Antropologia dziejów Rosji bolszewickiej i ZSRR 1917-1991 3620-1-ES1-ZSRR
1. Periodyzacja dziejów ZSRR (Perspektywa tradycyjna i w ujęciu antropologicznym. Elity a społeczeństwo przed i po rewolucji, zmiany w elicie władzy, zmiany systemowe: społeczne, polityczne, ekonomiczne, gospodarcze, kulturowe etc.). Przedstawienie podstawowych podręczników i literatury.
2. Rewolucja lutowa (Społeczeństwo a potrzeba zmian. Kwestia autentycznego zaangażowania ludzi a przebieg wydarzeń w Piotrogrodzie. Partie polityczne i ich realna siła oraz liczebność oraz reprezentatywność dla poszczególnych kręgów społecznych. Abdykacja Mikołaja II i towarzyszące jej okoliczności, rola wojska, odbiór społeczny, sytuacja w Dumie, Rząd Tymczasowy i zmiany personalne). Literatura: P i p e s; F i q u e s; S o b c z a k; B u r d ż a l o w).
3. Okres dwuwładzy (marzec-lipiec/sierpień 1917 r.;) Republika Rosyjska: marzec - sierpień; piotrogrodzki Sowiet, Rząd Tymczasowy c.d., jego skład i program, oboronczestwo, Tezy kwietniowe Lenina, próba przewrotu 3 lipca, konferencja moskiewska 12-15 sierpnia, Korniłowszczyzna; miejsce i rola Bolszewików w mozaice ugrupowań politycznych Rosji ich zaplecze społeczne; kwestia zawodowego rewolucjonizmu i elitarnej partii kadrowej). Literatura: P i p e s, F i q u e s; C o n q u e s t, Lenin; O s e n d o w s k i; W i l l i a m s).
4. Republika Rosyjska: wrzesień-październik (rządy Kiereńskiego, sytuacja w obozie bolszewickim, rola Trockiego, piotrogrodzki Sowiet, Komitet Wykonawczy, propaganda i ideologia bolszewików, ich stosunek do innych partii lewicowych - mienszewicy, eserowcy, Wszechrosyjska Rada Demokratyczna, Tymczasowa Rada Republiki Rosyjskiej - Przedparlament, Komitet Wojskowo-Rewolucyjny; rola struktur miejskich i inteligencji w przewrocie - mieżrajońcy). Literatura: j.w.; V o l k o g o n o v, Trocki; T r o c k i, Zdradzona rewolucja; M i e d w i e d i e w, Pod osąd historii).
5. Rewolucja październikowa (październik 1917 - styczeń 1918; tłum i tzw. masy a przewrót i jego sukces; rola środowiska miejskiego w dziejach Rosji i rewolucji - dwa centra: Piotrogród i Moskwa; manipulacja społeczeństwem jako podstawa sukcesu działań rewolucyjnych; II Wszechrosyjski Zjazd Delegatów, komitet wykonawczy, Rada Komisarzy Ludowych - jej skład, sprawa Wikżelu, powołanie WCzK - jej pierwsze działania, Zjazd Rad Chłopskich, pierwsze wolne wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego, III Zjazd Sowietów). Literatura: j.w.; P i p e s; F i g u e s; Krótki kurs WKPb).
6. Okres wojny domowej, utrwalania władzy i komunizmu wojennego (1918-1921; degeneracja ekonomiczna i upadek tradycyjnego systemu wartości społecznych; próba stworzenia nowej moralności; wydarzenia wojenne, głód, nowy kodeks rodzinny i małżeński, przemiany w elicie władzy a rzeczywiste przekształcenia struktur społecznych; wojna chłopska, bunt marynarzy w Kronsztadzie; stworzenie systemu i państwa totalnej inwigilacji obywatela - działalność WCzK). Literatura: F i g u e s; M a l i a; S m a g a; S e r v i c e).
7. Nowa Ekonomiczna Polityka (1921 - 1929; klęska idei komunizmu u zarania całego eksperymenty społecznego; przyczyny wprowadzenia NEP-u; zmiany związane z NEP-em, smiena wiech, opozycja wobec NEP-u, czystki w partii bolszewickiej, NEP a społeczeństwo - dalasza dyferencjacja społeczeństwa, finanse oraz problemy gospodarcze, Proletkult , Gławlit, poputczycy, sytuacja na wsi, sytuacja w elicie władzy, stworzenie nowej klasy społecznej - aparatu tzw. czerwonej burżuacji; proces szachtyński, Stalin - Trocki). Literatura: M i e d w i e d i e w; N i e k r i c z, H e l l e r).
