Od Mickiewicza do Gombrowicza, od Goethego do Manna. Kody odbioru romantyzmu w teatrze współczesnym 3700-AL-MGGM-OG

Romantyzm to epoka, która odcisnęła mocne i wyraziste piętno na kulturze, literaturze i teatrze, a jej echa są wciąż słyszalne we współczesności. Kurs "Od Mickiewicza do Gombrowicza, od Goethego do Manna. Kody odbioru romantyzmu w teatrze współczesnym" pozwoli zgłębić kluczowe aspekty tego dziedzictwa, ukazując, jak idee romantyczne przenikają do nowoczesnych form teatralnych, stając się punktem odniesienia dla artystów różnych epok.
Polski romantyzm, z jego wybitnymi przedstawicielami jak Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Nowid, stanowi fundament tożsamości polskiej kultury i teatru. Dziady Mickiewicza, uznawane za jedno z najważniejszych dzieł literatury polskiej, ukształtowały sposób myślenia o narodowej historii, duchowości i sztuce scenicznej. Współczesny teatr, poprzez liczne inscenizacje i reinterpretacje, stale odkrywa nowe znaczenia tego arcydzieła, czyniąc je istotnym elementem refleksji nad kondycją człowieka i narodu.
Niemiecki romantyzm, reprezentowany przez twórczość Johanna Wolfganga von Goethego, miał ogromne znaczenie nie tylko dla kultury niemieckiej, ale także polskiej i europejskiej. Faust, epokowe dzieło Goethego, jest nie tylko literackim arcydziełem, lecz także fenomenem teatralnym, inspirującym reżyserów i dramatopisarzy do poszukiwań nowych form wyrazu. Jego uniwersalne przesłanie o ludzkich dążeniach, ambicjach i granicach poznania sprawia, że pozostaje aktualny również w epoce ponowoczesności.
Jest pewnym fenomenem recepcja romantyzmu w epokach późniejszych, jak modernizm i ponowoczesność. Indywidualizm, konflikt jednostki z rzeczywistością, transcendencja i duchowość to tematy, które wciąż rezonują we współczesnym teatrze, pozwalając twórcom na nowo eksplorować romantyczne ideały. Twórcy tacy jak Stanisław Wyspiański, Stanisław Ignacy Witkiewicz i Witold Gombrowicz podejmowali istotny dialog z romantyzmem, wprowadzając elementy ironii, krytyki oraz refleksji nad przeszłością i przyszłością kultury europejskiej.
Podczas kursu uczestnicy będą mieli okazję zgłębić zarówno polskie, jak i niemieckie dzieła romantyczne, ich współczesne reinterpretacje oraz ich znaczenie dla rozwoju teatru. Przeanalizujemy Dziady i Fausta jako fundamenty współczesnej sceny teatralnej oraz zbadamy, jak romantyzm inspiruje współczesnych twórców do podejmowania uniwersalnych pytań o naturę człowieka i jego miejsce w świecie. Kurs łączy wykłady, analizy tekstów i konwersatoria, umożliwiając uczestnikom aktywne uczestnictwo w odkrywaniu tego dziedzictwa.
Głównym celem zajęć jest refleksja nad romantyzmem jako częścią europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego oraz sposobami funkcjonowania i odbierania romantyzmu w kulturze współczesnej. Oznacza to, że zarówno będziemy starali się zrozumieć specyfikę fenomenu historycznego romantyzmu, jak i – przede wszystkim – interesować nas będzie współczesne znaczenie literatury i kultury romantycznej, romantyzm jako przedmiot studiów nad dziedzictwem kulturowym (heritage studies).
Zajęcia stanowią część programu „Romantyzm: europejskość i pogranicza kulturowe” poświęconego współczesnym lekturom romantycznego dziedzictwa kulturowego. Są ofertą otwartą dla wszystkich studentów Wydziału AL i studentów innych kierunków, a także doktorantów.

W centrum uwagi znajdzie się teatr jako medium, które w szczególny sposób nadaje nowe życie ideom romantycznym. Przeanalizujemy wybrane inscenizacje współczesne, w tym adaptacje klasyków, jak i oryginalne utwory inspirowane duchem romantyzmu. Zastanowimy się, jak reżyserzy i dramaturdzy współcześni podejmują tematy takie, jak indywidualizm, konflikt jednostki ze światem, czy transcendentne dążenia człowieka, nawiązując do romantycznych korzeni, ale często w przewrotny lub krytyczny sposób. Ważnym wątkiem naszej refleksji będzie ironia romantyczna, spróbujemy także przyjrzeć się roli komizmu zarówno w tekstach stricte romantycznych, zwłaszcza inspirowanych Szekspirem, ale także w utworach podejmujących dialog z romantyzmem (rola dramatów Fredry).

