Wschód na Zachodzie. Oblicza rosyjskiej ekspansji w Europie Środkowo-Wschodniej od Aleksieja Michajłowicza do Władimira Putina 3620-WZORE-SP-OG

„Wschód to jest Wschód, a Zachód – Zachód i nigdy nie zejdą się razem”… Ta strofa wyjęta z wiersza Rudyarda Kiplinga na pierwszy rzut oka wydaje się błędna w odniesieniu do Rosji – państwa ukształtowanego geograficznie głównie na Wschodzie (w Azji), które uznanie światowe zyskało jednak dzięki swoim działaniom geopolitycznym na Zachodzie (w Europie). Oczywiste, że możliwości polityki rosyjskiej w kierunku zachodnim w dużej mierze zdeterminowane są przez duże zasoby, które ten kraj uzyskuje na Wschodzie, ponadto ekspansja Rosji w Europie Środkowo-Wschodniej była prowadzona metodami podobnymi i historycznie porównywalnymi do jej działań w regionach Azji Środkowej i Kaukazu (tę kwestię w ujęciu porównawczym prześledzimy na zajęciach). Z drugiej strony, liczne konflikty dzisiejsze (jednak o wyraźnym podłożu historycznym) Rosji z narodami i państwami Europy Środkowo-Wschodniej winny być opisywane zarówno w kategoriach konfrontacji politycznej jak i z uwzględnieniem głębszych sprzeczności aksjologicznych, a może nawet pewnego rodzaju wzajemnego odrzucenia cywilizacyjnego. I dopiero po wspólnych poszukiwaniach odpowiedzi na zajęciach będziemy mogli rozstrzygnąć, czy mylił się w przypadku Rosji poeta angielski mówiąc o absolutnej odmienności Zachodu i Wschodu.

Tematyka wykładów:
1. Rosja, jako jeden z "ośrodków siły", na tle rywalizacji geopolitycznej w Europie w XVII-XX wieku. Wschodni, południowy i zachodni kierunek rosyjskiej ekspansji terytorialnej.
2. Kontrola Rosji nad przestrzenią Europy Środkowo-Wschodniej.
a. Czas i okoliczności wkroczenia.
b. Formy kontroli (traktaty przyjaźni, protektoraty, autonomie, generał-gubernatorstwa, etc)
c. Przykłady kontroli nad poszczegolnymi terenami: Ukraina, Polska, Białoruś, Litwa, Łotwa; polityka rosyjska na Bałkanach; porównanie z regionami poza Europą Środkowo-Wschodnią: Finlandia, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan, etc.
d. Strefy zderzeń z innymi państwami
3. "Ręce", "oczy" i "uszy" władzy. Administracja rosyjska na Wschodzie i na Zachodzie: zasady rekrutacji, instrumenty działalności, kryteria sukcesów i porażek.
4. Granice kompromisu: elity narodów podporządkowanych między oporem a kolaboracją
5. Ekonomika jako zysk i instrument rosyjskiej ekspansji terytorialnej
6. Prawosławie: cel czy pretekst? Kwestie religijne w polityce wewnętrznej i zewnętrznej Rosji
7. Relacje władz rosyjskich ze wspólnotami społecznymi. Fromy lokalnego samorządu i ich obumieranie.
8. Kolonializm czy modernizacja? Dyskusje o roli Rosji w historii narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Porównanie z rolą w Azji i na Kaukazie.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Efekty kształcenia

Student po ukończeniu zajęć:
[Wiedza:]
− ma uporządkowaną wiedzę o polityce Rosji w Europie Środkowo-Wschodniej od połowy XVII wieku po czasy współczesne (podstawowe wydarzenia, postacie, pojęcia, węzłowe problemy);
− zna podstawową terminologię historyczną i politologiczną, wykorzystywaną do opisu wybranych aspektów polityki rosyjskiej w Europie Środkowo-Wschodniej i poza regionem europejskim;
− wymienia wybranych badaczy dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej (europejskich, amerykańskich, rosyjskich) i powołuje się na ich prace.
[Umiejętności:]
− rozumie genezę i tło historyczne współczesnych konfliktów Rosji z narodami Europy Środkowo-Wschodniej oraz umieszcza je w szerszym kontekście geograficznym;
− porównuje najważniejsze mechanizmy i skutki (społeczne, gospodarcze, prawne, kulturalne, etc.) rosyjskiej polityki w poszczególnych państwach Europy Środkowo-Wschodniej i poza regionem europejskim;
− analizuje różne punkty widzenia na kluczowe wydarzenia historyczne i współczesne związane z Rosją i Europą Środkowo-Wschodniej.
[Kompetencje społeczne:]
− docenia znaczenie wiedzy historycznej dla rozumienia współczesnych wydarzeń;
− ma świadomość różnic w interpretacji współczesności z perspektywy historii różnych państw i narodów Europy Środkowo-Wschodniej i Rosji;
− jest wrażliwy na problemy wywołane przez przejawy w polityce współczesnej cech dawnego imperializmu.

Kryteria oceniania

Egzamin (ustny lub pisemny)
Obecność na zajęciach (dopuszczalna liczba nieusprawiedliwionych nieobecności – 3)

Literatura

Literatura podstawowa:

Etkind A., Internal Colonization. Russia’s Imperial Experience, Cambridge 2011
Historia Europy Środkowo-Wschodniej, t. 1–2, red. J. Kłoczowski, Lublin 2000
Khodarkovsky M., Na granicach Rosji. Budowanie imperium na stepie 1500-1800, przeł. B. Malarecka, Warszawa 2009
LeDonne J. P., The Grand Strategy of the Russian Empire, 1650–1831, New York 2003
LeDonne J. P., The Russian Empire and the World, 1700-1917: The Geopolitics of Expansion and Containment, New York 1997
Moczulski L., Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 1999
Müller M. G., Rozbiory Polski. Historia Polski i Europy XVIII wieku, tłum. M. Wrzosek-Müller, Poznań 2005
Novaya imperskaya istoriya postsovetskogo prostranstva: Sbornik statey, pod red. I. V. Gerasimova, S. V. Glebova, L. P. Kaplunovskogo, M. B. Mogilner, L. M. Semёnova. (Biblioteka jurnala “Ab Imperio”). Kazan, 2004.
Nowak A., Metamorfozy Imperium Rosyjskiego 1721-1921. Geopolityka, ody i narody, Kraków 2018
Thompson E. M., Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, przeł. A. Sierszulska, Kraków 2000
Zajączkowski W., Rosja i narody. Ósmy kontynent. Szkic dziejów Eurazji, Warszawa 2009

Literatura uzupełniająca:

Abdirov M. Zavoevanie Kazakhstana Tsarskoi Rossiei i bor’ba Kazakhskogo Naroda za nezavisimost’ (iz istorii voenno-kazach’ei kolonizatsii kraya v kontse XVI – nachale XX vekov), Astana, Elorda, 2000
Acton E., Rosja. Dziedzistwo caratu i władzy radzieckiej, przeł. J. Stawiński, Warszawa 2013
Cieślak T., Historia Finlandii, Wrocław 1983.
Czubaty J., Zasada "dwóch sumień": normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795-1815), Warszawa 2005.
Dolbilov M., Russkiy kray, chujaya vera. Etnokonfessionalnaya politika imperii v Litve i Belorussii pri Aleksandre II. Mockva 2010
Heller M., Historia imperium rosyjskiego, tłum. E. Melech i T. Kaczmarek, Warszawa 2005
Hrycak J., Historia Ukrainy: 1772-1999: narodziny nowoczesnego narodu, Lublin, 2000
Instrukcje i reskrypty do ambasadorów rosyjskich w Rzeczypospolitej w latach 1772-1794, oprac. A. Danilczyk, J. Kordel, V. Anipiarkou, S. Łuczak, współpraca Z. Zielińska, Warszawa 2019
Jakowenko N., Historia Ukrainy: od czasów najdawniejszych do końca XVIII w., przeł. O. Hnatiuk i K. Kotyńska, Lublin 2000
Krokosz P., Rosyjskie siły zbrojne za panowania Piotra, Kraków 2010
Lewandowski J., Historia Estonii, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002
Morrison A. The Russian Conquest of Central Asia: A Study in Imperial Expansion, 1814-1914, Cambridge 2020
Morrison A., Russian Settler Colonialism, w: The Routledge Handbook of the History of Settler Colonialism, edited by Edward Cavanagh and Lorenzo Veracini, London–New York 2017, p. 313–326
Ochmański J., Historia Litwy. Wrocław-Warszawa-Kraków 1990
Radzik R., Rosyjski imperializm wspólnotowy: trójjedyny naród ruski w badaniach socjologicznych, Lublin 2016
Remnev A. ‘Vdvinut’ Rossiiu v Sibir’. Imperiya i Rossiiskaya Kolonizatsiya Sibirii vtoroi poloviny XIX – nachalo XX veka’ in Sergei Glebov (ed.) Region v Istorii Imperii. Esse o Sibiri, Moscow: Novoe Izdatel’stvo, 2013, 47–71
Remnev V., Suvorova N. Obrusenie aziatskikh okrain Rossiiskoi Imperii: optimizm i pessimizm russkoi kolonizatsii’ Istoricheskie Zapiski vol.129, 2008, 132–179
Rostworowski E, Historia Powszechna. Wiek XVIII (różne edycje)
Sahanowicz H., Historia Białorusi: od czasów najdawniejszych do końca XVIII w. / przeł. H. Łaszkiewicz, Lublin 2001
Szordykowska B., Geneza systemu polityczno-administracyjnego Finlandii w początkach XIX wieku. Z dziejów stosunków rosyjsko-fińskich, Zapiski Historyczne, t. 60, 1996, z. 1, s. 51-59.
Szordykowska B., Prawno-polityczne przesłanki związku Wielkiego Księstwa Finlandzkiego z Rosją w początkach XIX wieku, Zapiski Historyczne, t. 55, 1990, z. 4, s. 101-113.
Szybieka Z., Historia Białorusi: 1795-2000 / przeł. H. Łaszkiewicz, Lublin 2002
Zasztowt L., Europa Środkowo-Wschodnia a Rosja XIX-XX wieku. W kręgu edukacji i polityki, Warszawa 2007.
Zielińska Z., Rossiya – Polsha: ot protektorata do avtonomii, XVIII – nachalo XIX vekov, in: Upravlenie Rossiey. Opyit. Traditsii. Novatsii. XVI–XX vv.: kollektivnaya monografiya. Moskva 2007, S. 153–164.
Zielińska Z., Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w XVIII wieku, Warszawa 2001.

Inne pozycje będą podawane sukcesywnie w trakcie wykładu

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3620-WZORE-SP-OG w USOSweb