Dyskurs i narracja: podstawy metod badawczych i ujęć teoretycznych 3700-AL-DN-qMF

We współczesnych naukach społecznych istotną rolę odgrywają metody badawcze odwołujące się do różnorodnych koncepcji narracji biograficznej, auto/biografii, historii życia, którym często towarzyszą podejścia teoretyczne stosujące kategorie narracji i dyskursu. Czerpią one min. z ujęć lingwistycznych, hermeneutycznych, socjologicznych, antropologicznych, etnograficznych, dostarczając nie tylko niezwykle użytecznych perspektyw poznawczych, ale też metod badawczych i narzędzi analitycznych.
Celem zajęć jest zapoznanie uczestników z najważniejszymi pojęciami i metodami badawczymi w których podstawą do analizy są źródła takie jak historia życia, biografia, autobiografia, narracja biograficzna, szeregiem tekstów ilustrujących zastosowanie tych metod w badaniu konkretnych zjawisk jak również podstawami ujęć teoretycznych odwołujących się do pojęć dyskursu i narracji.
Omawiane w trakcie pierwszej części zajęć metody skupiają się przede wszystkim na doświadczeniu jednostek, odwołując się do interpretatywnych umiejętności podmiotów (często badacz lub badaczka „uruchamiają tworzenie narracji”), do ich refleksyjności i nadawania znaczenia własnemu doświadczeniu; tworzone narracje i historie życia mogą służyć podtrzymaniu społecznego status quo, mogą też jednak pełnić funkcję emancypacyjną, zmieniając społeczne funkcjonowanie osób. Jednocześnie opowiadane historie podlegają konwencjom narracyjnym, są uwikłane w procesy społecznych interakcji, odwołują się do wspólnego działania w lokalnym kontekście. Narracja biograficzna zakłada szerszy świat społeczny, obejmuje relację między jednostką i zbiorowością, daje też szczególny dostęp, poprzez indywidualne doświadczenia, do zjawisk i procesów o większej skali społecznej i historycznej.
Empiryczną podstawą konwersatorium (druga część zajęć) będzie etnograficzne doświadczenie prowadzącego, oparte na badaniach terenowych na terenie Polski, wykorzystujących podejście biograficzne i narracyjne. Dotyczyły one sytuacji osób, które w swoich społecznościach lokalnych traktowane były jako odmienne, ekscentryczne lub chore psychicznie: ich biografie to zapis złożonych relacji, na które składały się tak wykluczenie, stygmatyzacja i przemoc, jak wsparcie, empatia i opieka.
Uzupełnieniem opisanych pojęć, metod badawczych i badań będzie możliwość zapoznania się z pracami autorów ważnych koncepcji teoretycznych, w których istotną rolę odgrywają kategorie dyskursu i narracji, takich jak Paul Ricoeur czy Michel Foucault, oraz krytycznymi analizami, które odnoszą teorie dyskursu i narracji do współczesnych nauk społecznych.
W odniesieniu do pojęcia dyskursu oznacza to takie problemy jak: - przydatność i zastosowanie kategorii dyskursu w naukach społecznych; - relacja między praktykami dyskursywnymi i szerszym kontekstem niedyskursywnych działań, relacji i instytucji; - konstytuowanie świata społecznego przez dyskursy versus działanie i sprawczość jednostek jako podstawa reprodukowania i tworzenia życia społecznego.
W odniesieniu do teorii narracji: - nadawanie indywidualnemu doświadczeniu formy narracyjnej w praktykach kulturowych; - relacja między językiem mówionym, opowiadaniem, narracją, (auto)biografią z jednej, a działaniem i historyczno-kulturowym kontekstem życia jako tematu narracji z drugiej strony; - społeczno-kulturowe, konwencjonalne, indywidualne i biograficzne wymiary tworzenia narracji.
Nawiązaniem do praktyki badawczej etnografii będą: - problem przydatności metod opartych na obserwacji i współuczestnictwie oraz analizie lokalnych praktyk dyskursywnych i narracyjnych; - dyskusja nad przykładami konkretnych badań, odwołujących się do dyskursywnego bądź narracyjnego ujmowania praktyk i zjawisk społeczno-kulturowych.