W programie kursu znajdzie się m.in. analiza motywów romantycznych w dziełach polskich i niemieckich twórców literatury oraz ich recepcja we współczesnym teatrze, a także dyskusje nad współczesnymi spektaklami, które reinterpretują klasyków romantyzmu.
Kurs oferuje wyjątkową możliwość zrozumienia, jak ideały romantyzmu znajdują nowe odzwierciedlenie w sztuce XXI wieku, będąc jednocześnie dialogiem z przeszłością i próbą odpowiedzi na wyzwania współczesności, by odkryć, jak odwieczne pytania o naturę człowieka i jego miejsce w świecie znajdują swoje odbicie w teatralnych poszukiwaniach nowych form wyrazu.
Planujemy także analizę nagrań i archiwaliów przedstawień Jerzego Grotowskiego, Konrada Swinarskiego, Kazimierza Dejmka, Adama Hanuszkiewicza, Jerzego Jarockiego, Jerzego Grzegorzewskiego, Tadeusza Kantora, Piotra Tomaszuka, Michała Zadary, Radosława Rychcika, Eimuntasa Nekrosiusa.
W ramach kursu możliwe będą także wspólne wyjścia do teatrów warszawskich na spektakle związane z romantyzmem.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Zakres wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie nauk humanistycznych, wynikający z zakwalifikowania studenta na studia I stopnia.

Koordynatorzy przedmiotu

Maria Kalinowska
Michał Mizera

Efekty kształcenia

Po ukończeniu zajęć student:
K_W15 ma podstawową wiedzę na temat współczesnego życia kulturalnego w Polsce i Europie;
K_U01 potrafi selekcjonować oraz interpretować informacje pochodzące z różnych źródeł tekstowych, ikonograficznych, elektronicznych;
K_U02 potrafi dokonywać analizy tekstów artystycznych, filozoficznych i socjologicznych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych oraz prezentować wyniki swych prac
K_U06 potrafi zastosować uzyskaną wiedzę teoretyczną w działaniach kulturowych o charakterze społecznym;
K_K09 czynnie uczestniczy w życiu kulturalnym i społecznym, wyzyskując wszelkie formy medialne, artystyczne i naukowe.

Kryteria oceniania

Przewiduje się przygotowanie referatu lub prezentacji przez studenta na wybrany temat. Ocena na podstawie aktywnego udziału w zajęciach i przygotowania referatu lub prezentacji.

Literatura

Literatura (wybór, propozycje)
Szczegółowe informacje dotyczące literatury źródłowej i literatury przedmiotu dotyczącej poszczególnych zagadnień zostaną podane przez wykładowców.

I Romatyzm i teatr
Z. Raszewski, Słowacki i Mickiewicz wobec teatru romantycznego, „Pamiętnik Literacki” 1959, z. 1-3.
M. Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury, Kraków 2006
L. Kolankiewicz, Dziady. Teatr święta zmarłych, Gdańsk 1999
D. Kosiński, Polski teatr przemiany, Wrocław 2007
R. Przybylski, Słowo i milczenie bohatera Polaków: studium o „Dziadach”, Warszawa 1993.
W. Szturc, „Dziadów” Adama Mickiewicza część trzecia – misterium wskrzeszenia nadziei, „Przegląd Humanistyczny” 1986, nr 3-4.
A. Ziołowicz, „Misteria polskie”. Z problemów misteryjności w dramacie romantycznym i młodopolskim, Kraków 1996.
A. Kowalczykowa, Dramat i teatr romantyczny, Warszawa 1997.
„Dziady” Adama Mickiewicza: poemat – adaptacje –tradycje, pod red. B. Doparta, Kraków 1999.
J. Timoszewicz, „Dziady” w inscenizacji Leona Schillera. Partytura i jej wykonanie, Warszawa 1970.
J. Walaszek, Konrad Swinarski i jego krakowskie inscenizacje, Warszawa 1991.
„Dziady” od Wyspiańskiego do Grzegorzewskiego, pod red. T. Kornasia i G. Niziołka, Kraków 1999.
D. Kuźnicka, Obszary zwątpień i nadziei: inscenizacje Jerzego Grzegorzewskiego 1966-2005, Warszawa 2006.
Z. Majchrowski, Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza, Gdańsk 1998.
P. Pavis, Współczesna inscenizacja. Źródła, tendencje, perspektywy, Warszawa 2001.
M. Prussak, „Po ogniu szum wiatru cichego" : Wyspiański i mesjanizm, Warszawa 1993
M. Prussak, Wyspiański w labiryncie teatru, Warszawa 2005
G. Sinko, Opis przedstawienia teatralnego. Problem semiotyczny, Wrocław 1982.
I. Sławińska, Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988.
J. Tischner, Filozofia dramatu (wiele wydań).
A. Ubersfeld, Czytanie teatru, przeł. J. Żurowska, Warszawa 2002

oraz wybrane recenzje i eseje na temat poszczególnych spektakli.