8. Wielki terror i II wojna światowa (tragedia wsi i chłopów; kolektywizacja i jej bilans; tragedia inteligencji rosyjskiej, pierwsze procesy - bakteriologów , Prompartii; tragedia Cerkwi i Kościołów, polityka względem Kościoła prawosławnego i innych wyznań, zabójstwo Kirowa i ciąg dalszy - nasilony - wielkiej czystki, procesy moskiewskie, czystka w armii, inne zmiany w okresie stalinowskim: aparat terroru, gospodarka, prawo, sztuka i kultura - socrealizm, urbanizacja, uprzemysłowienie, gułagi, ZSRR w II wojnie światowej; człowiek jako śrubka w mechanizmie realnego socjalizmu). Literatura: j.w.; C o n q u e s t).
9. Koniec okresu stalinowskiego (ZSRR po II wojnie światowej, zmiany w elicie władzy, zmiany w aparacie państwowym, utrwalenie stalinowskich podziałów społecznych, oportunizm, nowe prawo rodzinne, przemysł i rolnictwo, łysenkizm - nauka sowiecka, gułagi - bunty, kryzys elity władzy - frakcje, XIX Zjazd, ostatnie lata Stalina, sprawa leningradzka, "spisek lekarzy kremlowskich"). Literatura: C on q u e s t; M a l i a; W i e c z o r k i e w i c z; S m a g a).
10. Era Chruszczowa (I i II triumwirat, Malenkow, Beria, Chruszczow i inni, KGB, XX Zjazd - a społeczeństwo: referat Chruszczowa, komisja Pospiełowa, polityka zagraniczna, w tym wydarzenia w krajach bloku sowieckiego - NRD, Węgry, Polska, gospodarka za Chruszczowa, rozwój badań kosmicznych, kultura ZSRR za Chruszczowa, ZSRR a USA, kryzys kubański, usunięcie Chruszczowa). Literatura: wspomnienia N.S. Chruszczowa; M i e d w i e d i e w, Chruszczow).
11. Epoka Breżniewa (Susułow, Gromyko, Kosygi, kolektywne kierownictwo, konsolidacja władzy kult genseka, nomenklatura, polityka wewnętrzna i zagraniczna - Afganistan, polska Solidarność, gospodarka: przemysł i rolnictwo, indoktrynacja c.d., rosyjski nacjonalizm, religia, kultura, opozycja i jej główne nurty - procesy Siniawskiego, Daniela, Ginzburga, samizdat, Sołżenicyn, Sacharow), sojusze ZSRR, ZSRR a USA. Literatura: G e l m a n; S a c h a r o w, H e l l e r / N i e k r i c z).
12. Okres schyłkowy ZSRR (Andropow, Czernienko, Gorbaczow, Jelcyn, próby reform, sytuacja gospodarcza, polityka wewnętrzna i zagraniczna, głasnost`, pierestrijka, rola KGB w przemianach). Literatura: M a r c i n i a k; J e l c y n, G o r b a c z o w).
Przykładowy wykaz tematów w semestrze II (okres 1917-1991):
1. Rewolucja lutowa 1917 r.
2. Czy Rosja miała szansę pozostać demokratyczną republiką w 1917 r.?
3. Rola inteligencji w wydarzeniach rewolucji październikowej 1917 r.
4. WCzK i jej wkład w utrzymanie władzy w Rosji.
5. Komunizm wojenny.
6. NEP.
7. Kultura sowiecka (rosyjska) lat 20-tych.
8. Droga Stalina do przejęcia władzy.
9. Trocki, Zinowijew, Kamieniew i tzw. starzy bolszewicy.
10. Trockizm.
11. Wieki głód (czy wielkie głody?).
12. Sprawa zabójstwa Kirowa. Rola i znaczenie Kirowa.
13. Wieki terror - procesy moskiewskie.
14. Czystki w Armii Czerwonej.
15. Polityka narodowościowa Stalina - jego stosunek do mniejszości.
16. Internacjonalizm (Komintern; Kominform)
17. Walka z kosmopolityzmem w ZSRR.
18. Życie codzienne w ZSRR lat 30-tych i później (po wojnie).
19. Życie rodzinne w Rosji bolszewickiej i ZSRR (uregulowania prawne i praktyka dnia codziennego).
20. Triumwiraty lat 50-tych. Przejęcie władzy przez Chruszczowa..
21. Reformy ZSRR za Chruszczowa.
22. Epoka Breżniewa - elita władzy a społeczeństwo.
23. Masmedia za Breżniewa. Oficjalny wizerunek władzy a świadomość społeczno-polityczna obywateli.
24. Pomysły gospodarcze i społeczne w latach 60-tych i 70-tych. Opozycja w ZSRR.
25. Kontakty obywateli ZSRR z Europą i światem.
26. Rola KGB w polityce ZSRR. Kariera Jurija Andropowa.
27. Pierestrojka i głasnost'. Michaił Gorbaczow i nieudana próba ratowania systemu.
28. Dekompozycja Bloku Wschodniego a reformy Gorbaczowa.
29. Pucz sierpniowy.
30. Rola Borysa Jelcyna w likwidacji imperium.
Rodzaj przedmiotu
Literatura
L. B A Z Y L O W, P. W I E C Z O R K I E W I C Z, Historia Rosji, Wrocław 2005 (obowiązkowo - część Wieczorkiewicza).
David R. M A R P L E S, Historia ZSRR, Wrocław 2006.
