Prawda i przyjaźń. Arystoteles a Platon 3700-AL-PPAP-qMF

Spór Arystotelesa z Platonem, streszczony anonimową łacińską kompilacją z XIII wieku, w „Etyce nikomachejskiej” ma jeszcze bardziej dramatyczną wymowę: „bo gdy jedno i drugie jest drogie, obowiązek nakazuje wyżej cenić prawdę aniżeli przyjaciół” (1096a). Proponuję wspólną lekturę najważniejszych tekstów Arystotelesa i prześledzenie, w których momentach czuje on potrzebę krytyki ojca-założyciela, swojej dyscypliny, mistrza i przyjaciela. Chcąc zrozumieć powody odejścia od platonizmu będziemy na zmianę z pracami Arystotelesa czytali odpowiednie fragmenty dialogów Platona. Poszukamy odpowiedzi na pytanie, jak wygląda przyjaźń przy tak drastycznych różnicach poglądów na kwestie prawdy, dobra i idei. Przyjrzymy się najważniejszym myślom Arystotelesa z jego metafizyki, polityki oraz etyki w platońskim zwierciadle, od którego pozostając mu bliskim, tak bardzo chce się odbić. Zanalizujemy też słynną VIII księgę Etyki nikomachejskiej, by przyjrzeć się roli przyjaźni w społeczeństwie demokratycznym.

1. George Steiner „Nauki Mistrzów”, Marsilio Ficino „Żywot Platona”
Wprowadzenie. „Lepiej może zająć się rozważaniem dobra w ogóle i zbadać, co przez nie rozumieć należy, jakkolwiek by przykre były tego rodzaju dociekania wobec faktu, iż formy (idee) wprowadzili moi przyjaciele” (1096a). Zanalizujemy, co znaczy w tekście Arsytotelesa „Amicus Plato sed magis amica veritas”, dlaczego określając dobro „jako cel wszelkiego dążenia” Arystoteles musi rozstać się z nauką swojego mistrza. Przy okazji przeczytamy rozdział „Nieprzemijające początki” z Nauk Mistrzów Steinera, by określić na ile istotna jest przyjaźń i osobiste więzi mistrzowskiej relacji dla rozwoju myśli. „Od Platona po Wittgensteina ideałem żywej prawdy jest rozmowa, wypowiedź i odpowiedź osób stających twarzą w twarz”. Sięgniemy też do fragmentów Żywotu Platona Ficino: „Arystoteles jednakże, dla którego prawda była większą przyjaciółką niż Platon, nie mógł znieść oszczerstw wobec człowieka świętego i w elegiach do Eudemosa wyśpiewał o Platonie to, co powiedziałem wyżej”.

2. Arystoteles, „Etyka nikomachejska”, ks. I oraz F. Nietzsche „Jak świat prawdziwy stał się w końcu baśnią”
Analiza I księgi Etyki nikomachejskiej z uwzględnieniem późniejszych krytyk platonizmu. Przewodnikiem będzie słynny tekst Nietzschego ze Zmierzchu bożyszcz, głoszący że, byt jest tylko fikcją a pozór jedyną rzeczywistością. Będziemy próbowali zrozumieć przyczyny krytyki teorii idei od Arystotelesa po wiek XIX.

3. Platon, „Państwo”, księga VII
Przypomnimy treść księgi VII chcąc przywołać znaczenie Idei dobra w metafizyce Platona. Przypomnimy, jaki jest związek dobra i istnienia rzeczy w myśli Platona i Sokratesa.

4. Arystoteles, „Metafizyka”, księga IV (gamma)
Poznamy podstawy metafizyki Arystotelesa – nauki która bada „byt jako taki”. Przeliczymy kategorie bytu i postaramy się zrozumieć, w jakiej relacji do Idei Platona pozostaje arystotelesowska materia.

5. Jan Łukasiewicz, „O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa”, Alfred Tarski, „Prawda i dowód”
Główne założenia i wnioski z metafizyki i logiki Arystotelesa w ujęciu współczesnych polskich logików ukazujące wciąż aktualne elementy badań Arystotelesa.

6. Platon, „Fajdros”
„No i wybacz mi, mój kochany. Ja się przecież lubię uczyć. A okolice i drzewa niczego mnie nie chcą nauczyć, tylko ludzie na mieście. Ale zdaje mi się, żeś ty dla mnie znalazł lekarstwo na chodzenie doprawdy; bo tak jak się wygłodniałe cielę prowadzi, że mu się przed pyskiem jakimś wiechciem trzęsie czy gałęzią, tak ty mi będziesz pod nos podsuwał mowy w rękopisie zwinięte”. Badanie przyrody vs dialektyka sokratejska – źródła różnic między Platonem i Arystotelesem. Ciąg dalszy obserwowania więzi i konfliktu między wspólnie filozofującymi.

