Komunikacja międzygatunkowa. Porozumiewanie się zwierząt oraz ludzi ze zwierzętami - wymiana sygnałów 3700-AL-KMPZL-OG

Efektem zajęć będzie poznanie i zrozumienie sygnałów wysyłanych przez zwierzęta, umiejętność rozróżnienia sygnałów wysyłanych przez poszczególne gatunki, przyjrzenie się relacjom ludzo-zwierzęcym na wybranych przykładach i ocena tych relacji komunikacyjnych. Wyjdziemy od pytania, czy komunikację międzygatunkową można ująć w perspektywie komunikacji (między)kulturowej, by powrócić do niego na ostatnich zajęciach i przekonać się, w jakim stopniu zdobyta wiedza zweryfikowała pogląd studenta na tę kwestię, zanim rozpoczął intelektualną przygodę z „językami” zwierząt.
Komunikacja międzygatunkowa wiąże się z etologią, psychologią zwierząt, socjobiologią i zoosemiotyką.Celem zajęć jest:
- zdobycie wiedzy o komunikacji wewnątrz- i międzygatunkowej
- poznanie i rozumienie sygnałów wysyłanych przez poszczególne gatunki zwierząt (np. psy, koty, konie, wilki);
- analiza komunikowania się ludzi i zwierząt na przykładzie wybranych relacji człowiek – inny gatunek;
- interpretacja komunikowania się ludzi i zwierząt na konkretnych spektakularnych przykładach (np. człowiek – lew, niedźwiedź, krokodyl, rekin);
- ocena relacji międzygatunkowych w sferze porozumiewania się między tzw. zaklinaczami zwierząt a tymi zwierzętami;
- umiejętność krytycznego odniesienia się do przyrodniczych filmów dokumentujących komunikowanie się ludzi z dzikimi niebezpiecznymi zwierzętami;
- umiejętność krytycznego odniesienia się do prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu komunikacji międzygatunkowej;
- prezentowanie poglądów na temat komunikacji międzygatunkowej na podstawie własnych obserwacji;
- umiejętność porównywania tych samych lub podobnych sygnałów, oznaczających inny komunikat, wysyłanych przez ssaki (np. psy i koty).

W ramach konwersatorium omówione zostaną następujące tematy:
1. Wprowadzenie do komunikacji międzygatunkowej jako komunikacji międzykulturowej i do komunikacji wewnątrzgatunkowej jako komunikacji kulturowej. Zdefiniowanie kultury. Kultura materialna v. kultura duchowa. Wprowadzenie pojęć: komunikacji, komunikowania się, komunikowania. Modele komunikacji. Poziomy rozwoju zwierząt i człowieka według umiejętności uczenia się i tworzenia kultury: akulturowy, protokulturowy, eukulturowy. Koncepcja kultury Edwarda T. Halla.
2. Trzy porządki komunikacyjne: roślinny, zwierzęcy, ludzki. Sposoby komunikacji w świecie zwierząt (komunikacja głosowa, wzrokowa, dotykowa, chemiczna, elektryczna) oraz ludzi (komunikacja werbalna i niewerbalna). Porównywanie. Komunikacja niewerbalna i rola następujących dyscyplin: proksemiki, kinestyki, chronemiki, haptyki, okulestyki, paralangue. Rola zmysłów w procesie komunikacji. Pierwotny poziom kulturowy.
3. Komunikacja dzikich zwierząt (np. koczkodanów, delfinów) a komunikowanie się człowieka z dzikimi zwierzętami (lwami, krokodylami, rekinami).
4. Analiza i interpretacja komunikowania się człowieka z dzikimi (niebezpiecznymi) zwierzętami – lwami. Kevin Richardson – „zaklinacz” lwów z RPA.
5. Analiza i interpretacja komunikowania się człowieka z dzikimi (niebezpiecznymi) zwierzętami – krokodylami. Zażyła relacja Gilberta Shedena – mieszkańca Kostaryki – z krokodylem.
6. Analiza i interpretacja komunikowania się człowieka z dzikimi (niebezpiecznymi) zwierzętami – rekinami. Michael Rutzen – aktywista i ekolog oceanu oraz jego relacja z rekinami żarłaczami białymi.
7. Analiza i interpretacja komunikowania się człowieka z dzikimi zwierzętami – wilkami. Shaun Ellis i jego życie wśród wilków.
8. Wilki. Badania nad komunikacją wilków dzikich i oswojonych. Wokalizacja wilków. Komunikacja głosowa, wycie i inne rodzaje głosów.
9. Język. Studia nad językiem prymatów.
10. Komunikacja delfinów (i ludzi z delfinami).
11. Rozumienie „języka” zwierząt. Porównanie mowy ciała psa i kota.
12. Psy. Wącham, więc jestem... Komunikacja olfaktoryczna psów. Komunikacja człowiek – pies/pies – człowiek.
13. Komunikacja symboliczna. Taniec pszczół.
14. Komunikacja zwierząt jako dowód myślenia (np. okrzyki alarmowe). Czy papuga wie, co mówi? Ptaki.
15. Komunikacja ponadzmysłowa. Pola morficzne R. Sheldrake’a. Telepatyczna komunikacja ze zwierzętami: działalność Anny Breytenbach.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Znajomość jęz. angielskiego w stopniu umożliwiającym zrozumienie filmu lub przeczytanie tekstu naukowego i popularnonaukowego.

Koordynatorzy przedmiotu

Justyna Tymieniecka-Suchanek

Efekty kształcenia

W zakresie wiedzy (W):
Student zna podstawową terminologię komunikacji międzykulturowej z zakresu wymaganego dla znajomości komunikacji międzygatunkowej i rozumie jej rolę w kulturze (K_W02);
Student zna podstawową terminologię z zakresu etologii kognitywnej i rozumie jej rolę jako nauki przyrodniczej (K_W03);
Student rozumie zależności pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami: komunikacją wewnątrz- i międzygatunkową ujmowaną w perspektywie komunikacji międzykulturowej, zoosemiotyką i etologią w zakresie nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych (K_W04);
Student zna podstawowe metody analizy tekstów z zakresu komunikacji międzygatunkowej (K_W05)

W zakresie umiejętności (U):
Student potrafi selekcjonować i dokonać krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych i publicystycznych dotyczących komunikacji międzygatunkowej (K_U01);
Student potrafi sformułować problem badawczy w zakresie komunikacji międzygatunkowej (K_U03);
Student potrafi prezentować wyniki indywidualnej lub zespołowej pracy akademickiej na temat wybranego zagadnienia z zakresu komunikacji międzygatunkowej w formie referatu lub prezentacji multimedialnej (K_U06);
Student potrafi przygotować wystąpienie ustne uwzględniające potrzeby odbiorców na wybrany temat z zakresu komunikacji międzygatunkowej (K_U10);
Student potrafi wykorzystać informacje źródłowe z zakresu komunikacji międzygatunkowej z zachowaniem zasad ochrony własności intelektualnej (K_U12).

W zakresie kompetencji społecznych (K)
Student jest gotów do podejmowania kształcenia z komunikacji międzygatunkowej, zwłaszcza w relacji człowiek – zwierzęta przez całe życie (K_K01);
Student jest gotów do podejmowania pracy zespołowej na rzecz dobrostanu zwierząt oraz w zakresie upowszechniania wiedzy o komunikacji międzygatunkowej dotyczącej znajomości podstawowych komunikatów wysyłanych przez psy i koty (K_K02);
Student jest gotów do poznawania nowych metod badawczych prowadzonych, by poznać i rozumieć komunikaty wysyłane przez różne gatunki zwierząt (K_K03);
Student jest gotów do samodzielnego wyznaczania zadań polegających na poznawaniu i rozumieniu sygnałów i komunikatów wysyłanych przez wybrany przez siebie gatunek zwierzęcia (K_K05);
Student jest gotów do podjęcia właściwych działań przyczyniających się do ochrony dziedzictwa przyrodniczego poprzez upowszechnianie m.in. wiedzy z zakresu etologii i komunikacji zwierząt (K_K06);
Student przestrzega zasady tolerancji i ma poszanowanie dla różnic gatunkowych (jest przeciwnikiem gatunkizmu), ale jednocześnie rozumie różnice kulturowe w traktowaniu zwierząt (K_K07);
Student szanuje etyczny wymiar badań naukowych nad komunikacją międzygatunkową (K_K11).

Kryteria oceniania

Obecność na zajęciach: 100% frekwencji podnosi ocenę o połowę stopnia pod warunkiem zadowalającej aktywności. Dopuszczalne są 2 nieobecności. Jeśli student(ka) opuści więcej zajęć bez względu na przyczynę, musi je nadrobić w formie uzgodnionej z wykładowcą, np. indywidualnej rozmowy, wygłoszenia referatu lub prezentacji.
Aktywność: ocenie podlega ilość, jakość oraz kultura (poszanowanie innych uczestników dyskusji) wypowiedzi, wykazanie się znajomością przeczytanych lektur i innych materiałów.
Umiejętność pracy ze tekstem: oceniane jest poprawne rozumienie tekstu, umiejętność analizy i interpretacji artykułów i in. prac naukowych, materiałów filmowych i samodzielne/krytyczne myślenie o poruszanych zagadnieniach, umiejętność odpowiadania na pytanie nie tylko „jak”, ale też „dlaczego”.
Przygotowanie prezentacji lub referatu
Ocena z kolokwium zaliczeniowego: pisemny tekst wyboru.
Kolokwium w formie pisemnego testu wyboru.
Na ocenę końcową składa się średnia z ocen za aktywność, pracę z tekstem i za test.

Literatura

Literatura zalecana
Książki:
• Antas Jolanta: Rozmowy z psem, czyli komunikacja międzygatunkowa. Warszawa 2014 (fragmenty);
• Bereszyński Andrzej, Kraśkiewicz Aleksandra, Więckowski Jacek: Porozumiewania się zwierząt. Wilk. Poznań 2009 (wybrane fragmenty);
• Coren Stanley: Tajemnice psiego umysłu. Tłum. A. Redlicka. Łódź 2008 (fragmenty);
• Darwin Karol: O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt. Tłum. Z. Majlert, K. Zaćwilichowska. Warszawa 1988 (fragmenty);
• Ellis S., Junior P.: Żyjący z wilkami. Tłum. D. Kozińska. Warszawa 2011 (fragment);
• Fleischer M.: Pies i człowiek. O komunikacji międzygatunkowej. Wrocław 2004;
• Ford Brian J.: Czujące istoty. Zmysły i emocje roślin, zwierząt i mikroorganizmów. Tłum. T. Kaleta. Warszawa 1997 (fragmenty);
• Griffin D.R.: Umysły zwierząt. Czy zwierzęta posiadają świadomość. Tłum. M. Ślósarska, A. Tabaczyńska. Gdańsk 2004 (fragment);
• Korpikiewicz Honorata: Biokomunikacja. Jak zwierzęta porozumiewają się ze światem. Poznań 2016;
• Marchlewska-Koj Anna: Feromony ssaków. Ich rola w fizjologii i zachowaniu. Kraków 2011.
• Meijer Eva: Języki zwierząt. Przeł. A. Oczko. Warszawa 2021 (fragmenty);
• Mikułowski Pomorski Jerzy: Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenie. Kraków 2003 (wybrane fragmenty);
• Richardson Kevin, Park T.: Zaklinacz lwów. Historia najniebezpieczniejszej przyjaźni na świecie. Przeł. P. Cieślak. Łódź 2013 (fragment);
• Rowlands M.: Filozof i wilk. Czego może nas nauczyć dzikość o miłości, śmierci i szczęś¬ciu. Tłum. D. Cieśla-Szymańska. Warszawa 2012 (fragment);
• Sheldrake Rupert: Niezwykłe zdolności naszych zwierząt. Przeł. K. Chmiel. Warszawa 2001 (fragmenty);
• Sygnały w świecie zwierząt. Red. Dietrich Burkhardt i in. Przeł. Z. Stromenger. Warszawa 1979 (wybrane artykuły);
• Turid Rugaas: Sygnały uspakajające. Jak psy unikają konfliktów. Przeł. M. Grossman-Kliber. Łódź 2005;
• Wohlleben Peter: Duchowe życie zwierząt. Przeł. E. Kochanowska. Kraków 2017 (wybrane rozdziały);
• Wynne Clive D.L., Udell Monique A.R.: Tajemnice umysłów zwierząt. Ewolucja, zachowanie i procesy poznawcze. Przeł. P. Leszczyński, B. Leszczyńska, A. Kłosiński. Kraków 2015 (dwa rozdziały).
