Historia gwiazdozbiorów 3700-AL-HG-OG

Konwersatorium jest poświęcone gwiazdozbiorom jako fenomenowi kulturowemu, do którego zrozumienia potrzebne są wiadomości z zakresu astronomii, kartografii, ikonografii, mitologii i filologii. Głównym przedmiotem kursu będą gwiazdozbiory znane w tradycji europejskiej, które stanowią podstawę współczesnego sposobu uporządkowania nieboskłonu w 88 konstelacji. Źródła ich dotyczące będą pochodzić z różnych epok, od starożytności do współczesności.

Prześledzenie zmieniających się przez wieki nawiązań do konstelacji pozwoli studentom zrozumieć rolę gwiazdozbiorów w kulturze, której częścią jest zarówno sztuka, jak i nauka, dwa dyskursy zależne od siebie i uzupełniające się. Dzięki temu uczestnicy zajęć będą mogli uchwycić przemiany myślenia o kosmosie i miejscu, jakie zajmują w nim człowiek i absolut. Cele zajęć to (1) zrozumienie mechanizmów porządkowania przez człowieka sfery niebieskiej; (2) uchwycenie przemian myślenia o gwiazdozbiorach od starożytności do dziś; (3) zdobycie warsztatu interpretacji różnych tekstów kultury związanych z gwiazdozbiorami: literackich, wizualnych, muzycznych, przyrodoznawczych.

Na początku kursu studenci zapoznają się z podstawami astrometrii, najważniejszymi problemami opisywania sfery niebieskiej i sposobami jej porządkowania w różnych epokach. Następnie będą pracować na przykładach poszczególnych konstelacji, ich grup, niekiedy też charakterystycznych obiektów na niebie, takich jak Droga Mleczna czy Plejady. Przyjrzą się źródłom, które tłumaczą pochodzenie danego gwiazdozbioru, oraz przeanalizują jego reprezentacje wizualne i literackie, niekiedy też muzyczne. Zastanowią się również nad obecnością danej konstelacji w dyskursie przyrodoznawczym.

Nakład pracy studenta:
– 30 godzin uczestnictwa w konwersatorium,
– 60 godzin pracy własnej (praca konieczna do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się).

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Posiadanie umiejętności poświadczonych przygotowaniem pracy licencjackiej (gromadzenie bibliografii podmiotu i przedmiotu, rozpoznanie stanu badań, analiza i interpretacja tekstów kultury, stawianie i weryfikacja hipotez, komponowanie wywodu). Zalecana znajomość języka angielskiego na poziomie umożliwiającym lekturę tekstów akademickich.

Koordynatorzy przedmiotu

Agata Starownik

Efekty kształcenia

Po ukończeniu konwersatorium student:
– rozumie mechanizmy porządkowania sfery niebieskiej w odniesieniu do nauk humanistycznych i ścisłych oraz dyskursu artystycznego; K_W01, K_W03, K_U05,
– rozpoznaje nawiązania do mapy nieba w tekstach kultury omawianych na zajęciach, reprezentujących różne dyskursy i różne tradycje kulturowe; K_W01, K_W05, K_W06, K_U02, K_U05, K_K07
– określa funkcje tych nawiązań w tekstach kultury omawianych na zajęciach; K_W05, K_W06, K_W08, K_U02, K_K03
– dokonuje samodzielnej analizy i interpretacji wybranych przez siebie tekstów nawiązujących do gwiazdozbiorów, odnosząc się do kontekstu naukowego i artystycznego, specyfiki danego dyskursu oraz kultury epoki, a także krytycznie wykorzystując stan badań; K_W02, K_W04, K_W05, K_W06, K_W07, K_W08, K_U01, K_U02, K_U03, K_U05
– opracowuje i realizuje – w konsultacjach z prowadzącą – projekt samodzielnych badań nad wybranymi przez siebie tekstami kultury związanymi z mapą nieba; K_W01, K_W02, K_W04, K_W06, K_W07, K_W08, K_U01, K_U02, K_U03, K_U04, K_U05, K_U07, K_U08, K_K03
– potrafi podjąć rzeczową dyskusję naukową, przy czym:
a) jasno formułuje i umie uargumentować swoje stanowisko,
b) umie modyfikować własne tezy uwzględniając wagę argumentacji przedstawionej w dyskusji. K_W02, K_W07, K_U05, K_K03

Kryteria oceniania

1. Podstawą zaliczenia są wymienione poniżej formy aktywności:
a) obecność na zajęciach (dopuszczalne 2 nieobecności);
b) przygotowanie do zajęć (zapoznanie się z lekturami);
c) aktywny udział w dyskusjach;
d) pisemna praca przedstawiająca samodzielną, wnikliwą, o przejrzystej kompozycji oraz poprawną językowo analizę i interpretację wybranego tekstu kultury nawiązującego do mapy nieba. Temat i bibliografię należy uzgodnić uprzednio z osobą prowadzącą zajęcia.

2. Kryteria oceny pracy pisemnej:
- związek wypowiedzi z tematem;
- samodzielność, wnikliwość i kulturowy charakter interpretacji;
- sposób wykorzystania źródeł i stanu badań;
- kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość);
- poprawność językowa.

3. Ocena końcowa uwzględnia:
– obecność na zajęciach;
– przygotowanie do zajęć i aktywny udział w zajęciach;
– pracę pisemną.

Literatura

Wybrane źródła:
Alighieri Dante, Boska komedia (wyd. dowolne).
Aratus, Phaenomena, trans., introd., notes A. Poochigian, Baltimore 2010.
Cyceron, Pisma filozoficzne, t. 1, przekł. W. Kornatowski, koment. K. Leśniak, Warszawa1960.
Hezjod, Prace i dni, tłum. Jerzy Łanowski (wyd. dowolne).
Homer, Iliada, tłum. K. Jeżewska (wyd. dowolne).
Horacy, Dzieła wszystkie, t. 1–2, oprac. O. Jurewicz, Wrocław 1986–1988.
Hyginus, De astronomia, ed. G. Viré, Stutgardiae et Lipsiae 1992.
Jaworski S., Arctos, Kijów 1690.
Liryka starożytnej Grecji, oprac. J. Danielewicz, Wrocław 1987.
Kochanowski J., Phaenomena (wyd. dowolne).
Kochanowski J., Pieśni (wyd. dowolne).
Kochanowski J., Psałterz Dawidów (wyd. dowolne).
Kochanowski J., Treny (wyd. dowolne).
Maniliusz, Astronomica, ed. and transl. G.P. Goold, Cambridge (MA) 1977.
Marino G., Anonim, Adon, t. 1, wyd. L. Marinelli, K. Mrowcewicz, Roma, Warszawa 1993.
Mickiewicz A., Pan Tadeusz (wyd. dowolne).
Morsztyn J.A., Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1971.
Owidiusz, Fasti. Kalendarz poetycki, przekł. i oprac. E. Wesołowska, Wrocław 2008.
Owidiusz, Metamorfozy, t. 1–2, tłum. A. Kamieńska, S. Stabryła, oprac. S. Stabryła, Wrocław 2004.
Owidiusz, Księgi Metamorphoseon […], tłum. W. Otwinowski, w Krakowie 1638.
Pliniusz Starszy, Historia naturalna, t. 1–2, ks. II–VI, tekst, wstęp, przekł. i koment. I. Mikołajczyk i in. 2017.
Ptolemeusz, Almagest, trans. and annot. G.J. Toomer, London 1984.
Ptolemeusz, Czworoksiąg (Tetrábiblos), tłum. i przypisy G. Muszyński, wstępy J. Włodarczyk, G. Muszyński, Wrocław 2012.
Ptolemeusz, Syntaxis Mathematica, ed. J.L. Heiberg, Lipsiae 1903.
Seneka, O zjawiskach natury, tłum., oprac. L. Joachimowicz Warszawa 1969.
Stachura E., Cała jaskrawość (wyd. dowolne).
Stachura E., Missa pagana (wyd. dowolne).
Wergiliusz, Georgiki, tłum., oprac. A.L. Czerny, Warszawa 1956.
Wergiliusz, Eneida, tłum. T. Karyłowski, oprac. S. Stabryła, Wrocław 2004.
Wybrane wiersze Kazimierza Wierzyńskiego, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Wisławy Szymborskiej.

Wybrane opracowania:
Allen R.H., Star Names, Their Lore and Meaning, New York 1963.
Astronomia ogólna, red. H. Karttunen i in., tłum. M. Muciek, R. Iwański, Warszawa 2020.
Aveni A., Rozmowy z planetami. W jaki sposób nauka i mitologia wymyśliły kosmos, tłum. R. Bartołd, Poznań 2000.
Battistini M., Astrology, magic, and alchemy in art, trans. Rosanna M. Giammanco Frongia, Los Angeles 2007.
The Cambridge History of Science, vol. 1–8, eds. D.C. Lindberg, R.L. Numbers, Cambridge 2002–2020.
Condos T., Star Myths of the Greeks and Romas. A Sourcebook Containing ‘The Constellations’ of Pseudo-Eratosthenes and the ‘Poetic Astronomy’ of Hyginus, Grand Rapids 1997.
Cornelius G., Czytanie nieba. Przewodnik obserwatora gwiazd, Warszawa 1999.
Crombie A.C., Nauka średniowieczna i początki nauki nowożytnej, tłum. S. Łypacewicz, t. 1–2, Warszawa 1960.
Dekker Elly, Illustrating the Phaenomena. Celestial Cartography in Antiquity and the Middle Ages, Oxford 2013.
Dobrzycki J., Markowski M., Przypkowski T., Historia astronomii w Polsce, t. 1–2, Warszawa 1975–1983.
Dobrzycki J., Włodarczyk J., Historia naturalna gwiazdozbiorów, Warszawa 2002.
Dobrzycki J., Astronomia przedkopernikańska, Poznań 1972.
Garin E., Zodiak życia. Astrologia w okresie renesansu, tłum. W. Jekiel, Warszawa 1992.
Gee E., Aratus and the Astronomical Tradition, Oxford 2013.
Historia astronomii, red. M. Hoskin, tłum. J. Włodarczyk, Warszawa 2015.
James J., Muzyka sfer. O muzyce, nauce i naturalnym porządku wszechświata, tłum. M. Godyń, Kraków 1996.
Kanas Nick, Star Maps. History, Artistry, and Cartography, New York 2012.
Kleczek J., Nasze gwiazdozbiory, przekł. S.R. Brzostkiewicz, Warszawa 1982.
Koyré A., Od zamkniętego świata do nieskończonego wszechświata, tłum. O. i W. Kubińscy, Gdańsk 1998.
Lewis C.S., Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, tłum. W. Ostrowski, Kraków 2008.
Marshall D.W., Ancient Skies. Constellation Mythology of the Greeks, New York 2018.
North J., Historia astronomii i kosmologii, tłum. T. Dworak, T. Dworak, Katowice 1997.
Pantin I., La poésie du ciel en France dans la seconde moitié du seizième siècle, Genève 1995.
Percivaldi E., Mapy nieba. Podróż wśród gwiazdozbiorów, tłum. M. Mazan, Warszawa 2019.
Poezja i astronomia, red. B. Burdziej, G. Halkiewicz-Sojak, Toruń 2006.
Rudź P., Niebo. Kompendium wiedzy o wszechświecie,
Rybka E., Astronomia ogólna, Warszawa 1975.
Włodarczyk J., Wędrówki niebieskie czyli Wszechświat nie tylko dla poetów, Warszawa 1999.
Włodarczyk J., Astrologia. Historia, mity, tajemnice, Warszawa 2008.
Światy (nie)równoległe. Literatura wobec astronomii, red. G. Raubo, J. Włodarczyk, Poznań 2022.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-AL-HG-OG w USOSweb