Rewolucje bez karabinów: Europa Środkowa 1973–2004 3620-RK-SP-OG

1. Wprowadzenie: Europa Środkowa przed transformacją
 Pojęcie „Europy Środkowej” – geograficzne, historyczne i kulturowe ujęcia
 Struktura systemów komunistycznych
 Kryzysy lat 70. i 80. – stagnacja, opór, społeczeństwo alternatywne
2. Rok 1973 i jego znaczenie – kryzys globalny, skutki lokalne
 Kryzys paliwowy a gospodarki planowe
 Narastanie kryzysów wewnętrznych (inflacja, zadłużenie)
 Pierwsze objawy delegitymizacji władzy
3. Polska: od Gierka do Solidarności
 Modernizacja i zadłużenie
 Narodziny opozycji i ruchu związkowego
 Stan wojenny i jego konsekwencje
4. Czechosłowacja i Węgry: różne drogi stagnacji
 „Normalizacja” po Pradze 1968
 Gospodarka gulaszowego socjalizmu
 Opozycja, kultura alternatywna, opór cichy
5. Transformacje w Europie Zachodniej i ich wpływ
 Helsinki 1975 i prawa człowieka jako narzędzie presji
 Radio Wolna Europa i media zagraniczne
 Rola Kościoła katolickiego i papieża Jana Pawła II
6. Lata 80. i schyłek komunizmu
 Polityka Gorbaczowa i jej oddziaływanie (pierestrojka, głasnost)
 Narastające problemy gospodarcze
 Utrata kontroli przez partie komunistyczne
7. Rok 1989: rewolucja czy negocjowana transformacja?
 Porozumienia Okrągłego Stołu w Polsce
 Aksamitna rewolucja w Czechosłowacji
 Upadek muru berlińskiego i efekt domina
8. Modele transformacji politycznej
 Demokratyzacja: wybory, konstytucje, partie polityczne
 Spór o „grubą kreskę” i rozliczenia z przeszłością
 Budowanie instytucji demokratycznych
9. Transformacja gospodarcza: szok czy ewolucja?
 Reformy Balcerowicza, kuponowa prywatyzacja w Czechach
 Bezrobocie, pauperyzacja, wzrost nierówności
 Pomoc zagraniczna i rola MFW
10. Społeczne koszty i konsekwencje transformacji
 Transformacja życia codziennego
 Migracje, demografia, zmiana struktur rodzinnych
 Wzrost populizmu i nostalgia za PRL
11. Integracja z NATO i UE
 Procesy akcesyjne: wymagania, reformy, opory
 Rola UE jako aktora transformacyjnego
 Debaty tożsamościowe – „powrót do Europy”
12. Kultura transformacji: kino, literatura, pamięć
 Narracje o przeszłości i ich reinterpretacja
 Kultura popularna jako pole debaty o przemianach
 Instytucje pamięci (muzea, IPN, archiwa)
13. Europa Środkowa po 2004 roku: sukces czy stagnacja?
 Bilans 30 lat transformacji
 Trwałość instytucji demokratycznych
 Wyzwania: populizm, korupcja, zmiany geopolityczne
14. Zakończenie i dyskusja podsumowująca
 Porównanie doświadczeń krajów regionu
 Jak opowiadać historię transformacji dziś?
 Refleksje i pytania otwarte

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Koordynatorzy przedmiotu

Michał Przeperski

Efekty kształcenia

Wedle opisu przedmiotu i zainteresowań studenta

Kryteria oceniania

egzamin ustny

Literatura

Balcerowicz Leszek, Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z przełomu epoki, Warszawa 1997.
Berend Ivan T., Od bloku sowieckiego do Unii Europejskiej, Kraków 2011.
Burakowski Adam, Gubrynowicz Aleksander, Ukielski Paweł, 1989. Jesień narodów. Warszawa 2021.
Dudek Antoni, Reglamentowana rewolucja, Kraków 2014.
Dunn Elizabeth, Prywatyzując Polskę O bobofrutach, wielkim biznesie i restrukturyzacji pracy, tłum. Przemysław Sadura, Warszawa 2017.
From Revolution to Uncertainty: The Year 1990 in Central and Eastern Europe, red. Joachim von Puttkamer, Włodzimierz Borodziej, Stanislav Holubec, Abingdon, Oxon, New York, NY: Routledge 2020.
Garton Ash Timothy, Homelands. Historia osobista Europy,Kraków 2024. Gomułka Stanisław, Transformacja i rozwój. Teoria i polityka gospodarcza, Warszawa 2016.
Judt Tony, Powojnie. Historia Europy od roku 1945, Poznań 2008.
Kotkin Stephen, Gross Jan Tomasz, Rok 1989. Koniec społeczeństwa nieobywatelskiego, tłum. Barbara Kopeć-Umiastowska, Warszawa 2009.
Kundera Milan, Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej, tłum. Marek Bieńczyk, Warszawa 2023.
Leyk Aleksandra, Wawrzyniak Joanna, Cięcia. Mówiona historia transformacji, Warszawa 2020.
Ost David, Klęska „Solidarności”. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie, przeł. Hanna Jankowska, Warszawa 2007.
Prezydent. Aleksander Kwaśniewski w rozmowie z Aleksandrem Kaczorowskim, Kraków 2023.
Rok 1989. Geremek opowiada, Żakowski pyta, Warszawa 2008.
Staniszkis Jadwiga, Postkomunizm. Próba opisu, Gdańsk, 2001.
Sztompka Piotr, Trauma wielkiej zmiany. Społeczne koszty transformacji, Warszawa 2000.
Śpiewak Paweł, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005.
Świda-Ziemba Hanna, Uchwycić życie. Wspomnienia, dzienniki i listy 1930–1989, oprac. Dominik Czapigo, Warszawa 2018.
Ther Philipp, Nowy ład na Starym Kontynencie. Historia neoliberalnej Europy, Poznań 2015.
Woś Rafał, Zimna trzydziestoletnia. Nieautoryzowana biografia polskiego kapitalizmu, Warszawa 2019.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3620-RK-SP-OG w USOSweb