Polscy badacze Syberii w ujęciu artystycznym. Perspektywa ponadkulturowa 3700-AL-PBSUA-OG

Konwersatorium ma na celu interdyscyplinarne ujęcie zjawiska zesłania i obecności Polaków na Syberii, a także zestawienie polskiej j i międzynarodowej perspektywy na Syberię. Kurs integruje podejścia literaturoznawcy, historyka sztuki i antropologa, ukazując Syberię nie tylko jako miejsce zesłania, lecz także jako przestrzeń transferu kulturowego.
Punktem wyjścia staną się dokonania naukowe polskich zesłańców – etnograficzne, etnologiczne, archeologiczne, geograficzne czy zoologiczne – które miały ogromne znaczenie dla rozwoju wiedzy o Syberii i zamieszkującej ją ludności. Należy wymienić choćby takich zesłańców, jak: Tomasz Zan, Ewa Felińska, Agaton Giller, Wacław Sieroszewski, Benedykt Dybowski, Aleksander Czekanowski, Jan Czerski i innych. Polscy zesłańcy brali udział w ekspedycjach naukowych, prowadzili badania terenowe, dokumentowali lokalne kultury – zostawiając bogaty i zróżnicowany materiał źródłowy (dzienniki, pamiętniki, zielniki, listy itd.), który poddany zostanie analizie. W ramach kursu uczestnicy zapoznają się z historią kolonizacji Syberii, szczególną rolą polskich zesłańców politycznych jako badaczy i ich wkładem w rozwój nauki.

Równolegle studenci zapoznają się także z literaturą i sztuką epoki romantyzmu i modernizmu i prześledzą różne sposoby artystycznej reprezentacji Syberii. Interesujące będą tu zwłaszcza dzieła Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, Tadeusza Micińskiego, Witolda Pruszkowskiego, Jacka Malczewskiego i Wlastimila Hofmana i innych, mniej znanych, twórców. Analiza wybranych utworów odsłoni współzależności między literaturą a sztukami plastycznymi.

Analizując teksty literackie i dzieła sztuki, przyjrzymy się także dziedzictwu polskich badaczy Syberii jako świadectwach kontaktu międzykulturowego i źródle wiedzy o rdzennych kulturach regionu. Interesować nas będzie nie tylko historyczny wymiar tego dziedzictwa, ale także jego aktualność – spróbujemy zrozumieć, jak te społeczności funkcjonują dziś, co się zmieniło, a jakie wyzwania pozostają aktualne. Zajęcia uwzględniają współczesny kontekst geopolityczny Syberii, wpływ globalnych procesów – takich jak zmiany klimatyczne czy eksploatacja zasobów naturalnych – oraz zagadnienia związane z transformacją kulturową i tożsamościową lokalnych społeczności.
Celem kursu jest przywrócenie pamięci o polskich badaczach Syberii oraz zainspirowanie studentek i studentów do podejmowania własnych, interdyscyplinarnych badań nad Syberią jako przestrzenią historyczną, symboliczną i kulturową.
Studenci:

- samodzielnie czytają proponowane lektury, na zajęciach analizują, porównują i interpretują dzieło literackie (wspomnienia, reportaże, pamiętniki, prace naukowe, twórczość literacką) i plastyczne;
- dostrzegają wpływ nauki na literaturę i sztukę oraz na interdyscyplinarność badań naukowych;
- mają świadomość odmitologizowania przestrzeni Syberii;

Zagadnienia: badania geologiczne, etnograficzne, etnologiczne, archeologiczne; badania geologiczne linii brzegowej Bajkału; stosunki z miejscową ludnością; ekspedycje naukowe; darwinizm; organizacje samopomocowe i działalność humanitarna polskich zesłańców; leczenie mieszkańców Syberii; emigracja i mit Syberii; dekonstrukcja mitu Syberii; znaczenia Syberii i Sybiru; polskie krajobrazy Sybiru; literackie obrazy Syberii w literaturze polskiej; literatura zsyłkowa; Syberia w narracjach wizualnych XIX i XX wieku, postkolonializm, badania nad krajobrazem.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Podstawowa – w zakresie szkoły średniej - znajomość historii literatury i sztuki oraz historii XIX i XX wieku. Student deklaruje gotowość do czytania dłuższych tekstów literackich. Dopuszczalne są dwie nieobecności.

Koordynatorzy przedmiotu

Milena Chilińska
Kyunney Takasaeva

Efekty kształcenia

Student:

w zakresie WIEDZY:
- Zna podstawową terminologię nauk humanistycznych i rozumie ich rolę w
kulturze (K_W01);
- rozumie zależności pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami w zakresie nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych (K_W04);
- zna podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów kultury (K_W05);
- zna podstawowe zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk (K_W08)

w zakresie UMIEJĘTNOŚCI:
- selekcjonować oraz dokonać krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych (K_U01);
- dokonywać analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów źródłowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych (K_U02);
- Skontekstualizować dzieło kultury w odniesieniu do czasu jego powstania
i momentu lektury (K_U03);

W zakresie KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH:
- jest gotów do podejmowania kształcenia przez całe życie (K_K01)
-jest gotów do poznawania nowych metod badawczych (K_K03);
- ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji wskazanych zadań (K_K04);
- jest gotów do podjęcia właściwych działań przyczyniających się do ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (K_K06)

Kryteria oceniania

- aktywność na zajęciach: udział w dyskusji, wygłoszenie komentarza do tekstu, dzieła plastycznego;
- przygotowanie do zajęć w postaci zapoznania się ze wskazanymi dziełami literackimi; rzetelność i systematyczność,
- kolokwium jako forma zaliczenia przedmiotu
zaliczenie na ocenę, kolokwium

Literatura

Wybrane opracowania:
1. Barszczewska-Krupa A., Emigracja i kraj: wokół modernizacji polskiej świadomości społecznej i narodowej 1831-1863, Łódź 1999.
2. Chilińska M., „Car” Witolda Pruszkowskiego. Edycja – rekonstrukcja – komentarz, Warszawa 2025.
3. Chilińska M., Topografia wyobraźni anhellicznej. Modernistyczna recepcja „Anhellego” Juliusza Słowackiego, Warszawa 2021.
4. DEBATY ARTES LIBERALES, TOM IX, 2015. SYBERIA: TRADYCJA I MODERNIZACJA, red. Kamil Wielecki. http://www.al.uw.edu.pl/pliki/Debaty%20AL%20IX.pdf;
5. DEBATY ARTES LIBERALES, TOM XII, 2024. Uchodźstwo – migracje – diaspora (E-book). Redakcja naukowa Kyunney Takasaeva. https://www.wuw.pl/product-eng-19858-Uchodzstwo-migracje-diaspora-EBOOK.html;
6. Domańska E., Humanistyka indygeniczna, „Teksty drugie” 2024, nr 6, s. 12–45.
7. Fiećko J., Rosja, Polska i misja zesłańców. Syberyjska twórczość Agatona Gillera, Wrocław 1985.
8. Forajter W., Kolonizator skolonizowany. Przypadek Sygurda Wiśniowskiego, Katowice 2014.
9. Gaibulina K., Etnografowie z przymusu. Polscy zesłańcy w służbie kolonialnej Cesarstwa Rosyjskiego, Warszawa 2024.
10. Hugo-Bader J., Dzienniki kołymskie, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne 2022
11. Janion L., M. Chilińska, Bez przyszłości. Queerowy sprzeciw „Anhellego” Juliusza Słowackiego w kontekście prób kontynuacji poematu, „Pamiętnik Literacki 2023, nr 1. s. 7-23.
12. Kapuściński R., Imperium, Warszawa 2005.
13. Kuczyński A., Syberia. 400 lat polskiej diaspory. Zesłania, martyrologia i sukces cywilizacyjny Polaków. Rys historyczny. Antologia, Wrocław 2007.
14. MONOGRAFIE LIBAL. TOM IV, 2021. Searching for Identity. Personal Experiences and Methodological Reflections – EBOOK. Edited by Ayur Zhanaev, Olha Tkachenko. https://www.wuw.pl/product-pol-14726-Searching-for-Identity-Personal-Experiences-and-Methodological-Reflections-EBOOK.html
15. Mulina S.A., Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku, Prace Ośrodka Badań Wschodnich Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, red. A. Kuczyński, Wrocław 2007.
16. Niebelski E., Lekarze polscy na Syberii od XVIII do XX wieku, red. J. Supady, Łódź 2008.
17. Ostromęcka H., Historia kontaktów polsko-rosyjskich w dziedzinie etnografii, red. J. Babicz, A. Kuczyński, Wrocław 1976.
18. Retinger J.H.; Polacy w cywilizacjach świata do końca wieku XIX, Gdańsk 1991.
19. Sieroszewski W., Dzieła zbiorowe. Kraków 1961 – 1962.
20. Śliwińska M., Panny z "Wesela". Siostry Mikołajczykówny i ich świat, Kraków 2021.
21. Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku: słownik biograficzny, Warszawa 1998.
22. Takasaeva K., Czerwieniec-Ivasyk M., Ewertowski T., Two journeys to Siberia. Carceral mobility, social change, and mechanised transport in Wacław Sieroszewski's writings, in: Transport Revolution and Travels to Asia, 1860s-1920s, London 2025.
23. Takasaeva K., Jakuckie prace Wacława Sieroszewskiego i zmiany kulturowe narodu Sacha, Warszawa 2020.
24. Trojanowiczowa Z., Fiećko J., hasło „Syberia”, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. J. Bachórza i A. Kowalczykowej, Wrocław 2002.
25. Trojanowiczowa Z., Sybir romantyków, w oprac. materiałów wspomnieniowych uczestniczył Jerzy Fiećko, Poznań 1993.
26. Trynkowski J., Polski Sybir. Zesłańcy i ich życie. Narodziny mitu, Warszawa 2017.
27. Wybrane teksty z czasopisma „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” (np. M. Banaszkiewicz, Antropolog wobec odmienności kulturowej i przyrodniczej: Refleksje Marii Czaplickiej z ekspedycji syberyjskiej).
• Współczesne ujęcie artystyczne wątków syberyjskich: Wirtualna Wystawa artystów Sacha, kurator dr Kyunney Takasaeva https://sakha.to-be-named.org/;
• Wspomnienia (wybrane fragmenty różnych relacji); przykładowo: Giller A., Podróż więźnia etapami do Sybiru w roku 1854, Lipsk 1866; Żmijewski E., Sceny z życia koczującego, Warszawa 1859; Gordon J., Sołdat, czyli sześć lat w Orenburgu i Uralsku, Lipsk 1865, Felińska E., Pamiętniki z życia. Seria 1, T. 1, 2, 3, 1856; E. Czapski, Ze wspomnień zesłańca, Kraków 1893; W. Sieroszewski, Dzieła, t. 16: Pamiętniki, wspomnienia, Kraków 1959; Żychliński L., Wrażenia i przygody zesłanego w Sybir Wielkopolanina. Buriaci, lud mongolskiego pochodzenia, Poznań 1883; Dybowski B., Wspomnienia z przeszłości półwiekowej objaśnione czterdziestu kilku rycinami, Lwów 1913.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-AL-PBSUA-OG w USOSweb