Pomiędzy filozofią a literaturą: głęboka lektura „W poszukiwaniu straconego czasu” 3700-AL-PFL-qHT

Otwarte na niezliczone na interpretacje i ciągle tajemnicze W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta od dawna fascynuje filozofów. Podejmując zagadnienia, którymi tradycyjnie zajmowała się filozofia (takie jak problem tożsamości osobowej, relacji z innymi, pamięci, czasu, doświadczenia estetycznego), ale czyniąc to z zupełnie innej perspektywy stawia na nowo pytania o relacje o filozofii i literatury. Jak opisuje swoje przywiązanie do codziennego doświadczenia (jak blask słońca na kamieniu) narrator w Stronę Swanna: „(…) tego rodzaju wrażenia nie mogły mi wrócić nadziei zostania kiedyś pisarzem i poetą, bo były zawsze związane z poszczególnym przedmiotem, pozbawionym wartości intelektualnej i nie skojarzonym z żadną oderwaną prawdą. Ale przynajmniej dawały mi przyjemność niewyrozumowaną, złudzenie jakiejś płodności i tem samem wyrywały mnie nudzie, poczuciu własnej bezsilności, jakiego doznawałem za każdym razem kiedym szukał filozoficznego tematu do wielkiego literackiego dzieła”.
Czy powstały w epoce, gdzie sztuka łączyła się ściśle z nauką i filozofią cykl powieściowy Prousta jest dziełem totalnym? Czy jest doskonałym mariażem literatury i filozofii czy może przezwyciężeniem filozofii? Na ile odzwierciedla różnorodne przejawy ludzkiego życia a na ile życie przezwycięża? I czego może nas dziś nauczyć to przenikliwe studium snobizmu i egocentryzmu? Na te i inne pytania spróbujemy odpowiedzieć czytając fragmenty w Poszukiwaniu straconego czasu, które zostaną przeplecione z tekstami teoretycznymi.
Obok filozofii i literatury pochylimy się nad dziełami malarskimi, ponieważ ważną częścią formowania się smaku Prousta była sztuka. Nie zabraknie słynnej „żółtej ściany” z obrazu Vermeera, o której Maria Poprzęcka pisała, że jest najsławniejszym kawałkiem muru w literaturze. Obok malarstwa interesować nas będzie rola fotografii, która pozwalała Proustowi zapamiętywać rysy twarzy, ubrania i gesty. Zdjęcia wykonane przez Paula Nadara, który odziedziczył pracownię i archiwum po słynnym ojcu, karmiły zmysły estetyczne francuskiego pisarza. Postaci proustowskie nie są jednak wiernymi kopiami. Zostały one przepuszczone przez jego niezwykłą wyobraźnię jakby chciał, w technice narracyjnej swojej powieści, posłużyć się zmianą perspektywy, kadru i przybliżania obrazu niczym w aparacie fotograficznym. Przy omawianiu fotografii, z których spogląda Proust i ważne osoby z jego otoczenia, porozmawiamy o wartości inspiracji i narzędziach, takich jak właśnie fotografia, które wskrzeszają wspomnienia. Przeczytamy również eseje ukazujące, jak sztuki oświetlają się nawzajem i jak jedna pozostawia ślad na drugiej, bo „jeżeli dzieło sztuki ma być źródłem inspiracji, musimy pozwolić, aby ukazało się w nowym kontekście to, co – jak się nam wydawało – widzieliśmy już wcześniej” (R. Rorty, Wielkie dzieła literackie jako źródło inspiracji).
Ponieważ W poszukiwaniu straconego czasu jest w tak zwanym hiperkanonie literatury światowej, zastanowimy się nad różnymi interpretacjami tej powieści. Porozmawiamy też o dziedzictwie wielkiego Francuza, który wychodzi z historii literatury i wkracza w codzienność, bo „Proust od magdalenki to Proust z innego, nie istniejącego już dzisiaj świata, to Proust bajeczny, którego znają wszyscy, nawet ci, co nigdy nie mieli w ręku żadnego tomu W poszukiwaniu straconego czasu (…) Proustowską małą pigułkę każdy z nas zawsze nosi przy sobie, by w chwili nadającej się do introspekcji, wymagającej autoanalizy i porachowania się z emocjami zażyć ją jak atropinę” (Z. Bieńkowski, Proust, klasyk i nasz współczesny).
Zajęcia będę miały charakter interdyscyplinarny – będziemy czytali literaturę piękną, teksty z zakresu filozofii oraz historii i teorii sztuki, będziemy oglądali również dzieła malarskie, fotografie i filmy.
Zajęcia dla studiów I stopnia.