7. Arystoteles, „Etyka nikomachejska”, ks. II, Platon, „Charmides”
Zasadę cnoty jako umiaru opisaną w II księdze Etyki nikomachejskiej oraz jego słynną teorię „właściwego środka” porównamy z poglądami Platona wyrażonymi w dialogu Charmides: „Bo mówią tak nieraz, Charmidesie, o ludziach spokojnych, że to ludzie rozważni. Zobaczymy też, czy mówią do rzeczy. Powiedz mi, czy rozwaga nie należy do rzeczy pięknych?” 159C.

8. Arystoteles, „Etyka nikomachejska”, ks. VIII
„Pozostaje nam obecnie omówienie przyjaźni; jest ona bowiem pewną cnotą lub czymś z cnotą związanym, a ponadto jest czymś dla życia najkonieczniejszym” (1155a).

9. Platon, „Fedon”, „Obrona Sokratesa”
„Bo myślmy stale i w poprzednich dniach zwykli chodzić do Sokratesa, ja i inni; zbieraliśmy się w gmachu sądowym, tam gdzie się proces odbywał. To było blisko więzienia. Więce czekaliśmy zawsze aż więzienie otworzą…”. (59d). Przeczytamy relacje przyjaciół Sokratesa z jego ostatnich dni oraz relację z jego procesu, by rozstrzygnąć, który z trzech rodzajów przyjaźni (z powodu korzyści, przyjemności, dzielności) wedle klasyfikacji Arystotelesa charakteryzuje bohaterów platońskich dialogów.

10. Arystoteles, „Polityka”, ks. IV
Zagadnienie śmierci Sokratesa prowadzi do analizy demokratycznego społeczeństwa i polityki w Atenach. Kwestię stosunku filozofów do demokracji znów podejmiemy na ich konflikcie: „W ten sposób wypowiedział się już jeden z moich poprzedników (Platon, Polityk, 303a), choć wyszedł z innego punktu widzenia aniżeli my. Uważał on mianowicie, że ze wszystkich dobrych ustrojów jak rzetelna oligarchia czy inni, najgorsza jest demokracja, ale spośród złych jest ona najlepsza. My natomiast jesteśmy zdania, że w ogóle i oligarchia i demokracja są zwyrodniałymi formami ustroju”. 1289b.

11. Platon, „Państwo”, ks. V
„zostaje nam już tylko rozpatrzyć czy się opłaca postępować sprawiedliwie i pięknie i być sprawiedliwym”. Z podziałem ustrojów na właściwe i zwyrodniałe porównamy klasyfikację ustrojów chybionych Platona oraz przyczyny ustrojowych transformacji.

12. Arystoteles, „Poetyka”,
„Szlachetniej usposobieni twórcy naśladowali piękne czyny ludzi szlachetnych, natomiast twórcy o usposobieniu bardziej pospolitym przedstawiali czyny ludzi złych, tworząc początkowo szyderstwa jak tamci hymny i pochwały bohaterów” 1448b. Omówimy wpływ Arystotelesa na sposób opowiadania oraz konstrukcję fabuły. Ocenimy na ile współczesne dzieła (zwłaszcza filmowe) korzystają z Poetyki.

13. Platon, Państwo, ks. III i ks. X
Z jakiego powodu Platon postulował usunięcie poetów z państwa? Na jakich zasadach Homer może wrócić? Jaki to ma związek z poglądem Arystotelesa na komedię i tragedię?

14. Arystofanes, Chmury
Jak filozofów opisał Arystofanes? W sposób szyderczy czy komiczny? Ocenimy słynną komedię z Aten z pomocą kryteriów Poetyki Arystotelesa. Rozważymy, czym różni się Arystotelesowska krytyka Platona od portretu Sokratesa, jaki zostawił Arystofanes.

15. Arystoteles, „List do Aleksandra”, „Testament”, Diogenes Laertios, „Żywoty”, Marsilio Ficino, „Żywot Platona”, Guarino Guarini, „Żywot Platona”, Leonardo Bruni Aretino, „Żywot Arystotelesa”
„Wszystko będzie dobrze” – to zdanie otwiera testament Arystotelesa. Przyjrzymy się testamentom i biografiom Platona i Arystotelesa, by ocenić na koniec na ile ich przyjaźń przyczyniła się do uformowania problemu prawdy oraz znaczenia osobistych relacji w historii filozofii.

Na każde zajęcia lektura długości ok. 25 stron.
Pod koniec semestru - napisanie pracy 5-8 stron, w sesji krótka rozmowa o pracy