Artykuły:
• Belka Małgorzata: Zoomuzykologia w ujęciu Dario Martinellego, online [dostęp: http://meakultura.pl/artykul/zoomuzykologia-w
• Birchenal Leonardo Barón: Animal Communication and Human Language: An overview. „International of Journal of Comparative Psychology” 2016, 29 -ujeciu-dario-martinellego-2461]; [dostęp: https://www.researchgate.net/profile/Leonardo-BaronBirchenall/publication/311270182_Animal_Communication_and_Human_Language_An_overview/links/5c9d498e92851cf0ae9e223b/Animal-Communication-and-Human-Language-An-overview.pdf?origin=publication_detail];
• Biskup Katarzyna: Komunikacja wewnątrzgatunkowa psów, online [dostęp: https://www.animal-expert.pl/artykul/komunikacja-wewnatrzgatunkowa-psow];
• Fleischer Michael: Reguły komunikacji intra- i intergatunkowej (na przykładzie człowieka i psa). „Prace Kulturoznawcze” 2017, nr 3, online [dostęp: https://wuwr.pl/pkult/article/download/5593/5271/];
• Frąckowiak Joanna: Biokomunikacja: możliwości porozumienia w stawaniu się ze zwierzętami. W: Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. Red. J. Tymieniecka-Suchanek, T. 2: Od humanizmu do posthumanizmu. Katowice 2014;
• Kokocińska-Kusiak Agata, Maliszewski Gabriel: Etologia w praktyce dogoterapeuty, czyli istota komunikacji człowiek – pies. „Przegląd Hodowlany” 2017, nr 6;
• Puppel Joanna: Przestrzeń jako kategoria organizująca w komunikacji bezpośredniej. W: W kręgu problemów ekologii kultury. Red. H. Chałacińska, K. Kropaczewski. Poznań 2011;
• Puppel Stanisław: Język w raju. W: W kręgu problemów ekologii kultury. Red. H. Chałacińska, K. Kropaczewski. Poznań 2011;
• Ręk Paweł: Komunikacja i sygnalizacja zwierząt. „Kosmos” 2010, T. 59, nr 3-4, online [dostęp: https://www.researchgate.net/publication/321334264_Komunikacja_i_sygnalizacja_zwierzat].
• Sala Elżbieta: Komunikacja międzygatunkowa w badaniach z zakresu porównawczej psychologii kognitywnej. „Rocznik Kognitywistyczny” 2009, T. 3.
• Sawa Adrian: Sygnały w świecie płazów i gadów, online [dostęp: http://magazyn.salamandra.org.pl/m33a08.html];
• Tymieniecka-Suchanek Justyna: Interakcja i porozumienie międzygatunkowe. Przypadek: człowiek – lew. „Wakat” 2014, nr 1-2 (24-25), online [dostęp: http://sdk.pl/wakat/].

Wykłady online:
• Mysłajek Robert: Wyję, więc jestem – o komunikacji wilczymi sposobami [dostęp: https://www.youtube.com/watch?v=nqp4gtUgq-U];
• Trzcieniecka-Schneider Irena: Intencjonalna komunikacja międzygatunkowa i jej implikacje [dostęp: https://www.youtube.com/watch?v=5_oBv7kggCs].

Filmy:
• Komunikacja ze zwierzętami http://okraglemiasteczko.net/blog/anna-breytenbach-komunikacja-ze-zwierzetami/
• Touching the Dragon (Pogromca smoka): https://www.youtube.com/watch?v=Ozbhi-58398
• Michael Rutzen z RPA http://www.elmundodelosanimales.com/eng/michael-rutzen.php
• Denise Herzing Czy moglibyśmy posługiwać się językiem delfinów? https://www.ted.com/talks/denise_herzing_could_we_speak_the_language_of_dolphins/transcript?language=pl&subtitle=ru

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-AL-KMPZL-OG w USOSweb