II Romantyzm. Zagadnienia ogólne

Antoniemu Malczewskiemu w 170 rocznicę pierwszej edycji „Marii”, red. H. Krukowska, Białystok 1997.
Arkadiusz Bagłajewski, Obecność romantyzmu, Lublin 2015.
Magdalena Bauchrowicz- Kłodzińska, „Jonasz w brzuchu wieloryba”. Czesław Miłosz wobec nowoczesności, Toruń 2018.
Jerzy Borowczyk, Rekonstrukcja procesu filomatów i filaretów 1823-24, Poznań 2012.
Albert Béguin, Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej, z francuskiego przeł. T. Stróżyński, Gdańsk 2011.
Co Słowacki ma nam dziś do powiedzenia? pod red. M. Kalinowskiej i J. Kieniewicza, warszawa 2012.
Dramat polski: interpretacje, cz. 1, pod red. J. Ciechowicza i Z. Majchrowskiego, Gdańsk 2001.
Przemysław Kaniecki, Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, Poznań 2008.
T. Konwicki, Wiatr i pył, oprac. T. Lubelski i P. Kaniecki, Warszawa 2008.
Krzysztof Korotkich, Wyobraźnia apokaliptyczna Juliusza Słowackiego, Białystok 2011.
Jarosław Ławski, Ironia i mistyka: doświadczenia graniczne wyobraźni poetyckiej Juliusza Słowackiego, Białystok 2005.
Maria Janion, Gorączka romantyczna (kilka wydań).
Maria Janion, Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencji ludzi i duchów, Warszawa 1991.
Mickiewicz: nowożytny myśliciel religijny. Z PROF. MARIĄ JANION rozmawiają TOMASZ FIAŁKOWSKI i MARIAN STALA, „Tygodnik Powszechny”, „Apokryf” nr 14 w „TP” nr 51-52/1998;
Maria Janion, Maria Żmigrodzka, Romantyzm i historia (kilka wydań).
Elżbieta Kiślak, Car-trup i Król-Duch. Rosja w twórczości Słowackiego, Warszawa 1991.
Elżbieta Kiślak, "Walka Jakuba z aniołem : Czesław Miłosz wobec romantyczności", Warszawa 2000.
„Litteraria Copernicana”, nr. 1, 2008. Konwicki, pod red. P. Kanieckiego, J. Speiny.
Zbigniew Majchrowski, Cela Konrada, Gdańsk 1998.
Zbigniew Majchrowski, Krypta Gustawa, Warszawa 2021.
Marta Piwińska, Legenda romantyczna i szydercy, Warszawa 1973.
Prelekcje paryskie Adama Mickiewicza wobec tradycji kultury polskiej i europejskiej. Próba nowego spojrzenia, red. Maria Kalinowska, Jarosław Ławski, Magdalena Bizior-Dombrowska, Warszawa 2011.
Problemy polskiego romantyzmu, seria I-III, red. M. Żmigrodzka, Z. Lewinówna, Wrocław 1971-1974-1981. Romantyzm i nowoczesność, red. M. Kuziak, Kraków 2009. Romantyzm środkowoeuropejski w kontekście postkolonialnym, cz. 1, pod red. M. Kuziaka, B. Nawrockiego, Warszawa 2016, cz. 2, pod red. M. Kuziaka, B. Maciejewskiego, Kraków 2016.
Krzysztof Rutkowski, Mistrz ; Widowisko, Gdańsk 1996.
Krzysztof Rutkowski, Xiężniczka: miejsce Xawery Deybel w rodzinie Mickiewiczów, Lublin 1998.
Krzysztof Rutkowski, Braterstwo albo śmierć: zabijanie Mickiewicza w Kole Sprawy Bożej, Gdańsk 1999.
Jarosław M. Rymkiewicz, Żmut; Kilka szczegółów; Baket (kilka wydań).
Zofia Stefanowska, Mapa romantyzmu polskiego. Pisma z lat 1964-2007, Warszawa 2014.
Zofia Trojanowiczowa, Sybir romantyków, J. Fiećko, Poznań 1993.
Tadeusz Boy-Żeleński, Brązownicy i inne szkice o Mickiewiczu, Warszawa 1956;
Maria Żmigrodzka, Przez wieki idąca powieść. Wybór pism o literaturze XIX i XX wieku, oprac. M. Kalinowska, E. Kiślak, Warszawa 2002.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-AL-MGGM-OG w USOSweb