Islam na Bałkanach jako rzeczywistość kulturowa, religijna i polityczna 3700-AL-IB-qKR

Pojęcie islamu na Bałkanach dotyczy nie tylko samej religii monoteistycznej, cywilizacji islamu, czy kilkuset lat historii regionu, ale i przeżywanej rzeczywistości: kulturowej, religijnej i politycznej, która odnosi się do wyjątkowo zróżnicowanej populacji nieomal 8 milionów muzułmanów Bałkany zamieszkujących. Obejmuje Albańczyków z Albanii, Czarnogóry, Kosowa i Macedonii, słowiańskojęzycznych Muzułmanów z Bośni, Czarnogóry czy Serbii (Boszniaków), macedońskich Torbeszy, a także Romów, Pomaków i Turków.

Muzułmanie na Bałkanach identyfikują się z różnymi denominacjami islamu (sunni, sufi, shia), podlegają odrębnym instytucjom, a ich wyznanie często przekłada się na polityczność ich działań i wyborów, a także wyrażanej tożsamości.
Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium metodą dyskusji opartej o znajomość literatury przedmiotu, w dialogu z przygotowanymi przez prowadzącą prezentacjami. Prezentacje mają za zadanie wspomóc wizualnie uporządkowanie wiedzy i tematyki zajęć.

Zajęcia zaczynają się zapoznaniem Studenta/ki z ogólną problematyką islamu: wprowadzają i systematyzują pojęcia związane z początkiem, rozwojem i charakterystyką islamu jako religii monoteistycznej, a także islamu jako cywilizacji, która ekspandując zaczęła wywierać wpływ na Bałkany i kierunki ich rozwoju, a następnie zdominowała je kulturowo, ekonomicznie i politycznie w wyniku podbojów terytorialnych Imperium Osmańskiego, utrzymując swoją pozycję aż do czasu upadku imperium.

Student/ka zostaje zapoznany/a z różnorodnością Islamu na Bałkanach wyrażającą się w wielości denominacji islamu (sunnizm, szyizm, sufizm), zróżnicowaniu etnicznym i językowym muzułmanów na Bałkanach (Albańczycy, Romowie, Słowianie, Turcy), a także stopniu upolitycznienia wyznania (od apolityczności do polityki narodowej opartej o islam).

Prezentując najważniejsze zagadnienia dotyczące islamu i muzułmanów w kolejnych krajach bałkańskich, zajęcia oferują i porządkują wiedzę dotyczącą relacji międzykulturowych, relacji tradycji i współczesności, relacji religii i sekularyzmu w tym rejonie Morza Śródziemnego.

Od strony teoretycznej – zajęcia wprowadzają pojęcie dyskursu i krytyki dyskursu, kolonializmu i post-kolonializmu, orientalizmu i auto-orientalizmu (tu: Bałkany wyobrażone) i zaznajamiają Studenta/kę z pojęciem antropologii islamu (i szerzej: antropologii religii).

Zajęcia omawiają relacje islamu na Bałkanach z sekularyzmem i ateizmem, w szczególności w kontekście bałkańskich państw narodowych opartych o tożsamość etno-religijną, a także o doświadczenie zinstytucjonalizowanego ateizmu i/lub sekularyzmu w odniesieniu do państw post-socjalistycznych i post-komunistycznych w regionie. Przedmiot proponuje również segment poświęcony czystkom etnicznym i ludobójstwu dokonanemu na muzułmanach w Bośni i Hercegowinie, ukazując ich rolę w procesie budowania muzułmańśkiej tożsamości narodowej i państwowej na Bałkanach.

Tym samym, konwersatorium umiejscawia problematykę islamu na Bałkanach w kontekście dialogu międzycywilizacyjnego i różnorodności kulturowej. Omawia obrzędy religijne i praktyki kulturowe muzułmanów na Bałkanach oraz myśl polityczną i intelektualną muzułmanów na Bałkanach jako styk tradycji i współczesności, emanację tożsamości indywidualnych i zbiorowych, a także postaw muzułmanów i nie-muzułmanów względem siebie jako wzajemnych Innych.

Podana literatura, z jaką Student(ka) powinien/powinna się zapoznać, obejmuje literaturę wprowadzającą do przedmiotu oraz literaturę ilustrującą tematy poruszane na zajęciach: dokumenty, artykuły naukowe i fragmenty [!] książek preselekcjonowane przez prowadzącą przed zajęciami. Ułatwi to napisanie pracy zaliczeniowej, która powinna obejmować w bibliografii minimum 4 pozycje z proponowanego spisu lektur.

Przybliżona szacowana liczba godzin, jaką student musi przeznaczyć na osiągnięcie zdefiniowanych efektów uczenia to:
- 30 godzin aktywnego uczestnictwa w konwersatorium
- 45 godzin lektury tekstów
- 40 godzin przeznaczonych na selekcję tematu, materiału, zapoznanie się z tekstami i analizę tekstów, napisanie pisemnej pracy zaliczeniowej oraz dokonanie korekty własnej pracy pisemnej w porozumieniu z prowadzącą,

co odpowiada 4.00 punktom ECTS.

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne

Założenia (opisowo)

Znajomość języka angielskiego na poziomie pozwalającym na czytanie literatury przedmiotu ze zrozumieniem.

Koordynatorzy przedmiotu

Olimpia Dragouni

Efekty kształcenia

W zakresie zdobytej wiedzy, w rezultacie zajęć absolwent(ka) ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w kulturze [K_W01], zna i stosuje terminologię nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych [K_W02], zależności pomiędzy dyscyplinami nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych [K_W03], metody analizy i interpretacji tekstów naukowych [K_W04], a także zna zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem znajomości prawa własności intelektualnej [K_W07].

W zakresie nabytych umiejętności, absolwent(ka) posługuje się wybranym językiem obcym na poziomie B2+ [K_U09] i potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny [K_U01], potrafi także samodzielnie zanalizować tekst naukowy z dziedziny nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w języku polskim oraz w wybranym języku obcym [K_U08]. Absolwent(ka) potrafi samodzielnie sformułować problem badawczy w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych [K_U04], a następnie samodzielnie opracować (z zachowaniem zasad ochrony własności intelektualnej) i zaprezentować wyniki swojej pracy naukowej i badawczej [K_U03], w szczególności, przygotowuje prace pisemne spełniające wymogi stawiane pracom akademickim z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych oraz z zachowaniem zasad ochrony własności intelektualnej [K_U07]. W tym celu potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów wizualnych [K_U02], przy czym wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury [K_U05].

W zakresie nabytych kompetencji społecznych, w efekcie zajęć student(ka) jest gotów/gotowa jest gotów/gotowa do kształcenia ustawicznego (LLL) [K_K01], do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze [K_K02], do podejmowania działań zmierzających do ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego [K_K04], jak również ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji samodzielnie podjętych zadań [K_K03], szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic kulturowych [K_K05], szanuje dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze [K_K06], ma poszanowanie dla różnorodności kulturowej i przyrodniczej [K_K07] i świadomie uczestniczy w życiu kulturalnym i społeczeństwie obywatelskim [K_K08].

Kryteria oceniania

1. aktywny udział w dyskusji w oparciu o lekturę proponowanych tekstów lub ich fragmentów;
2. pisemna praca semestralna o objętości do 10 stron wraz z bibliografią, sporządzona w oparciu o minimum 4 pozycje z proponowanej literatury zajęć, wprowadzona do współdzielonego z prowadzącą dokumentu GoogleDocs, a następnie skorygowana zgodnie z informacją zwrotną od prowadzącej;
3. frekwencja; 100% frekwencja podwyższa ocenę o pół stopnia; w przypadku więcej niż 2 nieobecności w semestrze, nadprogramowe nieobecności muszą być zaliczone w porozumieniu z prowadzącą – w formie indywidualnej rozmowy/konsultacji, prezentacji lub krótkiego referatu.

Literatura

Literatura wprowadzająca:

1. Asad, T. (1986). The Idea of an Anthropology of Islam. Georgetown: Center for Contemporary Arab Studies. [fragmenty]
2. Asad, T. (2018). Secular translations: nation state, modern self, and calculative reason. New York: Columbia University Press. [fragmenty]
3. Danecki, J. (2011). Podstawowe wiadomości o islamie. wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog. [fragmenty]
4. Kościelniak, K. (2006). Sunna, hadisy i tradycjoniści. Wstęp do tradycji muzułmańskiej. Kraków: Wydawnictwo UNUM.
5. Parzymies, A. (Ed.). (2015). Muzułmanie w Europie. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog. [fragmenty]
6. Reinhard, K., Santner, E., & Žižek, S. (2005). Neighbor: Three Inquiries in Political Theology. Chicago: Chicago University Press. [fragmenty]
7. Said, E. (1991). Orientalizm. Warszawa: PIW. [fragmenty]
8. Todorova, M. (2022). Bałkany wyobrażone. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne. [fragmenty]

W cyklu 2024Z:

Literatura poświęcona tematom zajęć:

1. Beglerović, S., & Sedgwick, M. (2020). Islam in Bosnia Between East and West: The Reception and Development of Traditionalism. Journal of Religion in Europe,, 13(1-2), 145–172. doi:10.1163/18748929-20201498
2. Bieber, F. (2000). Muslim Identity in the Balkans before the Establishment of Nation States. Nationalities Papers, 28(1), 13-28.
doi:10.1080/00905990050002434
3. Bielenin-Lenczowska, K. (2009). Sąsiedztwo w obliczu konfliktu. Relacje społeczne I etniczne w zachodniej Macedonii – refleksje antropologiczne, Warszawa: DiG. [fragmenty]
4. Bougarel, X. (2018). Islam and Nationhood in Bosnia-Herzegovina: Surviving Empires. London-New York: Bloomsbury Academic. [fragmenty]
5. Bringa, T. (1995). Being Muslim the Bosnian Way: Identity and Community in a Central Bosnian Village. Princeton: Princeton University Press. [fragmenty]
6. Debevec, L., & Schielke, S. (2012). Ordinary Lives and Grand Schemes: An Anthropology of Everyday Religion. New York: Berghan. [fragmenty]
7. Dragouni, O. (2015). The Category of Neighbourhood in Islamic Modernism of Yugoslavia. Fetve of Husein Đozo. Colloquia Humanistica, 5, 61-82.
8. Elbasani, A., & Roy, O. (2015). The Revival of Islam in the Balkans. From Identity to Religiosity. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
9. Elbasani, A., & Roy, O. (2015b). Islam in the Post-Communist Balkans: Alternative Pathways to God. Southeast European and Black Sea Studies, 14(4), 457-471. doi:10.1080/14683857.2015.1050273
10. Henkel, R. (2009). Religions and religious institutions in the post-Yugoslav states between secularization and resurgence. Geographica, 49-61.
11. Karčić, H. (2015). Applying Islamic Norms in Europe: The Example of Bosnian Muslims. Journal of Muslim Minority Affairs, 35(2), 245-263. doi: 10.1080/13602004.2015.1039808
12. Koumoutzis, N., & Papastylianos, C. (2019). Human Rights Issues Arising from the Implementation of Sharia Law on the Minority of Western Thrace—ECtHR Molla Sali v. Greece, Application No. 20452/14, 19 December 2018. Religions, 10(5), 300. doi:10.3390/rel10050300
13. Mekić, S. (2016). A Muslim Reformist in Communist Yugoslavia: The Life and Thought of Husein Đozo. Oxon-New York: Routledge. [fragmenty]
14. Mesarič, A. (2020). Disrupting Boundaries between Traditional and Transnational Islam: Pious Women’s Engagement with Islamic Authority in Bosnia-Herzegovina. Slavic Review, 79(1), 7–27. doi:doi:10.1017/slr.2020.7
15. Norris, H. (1993). Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World. Columbia SC: University of South Carolina Press. [fragmenty]
16. Rawski, T. (2019). Boszniacki Nacjonalizm. Strategie Budowania Narodu po 1995 roku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. [fragmenty]
17. Rawski, T. (2023). Clinging to National Victimhood. Bosniak Post-War Memory Politics of the Srebrenica Mass Killings. In N. Trajanovski, & L. Georgieva (Eds.), Conflicting Remembrance. The Memory of the Macedonian 2001 in Context (pp. 125-247). Skopje: Friedrich-Ebert-Stiftung.
18. Sinani, B. (2013). Albania and Kosovo. The Return of Islam in South East Europe: Debating Islam. In M. Berger (Ed.), Applying Shari῾a in the West. Facts, Fears and the Future of Islamic Rules on Family Relations in the West (pp. 111-123). Leiden: Leiden University Press.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-AL-IB-qKR w USOSweb