Antropologia psychiatrii: refleksja teoretyczna i badania etnograficzne 3700-AL-AP-qDP

Celem zajęć jest przybliżenie uczestnikom problematyki zdrowia psychicznego, zaburzeń psychicznych oraz form organizacji opieki psychiatrycznej z perspektywy nauk społecznych. Empiryczną podstawą konwersatorium będzie etnograficzne doświadczenie prowadzącego, związane z badaniem psychiatrycznej opieki rodzinnej w Polsce.
Empiryczne przybliżenie omawianej problematyki będzie oparte na własnych badaniach terenowych prowadzącego, dotyczących psychiatrycznej opieki rodzinnej w szpitalu psychiatrycznym w Choroszczy k. Białegostoku. Praktyka opieki rodzinnej wytwarzała złożone, długotrwałe relacje między instytucją szpitala, społecznością lokalną, opiekunami i pacjentami, pozwala prześledzić zależności między formami instytucjonalnej psychiatrii i szerszymi uwarunkowaniami społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi. Daje możliwość analizy indywidualnych doświadczeń zaangażowanych osób, ukazuje „zlokalizowanie” różnych form pomocy psychiatrycznej, przenikanie się wymiarów teoretycznego (etyczny dyskurs psychiatrii), społecznego (sytuacja ekonomiczna wsi, dominujące praktyki kulturowe), etycznego, emocjonalnego i doświadczeniowego (opiekunowie i pacjenci).
Pierwsza część zajęć jest poświęcona ogólnemu zarysowaniu specyfiki psychiatrii jako pola badań społecznych. Dotyczy to szczególnie radykalnej krytyki psychiatrii, która przez lata przeciwstawiała ją konwencjonalnej/naukowej medycynie: instytucjonalna psychiatria przedstawiana była jako forma przemocy, choroby psychiczne jako mit etc. (antypsychiatria, postpsychiatria). Tworzy to złożone sytuacje badawcze, w których na jeden obraz składają się: społeczne i medyczne definiowanie chorób psychicznych, traktowanie osób z zaburzeniami i ich indywidualne doświadczenia, kontekst ekonomiczny, w jakim funkcjonuje instytucjonalna psychiatria, zorganizowane formy pomocy i terapii. Powyższa problematyka zostanie zarysowana w oparciu o wybrane teksty przekrojowe/teoretyczne, ale przede wszystkim przez pryzmat antropologicznych badań nad funkcjonującymi w Europie ośrodkami psychiatrycznej opieki rodzinnej (Francja i Belgia).
Druga część zajęć jest przybliżeniem omawianej problematyki w oparciu o własne badania terenowe prowadzącego, dotyczące psychiatrycznej opieki rodzinnej (szpital psychiatryczny w Choroszczy k. Białegostoku) oraz psychiatrii środowiskowej. Opieka rodzinna polegała na przekazywaniu „chronicznych” (a więc skazanych na bezterminową hospitalizację, najczęściej odrzuconych przez rodziny) pacjentów psychiatrycznych pod opiekę rodzin rolników z okolic szpitala psychiatrycznego. Oferowała opiekunom gratyfikację finansową oraz dodatkowe ręce do pracy w gospodarstwach – w dyskursie psychiatrii będąc przykładem humanitarnej praktyki i obietnicą uwolnienia pacjentów od opresji izolacji. Ponieważ program opieki rodzinnej w Choroszczy trwał od lat 30. XX w. do lat ostatnich, praktyka ta wytwarzała złożone, długotrwałe relacje między instytucją szpitala, społecznością lokalną, opiekunami i pacjentami, pozwala też prześledzić zależności między formami instytucjonalnej psychiatrii i szerszymi uwarunkowaniami społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi.
Opieka rodzinna jest przykładem praktyki, która, dla pełnego zrozumienia, zmusza to spojrzenia z wielu perspektyw jednocześnie: daje możliwość analizy indywidualnych doświadczeń zaangażowanych osób, ukazuje „zlokalizowanie” różnych form pomocy psychiatrycznej, przenikanie się wymiarów teoretycznego (etyczny dyskurs psychiatrii), społecznego (sytuacja ekonomiczna wsi, dominujące praktyki kulturowe), etycznego, emocjonalnego i doświadczeniowego (opiekunowie i pacjenci).