Cli-fi – fantastyka i katastrofa klimatyczna 3700-AL-CF-QPR
Cli-fi to powieści o zmianach klimatu, nowy podgatunek literacki, który zdefiniował pisarz i krytyk Dan Bloom. Nazwa ta, choć powstała w latach 90. ubiegłego stulecia, obejmuje utwory powstające na przestrzeni drugiej połowy XX wieku (część z nich powstała zanim narodziła się współczesna świadomość ekologiczna, terminy takie jak „globalne ocieplenie” czy antropocen). Cli-fi (termin utworzony z pierwszych sylab słów „klimat” i „fikcja”) to gatunek siostrzany powieści katastroficznej i science fiction (nazwa cli-fi utworzona jest na wzór sci-fi). Można mówić o jego odrębności, gdyż koncentruje się wyłącznie na zmianach klimatu: ich przyczynach, skutkach, naukowych wytłumaczeniach.
Za powieść założycielską tego podgatunku wielu krytyków uważa napisany jeszcze w latach 60. „Zatopiony świat” J.G. Ballarda. Jim Clarke w pierwszym zdaniu eseju „Reading Climate Change in J.G. Ballard” pisze „cli-fi powstało zanim jeszcze klimat zaczął się zmieniać”. Wczesne cli-fi nawiązuje do słynnej, napisanej w tym samym okresie „Cichej wiosny” Rachel Carson i esejów poświęconych tzw. „zimie nuklearnej”, czyli katastrofalnemu oziębieniu klimatu, jakie spowodowałaby wojna nuklearna. Współczesne, licznie powstające powieści cli-fi pozostają zaś pod wpływem biuletynów publikowanych przez Intergovernmental Panel for Climate Change oraz badań psychologów studiujących wpływ zmian klimatu na psychikę ludzką. Co ciekawe, w zachowaniu bohaterów tych powieści można zaobserwować psychiczne symptomy charakteryzujące dzisiejszych ludzi cierpiących na depresję klimatyczną, czyli tzw. „eco-anxiety”
U ofiar depresji klimatycznej subiektywny brak jakiejkolwiek nadziei na ocalenie świata sprawia, że zaburzona zostaje percepcja czasu. Michelle Bastian, badaczka tego zjawiska stwierdza, że „standardowy czas mierzony zegarami nie jest adekwatny w kontekście zmian klimatu”. W naszej epoce nie możemy już wyobrażać sobie czasu jako drogi prowadzącej od teraz ku nieskończonej przyszłości, ale raczej stosujemy model odliczania - ile jeszcze czasu na tej planecie nam zostało. W kontekście zmian klimatycznych warto więc przypomnieć „zegar zagłady” stworzony przez naukowców w roku 1947. Wtedy to użyto „powszechnie zrozumiałej konwencji - północ oznacza koniec czasu”, by graficznie unaocznić zagrożenie wojną atomową. Cli-fi pokazuje bohaterów zmagających się z psychicznymi skutkami depresji klimatycznej przekonanych, że są świadkami ostatnich dni ludzkości na planecie.
Podczas konwersatorium będziemy czytać zarówno wczesne teksty cli-fi sprzed powstania tej nazwy (J.G. Ballard, George Turner) poświęcone różnym scenariuszom zagłady klimatycznej, teksty ostrzegające przed skutkami „zimy nuklearnej” (Frederik Pohl, Cormac McCarthy, Kurt Vonnegut), jak i najnowsze cli-fi opisujące ofiary depresji klimatycznej (Margaret Atwood, Pablo Bacigalupi). Kontekstem dla naszych rozważań będą teoretyczne teksty pisane od lat 70. ubiegłego wieku autorstwa m.in. Jamesa Lovelocka, Michelle Bastian i E. Ann Kaplan.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza:
Absolwent
• zna terminologię nauk humanistycznych i przyrodniczych i rozumie ich rolę kulturze
• rozumie różne teorie przyrodoznawcze oraz sposób ich funkcjonowania w przestrzeni społecznej i kulturowej
• zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych
• poszerza znajomość współczesnych nurtów i kierunków rozwoju badań nad przyrodą i kulturą
Umiejętności
Absolwent
• potrafi dokonywać analizy tekstów naukowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych
• potrafi krytycznie odnieść się do tekstu popularnonaukowego z pogranicza nauk humanistycznych i przyrodoznawczych z wykorzystaniem właściwego dla danej dyscypliny aparatu pojęciowego
• analizuje napisane w języku obcym teksty popularnonaukowe z zakresu wybranych dyscyplin w dziedzinie nauk humanistycznych
• potrafi docenić różnorodność opinii zawartych w lekturach oraz przedstawionych w dyskusjach i wykorzystać je jako źródło inspiracji
Kompetencje społeczne
Absolwent
• jest gotów do poznawania nowych metod badawczych
• jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze
Odniesienie do kierunkowych efektów uczenia się dla przedmiotu:
K_W02- zna i stosuje terminologię nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych
K_W04-zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych
K_U02- potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów wizualnych
K_U01- potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny
K_K02- jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze
Kryteria oceniania
Ocena końcowa będzie wypadkową następujących ocen cząstkowych:
40% aktywność w czasie zajęć (w tym prezentacje)
60% kolokwium
Dopuszczalna liczba nieobecności – 3 w semestrze
Zaliczenie na ocenę. Warunkiem zaliczenia poprawkowego jest złożenie wszystkich prac najpóźniej do końca poprawkowej sesji egzaminacyjnej semestru letniego.
Literatura
Atwood, Margaret, „Oryks i Derkacz”, tłum. M. Hesko-Kołodzińska, Poznań 2004
Bacigalupi, Paolo. “Pompa numer sześć i Nakręcana dziewczyna”, tłum. Wojciech M. Próchniewicz, Mag, Warszawa 2011.
Ballard, J.G. „Zatopiony świat”, tłum. Maciej Świerkocki, Rachocki i S-ka, Warszawa 1992
- „Głosy czasu” w „Ogród czasu” VIS-A-VIS, Kraków 2009
- „Głęboki koniec” w „Rzeźbiarze chmur”, VIS-A-VIS, Kraków 2010
Bastian, Michelle. "Fatally Confused. Telling the Time in the Midst of Ecological Crisis." Environmental Philosophy, vol. 9, no. 1, 2012, pp. 23-48.
Bloom, Dan. The Cli-Fi Report. http://www.cli-fi.net/
Clarke, Jim. “Reading Climate Change in J.G. Ballard.” Critical Survey, vol. 25, no. 2, 2013, pp. 7–21. JSTOR, www.jstor.org/stable/42751031 (accessed Sept., 27, 2020)
Cordle, Daniel „Protect/Protest: British nuclear fiction of the 1980s” The British Journal for the History of Science , December 2012, Vol. 45, No. 4, Special Issue: British Nuclear Culture (December 2012), pp. 653-669
Dick, P.K. “Blade Runner. Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?”, tłum. S. Kędzierski, REBIS, Poznań 2011.
Ellison, Katherine „Conservation on the Couch” Frontiers in Ecology and the Environment , Apr., 2008, Vol. 6, No. 3 (Apr., 2008), p. 168
Freud, Zygmunt „Poza zasadą przyjemności”, tłum. Jerzy Prokopiuk, PWN, Warszawa, 1990
Gee, Maggie. The Ice People. Telegram, 2008.
Gifford, Eva & Robert Gifford “The largely unacknowledged impact of climate change on mental health”, Bulletin of the Atomic Scientists, 72:5, 292-297, DOI:
10.1080/00963402.2016.1216505
Goodbody, Axel and Adeline Johns-Putra, “Introduction” (to Cli-Fi: A Companion, Oxford: Peter Lang, 2018)
Heard, H.F., “The Great Fog”, w Gunn, J. Road to Science Fiction t. V, The British Way, Clarkson 1998
Kaplan, E. Ann, Is Climate-Related Pre-Traumatic Stress Syndrome a Real Condition? American Imago Johns Hopkins University Press Volume 77, Number 1, Spring 2020 • pp. 81-104 10.1353/aim.2020.0004
Lovelock, E. James, Gaia: A New Look at Life on Earth Oxford University Press, 2000.
Margulis, Lynn, The Symbiotic Planet: A New Look At Evolution, Basic Books, 1998.
McCarthy, Cormac, “Droga”, tłum. R. Sudół, Kraków 2008
Pohl, Frederik, ”Fermi i mróz”, tłum. Wiktor Bukato, w „Don Wollheim proponuje 1988”, Alfa, Warszawa 1988.
Savi, Melina Pereira, "The Anthropocene (and) (in) the Humanities: Possibilities for Literary Studies" Revista Estudos Feministas.5 /2 (May/Aug. 2017).
Turner, George, The Sea and Summer. Golancz, Londyn 2012.
Vonnegut, Kurt Jr., Kocia kołyska, tłum. Lech Jęczmyk, PIW, Warszawa 1991
Zelazny Roger, „Wieczna marzłoć”, tłum. Wiktor Bukato, w „Don Wollheim proponuje 1987”, Alfa, Warszawa 1987.
Uwagi
|
W cyklu 2023Z:
Znajomość języka angielskiego na poziomie B2+ |
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: