmenty].
Lombroso C., Człowiek-zbrodniarz w stosunku do antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej. Zbrodniarz urodzony, obłąkaniec zmysłu moralnego, t. 3, tłum. J. L. Popławski, Warszawa 1892 [fragmenty].
Malthus T.R., Prawo ludności, tłum. K. Stein, oprac. A. Krzyżanowski, Warszawa 2003 [fragmenty].
Olechnowicz W., Charakterystyka antropologiczna ludności guberni lubelskiej z dodatkiem uwag o wskaźnikach głównych u Sławian na północ i wschód od Karpat zamieszkałych, Kraków 1893.
Rutkowski L., Charakterystyka antropologiczna ludności okolic Płońska i sąsiednich powiatów guberni płockiej. (Kobiety z ludu, mężczyźni i kobiety ze szlachty), „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” 1906, t. 8.
Sienkiewicz H., Rodzina Połanieckich [dowolne wydanie] [fragmenty].
Spencer H., Jednostka wobec państwa, tłum. anonim, tłum. uwspółcześnił, wstępem i przyp. opatrzył A. Bosiacki, Warszawa 2002 [fragmenty].
Spencer H., Wybór pism, [w:] L. Kasprzyk, Spencer, Wiedza Powszechna, Warszawa 1967.
Stojanowski K., Dobory społeczne u ludności miasta Poznania, „Przegląd Sportowo-Lekarski” 1930, nr 1-2.
Taine H., Wybór pism, [w:] S. Krzemień-Ojak, Taine, Warszawa 1966.
Talko-Hryncewicz J., Szlachta ukraińska. Studium antropologiczne, Kraków 1897.
Vacher de Lapouge G., The Fundamental Laws of Anthropo-sociology, tłum. Carlos C. Closson, „Journal of Political Economy”, T. VI, 1897, nr 1.
Wańkowicz M., Szczenięce lata [dowolne wydanie] [fragmenty].
Weyssenhoff J., Soból i panna [dowolne wydanie] [fragmenty].
Zola É., Ziemia, tłum. R. Centnerszwerowa, Warszawa 1960 [lub inne wydanie] [fragmenty].
Żeromski S., Turoń [dowolne wydanie] [fragmenty].
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: