Grzeczność i inkluzywność w języku 3700-AL-GIJ-QSP
W ostatnich dziesięcioleciach i latach wzrasta tempo zmian etykietalnych w języku i procesów inkluzywnych w społeczeństwie. Wobec tego warto się zastanawiać, co jest istotą grzeczności jako takiej i jak przekłada się to na jej językowe przejawy w zależności od okoliczności historycznospołecznych i kulturowych. Ważne jest uświadomienie, jak język funkcjonuje w społeczeństwie, jak kształtuje postrzeganie i wpływa na przekaz międzypokoleniowy stereotypów. Istotne jest przy tym rozumienie takich procesów jak tabuizacja, eufemizacja, apelatywizacja, stygmatyzacja, melioracja i pejoratywizacja językowa. Ważne jest uświadomienie sobie, jakie obecnie mamy podejście do różnych społeczności i grup środowiskowych, z czego ono wynika i jakie podejście chcielibyśmy widzieć u następnych pokoleń. Ważna jest świadomość, z czego wynika zmienność tych postaw. Zjawiska te będziemy się starać rozpatrywać nie tylko z perspektywy językoznawczej, lecz także psycholingwistycznej, socjolingwistycznej i historycznokulturowej. Celem zajęć jest wspólne rozważenie tych zagadnień oraz wykształcenie krytycznego myślenia o inkluzywności i różnych sposobach dyskryminacji oraz roli języka w tych zjawiskach.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Efekty kształcenia w zakresie wiedzy:
ma pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk humanistycznych w kulturze, o znaczeniu języka w kształtowaniu relacji społecznych i dobrostanu [K_W01/II]
zna i stosuje terminologię nauk humanistycznych, w szczególności językoznawstwa i socjolingwistyki [K_W02/II]
rozumie zależności pomiędzy dyscyplinami nauk humanistycznych i społecznych [K_W03/II]
zna i wykorzystuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych i publicystycznych [K_W04/II]
wie, jak można interdyscyplinarnie podchodzić do badań dotyczących języka [K_W05/II]
zna zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk humanistycznych i społecznych [K_W07/II]
rozumie powiązania między zjawiskami językowymi i kulturowymi a dynamiką zmian społecznych [K_W10/II]
Efekty kształcenia w zakresie umiejętności:
potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł oraz dokonać ich krytycznej oceny [K_U01/II]
potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze (analityczne) do materiałów źródłowych [K_U02/II]
potrafi samodzielnie opracować i zaprezentować wyniki swoich analiz i refleksji [K_U03/II]
potrafi rozpoznać i nazwać podstawowe problemy językowe i kulturowe oraz samodzielnie sformułować problem badawczy w zakresie nauk humanistycznych [K_U04/II]
wykorzystuje interdyscyplinarne metody do analizy zjawisk języka i kultury [K_U05/II]
potrafi samodzielnie zanalizować tekst naukowy z dziedziny nauk humanistycznych w języku polskim [K_U08/II]
potrafi przygotować wystąpienie ustne, uwzględniając potrzeby odbiorców [K_U10/II]
rozumie i stosuje reguły pracy zespołowej [K_U11/II]
Efekty kształcenia w zakresie kompetencji społecznych:
ma gotowość do kształcenia ustawicznego (lifelong learning) [K_K01/II]
ma gotowość do własnego rozwoju naukowego w zakresie nauk humanistycznych [K_K02/II]
potrafi dobierać odpowiednie środki do realizacji samodzielnie podjętych zadań [K_K03/II]
szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic kulturowych [K_K05/II]
ma poszanowanie dla różnorodności kulturowej [K_K07/II]
świadomie uczestniczy w życiu kulturalnym i społeczeństwie obywatelskim [K_K08/II]
Kryteria oceniania
Podstawą zaliczenia zajęć jest:
a) aktywne uczestnictwo w zajęciach,
b) wykonywanie na bieżąco zadań związanych z zajęciami,
c) referat na temat jednego z określonych zagadnień,
d) obecność na zajęciach (z prawem do dwóch nieobecności w semestrze).
Kryteria oceny referatu:
a) trafność interpretacji referowanego materiału,
b) umiejętność krytycznego podejścia do materiału,
c) sposób przedstawienia wyników pracy.
Zaliczenie na ocenę:
ocena ciągła (przygotowanie do zajęć i aktywność) 55%,
referat na jeden z tematów zajęć 45%.
Warunkiem uzyskania zaliczenia z przedmiotu jest obecność na zajęciach (z prawem do dwóch nieobecności w semestrze).
Literatura
Opracowania (w wyborze):
Antas J. 2023, Gest, mowa a myśl, [w:] J. Antas, Słowa i gesty w komunikacji. Prace wybrane, red. A. Chudzi, B. Drabik, Kraków, s. 195-215.
Antas J. 2023, Polskie zasady grzeczności, [w:] J. Antas, Słowa i gesty w komunikacji. Prace wybrane, red. A. Chudzi, B. Drabik, Kraków, s. 119-135.
Anusiewicz J., Marcjanik M. 1992, Polska etykieta językowa (Język a Kultura, t. 6), Wrocław.
Branka M., Cieślikowska D. (red.), 2010, Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, Kraków.
Czachorowska M. 2023, Elementy etykiety językowej w listach Bolesława Prusa do Oktawii Rodkiewiczowej, „Język Polski”, t. CII, z. 3, s. 56-70.
Danielewiczowa M. 1993, O pojęciu konotacji wartościującej, [w:] R. Grzegorczykowa, Z. Zaracz (red.), Studia semantyczne, Warszawa, s. 131-142.
Dąbrowska A. 1998, Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie, Warszawa.
Dąbrowska A. 1992, Akty etykiety językowej wyrażające brak zgody z opinią rozmówcy, [w:] J. Anusiewicz, M. Marcjanik, Język a kultura, t. 6: Polska etykieta językowa. Wrocław 1992, s. 115-120.
Doroszewska A. 2020, Wrażliwi na słowa, wrażliwi na ludzi. Rekomendacje dotyczące języka niedyskryminującego osób z zaburzeniami psychicznym, Warszawa.
Gębka-Wolak M. 2022, Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. Część 2: Innowacje a system i tendencje rozwojowe, „Prace Językoznawcze”, t. 24, z. 1, s. 85-100.
Hansen K. 2015, Różnorodność czy standaryzacja polszczyzny? Stosunek Polaków do dialektów, gwar i regionalnych naleciałości w wymowie, [w:] Uprzedzenia w Polsce, A. Stefaniak, M. Bilewicz, M. Winiewski (red.), Warszawa, s. 157-176.
Jarosz M. 2021, Działania aktywistów języka inkluzywnego w mediach społecznościowych a społeczne postrzeganie feminatywów, „Studia Medioznawcze”, t.22, nr 2, s. 995–1014.
Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska 2010, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin.
Kita M., Piłat E. (2016), Grzeczność w czasach pokolenia Z.: dlaczego tradycyjna polska grzeczność jest w regresie?, [w:] A. Zych, A. Charciarek (red.), Dyskurs w aspekcie porównawczym, Katowice, s. 30-61.
Kołodziejek E. 2022, Normatywne aspekty komunikacji inkluzywnej, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny”, t. 21, s. 23-34.
Kołodziejek E. et al. 2021, Poradnik: Jak mówić i pisać o grupach narażonych na dyskryminację. Etyka języka i odpowiedzialna komunikacja, cz. 1 i 2, online: https://etykajezyka.pl/wp-content/uploads/2021/03/ETYKA-JEZYKA-Poradnik-FH-WYDANIE-1.pdf (część 1.), https://etykajezyka.pl/wp-content/uploads/2022/01/ETYKA-JEZYKA-Poradnik-FH-WYDANIE-2.pdf (część 2.).
Laskowska E. 1992, Wartościowanie w języku potocznym, Bydgoszcz.
Łaziński 2023, Feminatywy i inne spory o słowa, „Socjolingwistyka”, t. 37, nr 1, s. 345-368.
Łaziński M. 2007, Murzyn zrobił swoje. Czy Murzyn może odejść? Historia i przyszłość słowa Murzyn w polszczyźnie, „Poradnik Językowy”, nr 4, s. 47-56.
Łaziński M. (2015), Grzeczność, niegrzeczność i grzeczność pozorna. Zmiana wartościowania w systemie adresatywnym na przykładzie tytułów ksiądz i siostra, [w:] M. Święcicka, M. Pelplińska-Narloch, Bydgoskie Studia nad Pragmatyką Językową: (Nie)grzeczność, interakcja, komunikacja, Bydgoszcz 2015, 80-92.
Maćkiewicz J. 2020, Metonimia jako narzędzie perswazji, „Zeszyty Prasoznawcze”, t. 63, nr 3, s. 33-46.
Małocha-Krupa A. 2018, Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Wrocław.
Marcjanik M. 1993, Granice polskiej grzeczności językowej, „Poradnik Językowy”, z. 67, s. 375-382.
Marcjanik M. 2007, Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa.
Nasalski I. 2020, Funkcje i dysfunkcje języka inkluzywnego, ze szczególnym uwzględnieniem asymetrii rodzajowej w języku polskim, „Socjolingwistyka”, t. 34, s. 275 –294.
Olma M. 2011, Listy małżeńskie z XIX wieku źródłem badań nad etykietą językową w ówczesnej polszczyźnie familijnej, [w:] B. Dunaj, M. Rak (red.) Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, Kraków 2011, s. 113–122.
Pajdzińska A. 1991, Wartościowanie we frazeologii, w: Język a kultura, t. 3: J. Puzynina i J. Anusiewicz (red.), Wartości w języku i tekście, Wrocław, s. 15-28; także online: http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/.
Piskorska A. 2020, Zastosowanie przenośni jako negatywnej strategii grzecznościowej w prasie, „Res Rhetorica”, t. 7, nr 3: Retoryka (nie)grzeczności, s. 47-61.
Puzynina J. 1986, O zasadach współdziałania językowego, „Prace Filologiczne”, t. XXXIII, s. 61-66.
Puzynina J. 2004, Problemy wartościowania w języku i w tekście, „Etnolingwistyka”, nr 16, s. 179-189.
Skudrzyk A. 2007, Normy grzecznościowych zachowań językowych (etykieta językowa, savoir-vivre, bon ton, dobre wychowanie, grzeczność językowa), [w:] A. Achtelik, J. Tambor (red.), Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, Katowice, s. 105-122.
Szarfenberg R. 2008, Pojęcie wykluczenia społecznego, [w:] M. Duda, B. Gulla (red.), Przeciw wykluczeniu społecznemu, Kraków.
Witek M. 2013, Akty mowy, [w:] J. Odrowąż-Sypniewska (red.), Przewodnik po filozofii języka, Kraków.
Zdunkiewicz-Jedynak D. 2021, Poprawne vs. właściwe użycie języka. Uwagi w kontekście „Słownika właściwych użyć języka”, „Język Polski”, nr 2.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: