Fredro i romantyczna komedia 3700-AL-FRK-OG

Twórczość Aleksandra Fredry odegrała kluczową rolę w rozwoju polskiego teatru, wprowadzając lekkość, humor i błyskotliwy dialog do dramatopisarstwa. Jego komedie, takie jak Zemsta czy Śluby panieńskie, na stałe wpisały się w kanon klasyki scenicznej. Mimo to Fredro rzadko pojawia się dziś na scenach współczesnych, co wynika z archaicznego języka i zmiany wrażliwości widzów. Wciąż jednak obecny jest tzw. „styl fredrowski” – pełen finezji, ironii i wyczucia rytmu scenicznego. Fredro stworzył rozpoznawalny model komedii charakterów i obyczajów, który do dziś inspiruje twórców teatralnych oraz reżyserów.
Aleksander Fredro łączył romantyczne tematy z klasyczną formą komedii, tworząc styl niepowtarzalny, wyznaczający specyfikę istotnego nurtu polskiego teatru – aż do naszej współczesności. Komedia okresu romantyzmu w Polsce często służyła nie tylko rozrywce, ale i głębszej refleksji nad kondycją społeczeństwa oraz miejscem jednostki w świecie.
Fenomen komedii Aleksandra Fredry polegał na umiejętnym łączeniu błyskotliwego humoru, celnej obserwacji społecznej i uniwersalnych tematów, które do dziś pozostają aktualne. Fredro potrafił w niezwykle trafny sposób ukazać wady i przywary ludzkie, zachowując przy tym lekkość formy i dowcip. Jego postacie, choć często przerysowane, są żywe i autentyczne — odzwierciedlają polskie społeczeństwo XIX wieku, zwłaszcza szlachtę i mieszczaństwo.
Jednym z najważniejszych elementów jego komedii była satyra społeczna. Fredro krytykował obyczaje, hipokryzję, próżność i fałszywą moralność, nie popadając przy tym w moralizatorstwo. Jego utwory, takie jak Zemsta, Śluby panieńskie czy Pan Jowialski, ukazują konflikty międzyludzkie, miłość, zazdrość i ambicje, które są zrozumiałe dla widza niezależnie od epoki.
Fredro odznaczał się też mistrzostwem językowym – pisał żywym, barwnym językiem, pełnym gier słownych i przysłów. Dzięki temu jego komedie nie tylko bawią, ale i uczą, skłaniając do refleksji nad naturą człowieka i społeczeństwa. To sprawia, że jego twórczość przetrwała próbę czasu i nadal cieszy się popularnością.
Aleksander Fredro bywa zaliczany do epoki romantyzmu, ale nie był romantykiem w sensie ideowym czy stylistycznym, jak np. Mickiewicz, Słowacki czy Krasiński. Jego twórczość miała zupełnie inny charakter – zamiast patosu, duchowości i walki o niepodległość, Fredro stawiał na realizm, komizm i obserwację codzienności.
Choć tworzył w czasach romantyzmu i jego życie przypadło na ten okres, to duchem był klasykiem – interesowała go psychologia postaci, obyczaje, relacje międzyludzkie. Jego komedie często przypominają dzieła Moliera czy Szekspira, a nie dramaty romantyczne pełne uniesień i bohaterów-wybrańców. Można więc powiedzieć, że Fredro był twórcą romantyzmu z epoki, ale nie romantykiem z przekonań – pisał „po swojemu”, co czyni go oryginalnym i wyjątkowym wśród polskich pisarzy XIX wieku.
Przedmiotem zajęć będzie nie tylko komedia Fredry, ale szerzej - polska komedia okresu romantyzmu; choć mniej liczna niż dramaty o tematyce narodowej, stanowiła istotny element literatury tego czasu. Charakteryzowała się połączeniem refleksji filozoficznej, ironii oraz krytyki społeczno-obyczajowej. Autorzy tacy jak Juliusz Słowacki i Cyprian Kamil Norwid łączyli w swoich utworach cechy dramatu romantycznego z elementami komediowymi, tworząc nowy typ dramaturgii. Ich utwory wykraczały poza czysty humor, często zawierając głębokie przesłanie.
Słowacki w Fantazym ukazał konflikt między starym a nowym światem, posługując się ironią i groteską. Komedia ta łączy elementy farsy z romantyczną wizją człowieka i świata, tworząc dzieło pełne kontrastów. Norwid natomiast w Pierścieniu Wielkiej Damy, stworzył komedię salonową o wyraźnym zabarwieniu filozoficznym i społecznym, wpisując się w trendy rozwojowe polskiego i europejskiego dramatu.
Zajęcia będą ilustrowane fragmentami nagrań spektakli teatralnych, dawnych i współczesnych.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Bez dodatkowych wymagań formalnych. Zakres wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie nauk humanistycznych, wynikający z zakwalifikowania studenta na studia I stopnia.

Koordynatorzy przedmiotu

Maria Kalinowska
Michał Mizera

Efekty kształcenia

Po ukończeniu zajęć student
K_W07 zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji wytworów kultury w powiązaniu z tradycją;
K_W13 zna podstawowe metody interpretacji tekstu literackiego i filozoficznego oraz tekstualnego źródła historycznego;
K_U01 potrafi selekcjonować oraz interpretować informacje pochodzące z różnych źródeł tekstowych, ikonograficznych, elektronicznych;
K_U08 potrafi prezentować wyniki samodzielnej analizy problemów badawczych w formie ustnej, pisemnej i multimedialnej;
K_U11 potrafi samodzielnie zanalizować tekst pisemny i ustny o charakterze naukowym w języku polskim oraz w jednym z języków kongresowych;
K_K02 rozumie zasady, reguły oraz konieczność pracy zespołowej;
K_K04 potrafi organizować i współpracować z grupą oraz zajmować w niej różne role społeczne.

Kryteria oceniania

Obecność na zajęciach (dopuszczalne 2 nieobecności), aktywny udział w części konwersatoryjnej zajęć, przygotowanie jednej prezentacji. Możliwy jest końcowy (ustny lub pisemny sprawdzian wiedzy i umiejętności analizy).
Przewiduje się przygotowanie referatu lub prezentacji przez studenta na wybrany temat. Ocena na podstawie aktywnego udziału w zajęciach i przygotowania referatu lub prezentacji.
Zaliczenie na podstawie obecności i aktywnego uczestnictwa na zajęciach oraz na podstawie rozmowy z prowadzącym na temat przygotowanego przez studenta jednostronicowego "planu badawczego" (należy postawić dobre pytanie i zaplanować sposoby znalezienia na nie odpowiedzi).

Literatura

Teksty A. Fredry: Pisma wszystkie, oprac. S. Pigoń, t. I-XV, Warszawa 1955-1980. Komedie, wstęp i wybór A. Kuligowska-Korzeniewska, Warszawa 2014. Zemsta, oprac. E. Kucharski, Kraków 1925. Zemsta, oprac. M. Inglot, Wrocław 1969.
J. Słowacki, Fantazy (różne edycje), m. in. Fantazy, oprac. M. Inglot, BN I/105; Fantazy, oprac. J. Czubek, J. Kuźniar, J. Kleiner, w: J. Słowacki, Dzieła wszystkie, pod red. J. Kleinera, t. X, Wrocław 1957.
C. Norwid, Pisma wszystkie, oprac. J. W. Gomulicki, t. I-XI, Warszawa 1971-76. C. Norwid, Pierścień Wielkiej-Damy czyli Ex-machina-Durejko, oprac. S. Świontek, Wrocław 1990.
Opracowania:
I.Chrzanowski, O komediach Aleksandra Fredry, Kraków 1917. I. Sławińska, O komediach Norwida, Lublin 1953. S. Pigoń, W pracowni Aleksandra Fredry, Warszawa 1956. J. Kleiner, O Krasickim i Fredrze dziesięć rozpraw, Wrocław 1956. B. Zakrzewski, Fredro z paradyzu, Wrocław 1976. I. Sławińska, Reżyserska ręka Norwida, Kraków 1971. J. M. Rymkiewicz, Aleksander Fredro jest w złym humorze, Warszawa 1977. S. Świontek, Norwidowski teatr świata, Łódź 1983. I. Jokiel, Pasja i milczenie. O życiu i twórczości Aleksandra Fredry, Częstochowa 1993. M. Ursel, Fredrowskie teatralizacje. Studia i szkice, Wrocław 1994.
K. Swinarski, Szkice do Fantazego, „Pamiętnik Teatralny” 1979, z. 1. E. Łubieniewska, Fantazy Juliusza Słowackiego czyli komedia na opak wywrócona, Wrocław 1985. J. Walaszek, Konrad Swinarski i jego krakowskie inscenizacje, Warszawa 1991.A. Kowalczykowa, Widmo bankructwa i harda hrabianka, w: Trzynaście arcydzieł romantycznych, red. E. Kiślak i M. Gumkowski, Warszawa 1996.
Słowacki teatralny, pod red. K. Kurka, Poznań 2006 ( tu m.in. D. Ratajczakowa, Akt romantycznej kreacji. Teatralne i dramatyczne w „Fantazym”; M. Delaperrière, „Fantazy” i „Fantasio”, czyli jak zdemaskować pozór?). M. Prussak, Niezrealizowany film Konrada Swinarskiego, „Teatr” 2010, nr 7-8. M. Zadara, „Notatnik Teatralny” Wrocław 2016.

A. Kowalczykowa, Dramat i teatr romantyczny, Warszawa 1997. D. Kosiński, Słownik postaci dramatycznych, Kraków 1999.
Dramat polski: interpretacje, cz. 1, pod red. J. Ciechowicza i Z. Majchrowskiego, Gdańsk 2001. M. Żmigrodzka, Etos ironii romantycznej - po polsku, w: tejże, Przez wieki idąca powieść. Wybór pism o literaturze XIX i XX wieku, pod red. M. Kalinowskiej i E. Kiślak, Warszawa 2002.Tradycja romantyczna w teatrze polskim, pod red. D. Kosińskiego, Kraków 2007.D. Ratajczakowa, Dzieje komedii polskiej od XVI wieku do końca PRL-u, t. I-II, Warszawa 2024.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-AL-FRK-OG w USOSweb