Żydzi w Europie Wschodniej w XIX I XX wieku - historia i kultura 3620-1-ZEW-OG

1. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Osadnictwo Żydów askenazyjskich na ziemiach Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w XVI- XVIII wieku - zmiany demograficzne, status prawny, system organizacji społecznej, zobowiązania finansowe wobec państwa i właścicieli ziemskich, struktura osadnictwa i zawodowa, kontakty handlowe z państwami ościennymi.

2. Dalecy i bliscy. Tradycje religijne, kulturalne i obyczajowe wschodnioeuropejskiego odłamu Żydów askenazyjskich na przełomie XVIII i XIX wieku.
Chasydyzm i jego ofensywa, misnagdzi i tzw. gaonat wileński, frankizm i kontakty z sefardyjskimi sektami chiliastycznymi na Bałkanach; kształtowanie się dynastii cadyków, ewolucja codziennej i świątecznej obrzędowości, kontakty z imperium osmańskim, szczególnie z Palestyną. Tradycja kontaktów ze światem nieżydowskim - karczma, handel hurtowy drewnem, wołami i zbożem, fale pogromowe (kozaczyzna i hajdamaczyzna), synagogi obronne, narodziny sztetł.

3. Na ołtarzu wielkiej polityki. Konsekwencje rozbiorów i wojen napoleońskich dla wykrystalizowania się formacji tzw. Ostjudentum.
Ostatnie próby unifikacji statusu prawnego ludności żydowskiej Rzeczypospolitej i reformy w dobie Sejmu Wielkiego, powstanie tzw. strefy osiedlenia w Rosji carskiej, osadnictwo żydowskie na Bukowinie i w Transsinistrii, fale emigracyjne na Węgry.

4. Żydzi polscy pod rozbiorami - wprowadzenie
a. Nowe poddaństwo. Polityka carska wobec ludności żydowskiej na polsko-litewskich ziemiach wcielonych do imperium oraz w nowych guberniach nadczarnomorskich do lat 60. XIX wieku. Status prawny Żydów i ograniczenia osiedlania się w głębi kraju, formy organizacji społeczności żydowskiej, struktura zawodowa i formy aktywności, postępy urbanizacji i rola kulturotwórcza w miastach, nowe prześladowania religijne (kantoniści).

b. Ucywilizować na siłę. Polityka monarchii habsburskiej wobec ludności żydowskiej w Galicji i na Bukowinie do 1867 roku. Próby reform statusu prawnego Żydów w duchu oświeceniowym Marii Teresy i Józefa II, początki haskali i ruchów emancypacyjnych w okresie Wiosny Ludów, germanizacja i polonizacja elit żydowskich, kontrofensywa chasydyzmu.

c. W stronę postępu. Udział przedsiębiorców i inteligencji żydowskiej w przemianach modernizacyjnych w Europie Wschodniej w drugiej połowie XIX wieku. Postępy haskali i rozwój synagog postępowych, literaci wojskowi w dobie wojen napoleońskich, inwestycje w kolejnictwo, cukrownictwo i przemysł tytoniowy, rozwój bankowości, studia uniwersyteckie i nowe zawody (dziennikarstwo, księgarstwo, etc.).

5. Złudzenia asymilacji.
a. Kryzys reform ustrojowych w polityce carskiej Rosji i fale pogromowe na przełomie XIX i XX wieku. Litwacy i ich migracje w zachodnich guberniach imperium oraz początki wielkiej emigracji zamorskiej, Żydzi i osoby pochodzenia żydowskiego w partiach politycznych i ruchach rewolucyjnych.

b. W tyglu narodów. Problem Ostjuden w monarchii habsburskiej. Migracje Żydów, ich rola ekonomiczna, asymilacja, emigracja, udział w wyborach parlamentarnych w Galicji, tzw. druga kuria niemiecka na Bukowinie (Natan Birnbaum i Konferencja Jidyszystyczna, reportaże Karla Emila Franzosa, opowiadania Manesa Sperbera, Józefa Rotha, Hermanna Menkesa, Wilhelma Feldmana, Józefa Wittlina, Natana Samuely'ego etc.), Koło Żydowskie w parlamencie wiedeńskim.

6. Wielkie złudzenia i nowe ideologie.
a. Żydzi w ruchu socjaldemokratycznym i robotniczym w Europie Wschodniej oraz początki marksistowskich partii żydowskich.

b. Trzecia droga. Początki i rozwój syjonizmu w Europie Wschodniej do 1914 roku.

7. Wobec nowoczesności.
a. Sami dla siebie. Rozwój masowej, nowoczesnej kultury jidysz i początki renesansu języka hebrajskiego.

b. Starzy i nowi wrogowie. Ideologia i ruchy antysemickie w Europie Wschodniej na przełomie XIX i XX wieku.

8. Wielki przełom. Żydzi w dobie pierwszej wojny światowej i rewolucji październikowej.

9. Realpolitik 20-lecia międzywojennego.
a. Żydzi w państwach nadbałtyckich oraz w Rumunii w dwudziestoleciu między

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Kryteria oceniania

Egzamin

Literatura

Browning Christopher R., The Origins of the Final Solution: The Evolution of
Nazi Jewish Policy, September 1939?March 1942, Lincoln?Jerusalem 2004.
Collaboration and Resistance during the Holocaust. Belarus, Estonia, Latvia,
Lithuania, red. D. Gaunt, P.A. Levine, L. Palosuo, Bern 2004.
Dubnow Simon, History of the Jews In Russia and Poland from the Earliest Times
until the present Day, t. 1-3, Philadelphia 1918
Eckman Lester, Lazar Chaim, The Jewish Resistance. The history of the Jewish
partisans in Lithuania and White Russia during the Nazi occupation 1940-1945,
New York 1977
Fishman David, Russia?s First Modern Jews. The Jews of Shklov, New York 1995
Greenbaum Masha, The Jews of Lithuania. A history of a remarkable community
1316-1945, Jerusalem 1995
Gross Jan T., Revolution from abroad. The soviet Conquest of Poland?s Western
Ukraine and Western Belorussia, Princeton 1988.
Gross Jan T., Revolution from abroad. The soviet Conquest of Poland?s Western
Ukraine and Western Belorussia, Princeton 1988.
Haskalah and History. The Emergence of a Modern Jewish Historical
Consciousness, ed. Chaya Naor, Sondra Silverston, Oxford-Portland 2002
Held Thomas, Vom Pogrom zum Massenmord. Die Vernichtung der juedischen
Bevoelkerung Lembergs im Zweiten Weltkrieg (w:) Lemberg ? Lwów ? Lviv.
Eine Stadt im Schnittpunkt europaeischer Kulturen, hrsg. P. Faessler, Koeln
1993, s. 112
Herzberg Arthur, The French Enlightenment and the Jews. The origin of modern
Ani-Semitism, New York 1968
Hilberg Raul, The Destruction of the European Jews, Chicago 1967
Ioanid Radu, The Holocaust in Romania. The Destruction of Jews and Gypsies
under the Antonescu Regime, 1940?1944, Chicago 2000
Jews in Eastern Poland and the USSR, 1939?1946, red. D. Norman, A. Polonsky,
London 1991.
Kaczerginsky Shmul, Destruction of Jewish Vilna. Khurbn Vilne, New York 1947
Katz Jacob, Jews and Freemasons in Europe 1723-1939, Cambridge Mass. 1970
Lazar Chaim, Destruction and Resistance, New York 1985
Lederhendler Eli, The Road to Modern Jewish Politics. Political Tradition and
Political Reconstruction in the Jewish Community of Tzarist Russia, New
York-Oxford 1989
Levin Dov, Baltic Jews under the Soviet 1940?1946, Jerusalem 1994
Littelstone L., The light from Lithuania: the rise and fall of Lithuanian
yeshivot [w:] Vilniaus zydu nacionaline mokykla, Vilnius 1991
Lubachko Ivan S., Belorussia under Soviet Rule 1917-1957, Lexington 1972
Mahler Raphael, A History of Modern Jewry 1780-1815, New Yorh 1971
Mahler Raphael, Hasidism and the Jewish Enlightenment. Their Confrontation in
Galicia and Poland in the first half of the nineteenth century, Philadelphia
1985
Opalski Magdalena, Bartal Israel, Poles and Jews. A failed brotherhood, Hanover
NH 1992
Pinchuk Ben?Cion, Shtetl Jews under Soviet Rule: Eastern Poland on the Eve of
the Holocaust, Cambridge Mass. 1991
Rau Leyzer, Jerusalem of Lithuania, t. 1-2, New York 1974
Romaniuk Zbigniew, The Story of two Shtetls Brańsk and Eiszyszki, t. 1-2,
Chicago 1998
Rosman Moshe, Founder of Hasidism. A quest for the historical Baal Shem Tov,
Berkeley 1996
Schochet Eliah, The Hasidic movement and the Gaon of Vilna, Nortvale 1994
Schwarz Solomon M., The Jews in the Soviet Union, Syracuse 1951
Spector Shmul, The Holocaust of Volhynian Jews 1941-1944, Jerusalem 1990
Stang Knut, Kollaboration und Massenmord: die litauische Hilfspolizei, das
Rollkommando Hamann und die Ermordung der litauischen Juden, Frankfurt am Main
1996
The Einsatzgruppen Report: Selections from the Dispatches of the Nazi Death
Squads? Campaign against the Jews in Occupied Territories of the Soviet
Union, July 1941 - January 1943, red. Y. Arad, S. Krakowski, S. Spektor,
Jerusalem 1989.
The Final Solution. Origins and Implementation, red. D. Cesarani, London?New
York 1994 (1997)
The Jews in Poland, ed. Chimen Abramsky, Maciej Jachimczyk, Anthony Polonsky,
Oxford 1986
The Jews in Soviet Russia since 1917, ed. Lionel Kochan, Oxford 1970
The Jews in the Soviet satellites, red. P. Meyer i in.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3620-1-ZEW-OG w USOSweb