Michaił H E L L E R & Aleksandr N I E K R I C Z, Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego od r. 1917 do naszych czasów, Cz. 1-2, Warszawa 1986 (obowiązkowe).
Richard P I P E S, Rewolucja rosyjska 1899-1919, Warszawa 1994 (obowiązkowe).
Martin M A L I A, Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego Imperium Rosyjskiego 1917-1991, Warszawa 1998 (obowiązkowe).
Orlando F I G U E S, A People's Tragedy. A History of the Russian Revolution, New York-London 1996.
Józef S M A G A, Narodziny i upadek imperium ZSRR 1917-1991, Kraków 1992.
Robert S E R V I C E, A History of Twentieth-Century Russia, Cambridge 1997.
David S A T T E R, Age of Delirium: the decline and fall of the Soviet Union, New Haven-London 2002.
Włodzimierz M A R C I N I A K, Rozgrabione imperium: upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2000.
Opracowania, wspomnienia (3 do wyboru):
M. H E L L E R, Maszyna i śrubki: jak hartował się człowiek sowiecki, Paryż 1988; Warszawa 1989.
Michaił H E L L E R, Siódmy sekretarz: blask i nędza Michaiła Gorbaczowa, Lublin 1993.
Richard P I P E S, Rosja, komunizm i świat: wybór esejów, Kraków 2002.
Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, pod red. N. W E R T H A, S. C O U R T O I S et alt., Warszawa 1998.
Robert S E R V I C E, Lenin, Warszawa 2003.
Józef S M A G A, Rosja w 20 stuleciu, Kraków 2000.
Robert C O N Q U E S T, Stalin, Warszawa 1996/2000.
Robert C O N Q U E S T, Wielki terror, Warszawa 1997.
Robert C O N Q U E S T, Stalin i zabójstwo Kirowa, Warszawa 1989.
Paweł W I E C Z O R K I E W I C Z, Łańcuch śmierci: czystki w Armii Czerwonej 1937-1939, Warszawa 2001.
Jab S o b c z a k, Pierwsze dni rewolucji: kronika 6.XI.-3.XII.1917, Warszawa 1977.
Eduard B u r d ż a l o w, Rewolucja lutowa 1917: powstanie w Piotrogrodzie, Warszawa 1973.
Ferdynand Antoni O s e n d o w s k i, Lenin, Warszawa 1990.
Beryl J. W i l l i a m s, Lenin, Wrocław 2002.
Dmtrij W o l k o g o n o w, Trocki, Warszawa 1999.
Dmitrij W o l k o g o n o w, Lenin, Warszawa 1997.
Isaac D e u t s c h e r, Stalin. A political biography, Oxford-New York 1969 (i inne wydania).
Roy M E D V E D E V, Pod osąd historii: geneza i następstwa stalinizmu, Warszawa 1990.
Roy M E D V E D E V, Chruszczow: biografia polityczna, Warszawa 1990.
Roy M E D V E D E V, Ludzie Stalina, Warszawa 1989.
Roy M E D V E D E V, Gensek s Lubjanki: (politiczeskaja biografia J.V. Andropova), Moskwa 1993.
Harry G e l m a n, The Brezhnev Politburo and the decline of detente, London 1984.
Adam U L A M, Understanding the Cold War: a historian's personal reflections, New Brunswick-London 2002.
Lew D. T r o c k i, Zdradzona rewolucja: czy jest ZSRR i dokąd zmierza?, Pruszków 1991.
[N.S. C H R U S Z C Z O W], Krushchev remembers, Boston-Toronto 1970.
A.D. S A C H A R O V, Sakharov speaks, New York 1973.
A.D. S a c h a r o w, Mój kraj i świat, Paryż 1975.
S. S o ł ż e n i c y n, Rosja w zapaści, Warszawa 1999.
M.S. G O R B A C E V, Żyzn' i refirmy, Kn. 1-2, Moskwa 1995.
Borys J E L C Y N, Notatki prezydenta, Warszawa 1995.
Borys J E L C Y N, Wyznania, Warszawa 1990.
Borys J E L C Y N, Prezydencki maraton, Warszawa 2001.
Grzegorz P R Z E B I N D A, Józef S M A G A, Kto jest kim w Rosji po 1917 r.: leksykon, Kraków 2000.
Christopher A N D R E W, Wasilij M I T R O C H I N, Archiwum Mitrochina: KGB w Europie i na Zachodzie. Warszawa 2001.
Christpoher A N D R E W, Oleg G O R D I J E W S K I, KGB, Warszawa 1997.
Amy K N I G H T, Szpiedzy bez maski: spadkobiercy KGB, Warszawa 2001.
Amy K N I G H T, Beria, prawa ręka Stalina, Warszawa 1996.
S. Ł. B E R I A, Beria mój ojciec: w sercu stalinowskiej władzy, Warszawa 2000.
Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Krótki kurs, Warszawa 1954.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: