Kosmos i chaos. Od starożytnego do wczesnonowożytnego ujęcia porządku i jego przeciwieństwa 3700-AL-KCSW-qMF
Kurs realizowany jest w ramach projektu dydaktycznego Chrześcijaństwo: tradycje – dialog – spór, którego celem jest badanie zależności między różnymi formami i przejawami tradycji chrześcijańskich (m.in. teologia, doktryna, duchowość, reformy, herezje) a kulturą w jej różnych przejawach (literatura, sztuka, filozofia, polityka, obyczajowość itd.). Przedmiotem wspólnego namysłu i inspiracją do samodzielnych badań będzie przenikanie i współistnienie tych dwóch obszarów, jak też występujące między nimi napięcia, konflikty, także prowadzące do całkowitego zanegowania symboli i pojęć religijnych oraz światopoglądu chrześcijańskiego. Częścią projektu jest organizowany raz w semestrze sympozjon, który umożliwia udział w dyskusji nad wybranym przez uczestników tekstem kultury, rozpatrywanym w odniesieniu do tradycji chrześcijańskiej.
Gdy pytamy o nasze wyobrażenie świata, to pytanie to sięga o wiele dalej niż tylko kształt Ziemi i jej miejsce w Układzie Słonecznym. To pytanie o jego początek i pochodzenie, zasady, które nim kierują, miejsce człowieka i ostateczny cel wszystkiego. Na te pytania odpowiadały mitologie, filozofia i religie monoteistyczne, a odpowiedzi, jakich udzielały wciąż odbijają się echem w naszej kulturze i myśleniu. Zrozumienie, jak kształtowało się wyobrażenie porządku, chaosu i wreszcie samego świata (kosmosu), jakie koncepcje prezentowali myśliciele starożytni, średniowieczni i wczesnonowożytni pozwala lepiej zrozumieć sztuki plastyczne i muzykę, literaturę, a nawet medycynę i politykę. W czasie zajęć będziemy w tekstach filozoficznych i religijnych, a także ikonografii szukać wątków kluczowych dla odpowiedzi na pytanie: jak wyobrażano sobie świat? A także na pytania pomocnicze, np.:
- relacja człowieka i świata
- czy światem rządzi fatum czy Opatrzność
- muzyka świata
- znaki zodiaku.
10 godzin wykładu (realizowanych zwłaszcza na początku kursu) ma za zadanie wprowadzić w temat rozważań – ogólną ideę porządku i chaosu w ujęciu psychologicznym (2 godziny) i historycznym (8 godzin). Godziny konwersatoryjne będą poświęcone analizie wybranych tekstów – historycznych źródeł i opracowań tematu. Ważnym elementem omawiania tekstów będzie dyskusja o przeczytanych lekturach, stąd zajęcia mają charakter raczej konwersatorium aniżeli ćwiczeń. Pytanie wstępne dotyczyć będzie, w jakim ogólnym sensie (warstwie dyskursu) należy zlokalizować dany tekst, a następnie, jakie są jego implikacje teoretyczne, wreszcie, czy dane idee zachowują (i w jakim sensie) aktualność.
Przygotowanie do zajęć (głównie w postaci lektury) szacujemy na czas zbliżony do liczby godzin zajęć stacjonarnych. Przygotowanie do zaliczenia – samodzielnej analizy i interpretacji wybranego tekstu źródłowego (lub innego tekstu kultury) związanego z tematyką zajęć – to maksymalnie kolejne 30 godzin pracy własnej studenta.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu konwersatorium student:
– rozpoznaje w omawianych na zajęciach tekstach źródłowych (filozoficznych i teologicznych) i dziełach sztuki kluczowe pojęcia i problemy filozoficzne i teologiczne; K_W06, K_U02, K_U05, K_K06
– opracowuje i realizuje – w konsultacjach z prowadzącymi – projekt samodzielnych badań nad wybranymi przez siebie tekstami źródłowymi nawiązującymi do określonych tradycji filozoficznych lub teologicznych, a następnie prezentuje w formie ustnej ich wyniki; K_W02, KW_06, K_W07, K_W08, K_U01, K_U02, K_U03, K_U04, K_U05, K_U10, K_K02, K_K03
– dokonuje samodzielnej analizy i interpretacji wybranych przez siebie tekstów, umiejscawiając je we właściwych kontekstach kulturowych, oceniając ich wpływ na rozwój myśli i kultury europejskiej oraz krytycznie wykorzystując stan badań; K_W03, K_W04, K_W06, K_W07, K_U01, K_U02, K_U04, K_U05
– potrafi podjąć rzeczową dyskusję naukową, przy czym:
a) jasno formułuje i umie uargumentować swoje stanowisko,
b) umie modyfikować własne tezy uwzględniając wagę argumentacji przedstawionej w dyskusji. K_U06, K_K03, K_K05
Kryteria oceniania
1. Podstawą zaliczenia konwersatorium jest:
a) obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności);
b) przygotowanie do zajęć;
c) aktywność (uczestnictwo w dyskusji);
d) odpowiedź ustna (końcowe zaliczenie).
Na końcowe zaliczenie student przygotowuje wypowiedź ustną przedstawiającą samodzielną analizę i interpretację wybranego tekstu źródłowego (lub innego tekstu kultury) związanego z tematyką zajęć.
Temat wypowiedzi i bibliografia uzgadniane są uprzednio z prowadzącymi.
2. Kryteria oceny przygotowanej przez studenta wypowiedzi własnej:
– dobór tematu,
– samodzielność, dociekliwość i interdyscyplinarny charakter wypowiedzi,
– sposób wykorzystania stanu badań (bibliografii),
– kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość).
3. Ocena końcowa uwzględnia:
– obecność na zajęciach (10% oceny końcowej),
– przygotowanie do zajęć (10% oceny końcowej),
– aktywny udział w zajęciach (20% oceny końcowej),
– wypowiedź do zaliczenia końcowego (60% oceny końcowej).
Literatura
Wybrane opracowania:
- Allers, R., MICROCOSMUS. From Anaximandros to Paracelus, „Traditio” 2 (1944), s.319 – 407.
- Conger, G. P., Theories of Macrocosms and Microcosms in the History of Philosophy, New York 1922.
- Eco U., Sztuka i piękno w średniowieczu, Kraków 1997.
- Hadot, P., Zasłona Izydy. Esej o historii idei Natury, tłum. E. Lubelska, P. Herbich, Warszawa 2024.
- Kurdziałek, M., Średniowieczne doktryny o człowieku jako mikrokosmosie, [w:] tenże, Średniowiecze w poszukiwaniu równowagi arystotelizmem i platonizmem, Lublin 1996, s. 271-310.
- Lewis, C.S., Odrzucony obraz, tłum. W. Ostrowski, Kraków 1995.
- Piętka, R., Mikro- i makrokosmos w starożytności – od presokratyków do Ojców Kościoła, [w:] Makrokosmos versus mikrokosmos, red. A. Magowska, Poznań 2009, s. 38-48.
- Grant, E., Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej, tłum. T. Szafrański, Warszawa 2005.
Wybrane teksty:
- Filon z Aleksandrii, O stworzeniu świata
- Grzegorz z Nyssy, O stworzeniu człowieka
- Grzegorz z Nyssy, O tytułach psalmów
- Hildegarda z Bingen, wybrane fragmenty
- Klemens z Aleksandrii, Zachęta Greków
- Nemezjusz z Emezy, O naturze ludzkiej
- Maksym Wyznawca, Mistagogia
- Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju. Homilie o Księdze Wyjścia
- Platon, Państwo
- Platon, Timajos
- Plotyn, Enneady
- Arystoteles, Metafizyka i pisma przyrodnicze
- stoicy, epikurejczycy, fragmenty
- Robert Grosseteste, O świetle albo o pochodzeniu form
- awerroiści łacińscy, fragmenty
- Mikołaj z Kuzy, O oświeconej niewiedzy
Ponadto teksty źródłowe i inne teksty kultury oraz opracowania wybrane w porozumieniu z uczestnikami zajęć.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: