Historia literatury perskiej 1 3600-7-IR2-HLP1

Wykład ma na celu zapoznanie studentów z dziedzictwem literatury perskiej, jednej z najstarszych na świecie, której najwcześniej poświadczone teksty mają ok. 3000 lat (tzw. „Stara Awesta”). Jej bogactwo w późniejszym, nowoperskim okresie (liczonym od czasu najazdu arabskiego i islamizacji), nie pozwala na szczegółowe omawianie wszystkich znaczących dzieł, uwzględnić można jedynie najważniejsze kierunki, tematy, formy i treści oraz dorobek ich najwybitniejszych przedstawicieli.
Omawiane są dzieła nowoperskiej epiki, zwłaszcza SzahnameFerdousiego (XI w.), które czerpią tematy z dawnych przedmuzułmańskich tradycji. W liryce też formalne wpływy arabskiej monorymicznej kasydy nie zdołały zatrzeć tradycyjnych cech irańskich. Bardzo silnie przejawiają się one także w dziełach irańskich sufich, myślicieli i mistyków. Te tematy omawiane są na wykładach o twórcach perskiego renesansu (od schyłku IX do XI w.), czasów dominacji tureckiej i rozkwitu irańskiej odmiany ismailizmu (nizarytów), a potem najazdu mongolskiego, powszechnej „ucieczki w sufizm” i twórczości jednego z największych poetów perskich DżalaloddinaRumiego oraz szkoły szyraskiej z jej najwybitniejszym przedstawicielem Hafizem. Ukształtowany w tej szkole styl zdominował perską lirykę na stałe. Okres od X do XII w. to także czas rozkwitu nowoperskiej prozy artystycznej i naukowej, która nadal stanowi wzór piękna i prostoty narracji. Epika częściowo powielała dawne wzory formalne, jednak twórczość Nezamiego z Gandży (XII w.) wyznacza nową drogę i owocuje w zjawisku znanym jako epika romantyczna. W twórczości tej pojawiają się nowe metra i odmienna od poprzedniej tematyka. Wybitni twórcy eposów w późniejszym okresie podążają drogą wyznaczoną przez Nezamiego i wywodzą się ze wschodnich kresów Iranu (Dżami z Heratu - XV w.) i z perskojęzycznych ośrodków Subkontynentu Indyjskiego (Amir Chusrau Dehlawi - XIII w.). Na tym obszarze nastąpił także rozwój kwiecistego i skomplikowanego stylu w liryce zwanego indyjskim. Wraz z przejęciem władzy nad Iranem przez Safawidów, po okresie rozkwitu, w nowych warunkach teokracji następował stopniowy schyłek literatury, produkowano wielkie rozprawy religijne, rozwinął się też teatr religijny – zabrakło jednak wielkich indywidualności, z wyjątkiem Sa'eba z Tabryzu i niektórych mniej znanych poetów.
Wykład obejmujący tak wiele zagadnień, oparty na mnogości tekstów rozmaitych twórców, z konieczności skupia się na całych nurtach, stylach i wybranych dziełach literackich. Ich wybór jest dyktowany przez to, na ile dane zjawisko, twórca czy dzieło wywierały i wywierają wpływ na kulturę irańską i jaką rangę można im przyznać w skali ogólnoludzkiego dorobku literackiego.

Wykład ma na celu zapoznanie studentów z dziedzictwem literatury perskiej, jednej z najstarszych na świecie, której najwcześniej poświadczone teksty mają ok. 3000 lat (tzw. „Starsza Awesta”). Na początku przedmiotem wykładu będzie literatura okresu staroirańskiego. Omówiona zostanie problematyka związana z ustną literaturą Ariów w epoce przedawestyjskiej i jej śladów w Aweście, a także związków z najstarszymi zabytkami literackimi Indii (Rigweda, Wedy). Następnie charakterystyka zachowanego korpusu tekstów wchodzącego w skład Awesty z rozróżnieniem na tzw. starszą i młodszą Awestę ze
zwróceniem uwagi na różnice merytoryczne i językowe. Rodzaje literackie występujące w tekstach awestyjskich, problem pochodzenia języka awestyjskiego i terytorium zajmowanego przez lud posługujący się językiem znanym z tego zabytku. Awesta jako część tradycji religijnej zoroastryzmu i jej wpływ w epokach późniejszych po dziś dzień.
Omówienie zgadnień związanych z pismem awestyjskim i datowaniem pierwszych prób ujęcia ustnej tradycji awestyjskiej w postaci pisanej od schyłku epoki Sasanidów.
Następnie zostanie zaprezentowana spuścizna piśmiennicza Iranu Achemenidów w języku staroperskim. Związek języka i piśmiennictwa awestyjskiego z językiem i tradycją staroperską. Kwestia stosunku Achemenidów do zoroastryzmu i jej odzwierciedlenie w tekstach. Charakterystyka zachowanych tekstów staroperskich i ich analiza jako zabytku języka, kultury i literatury. Problem przetrwania / nieprzetrwania tradycji piśmienniczej i kulturowej Achemenidów w następnych epokach. Jej wpływ na kształtowanie się kultury Iranu w czasach współczesnych. Świadectwa piśmiennictwa w pozostałych językach irańskich okresu staroirańskiego. Kształtowanie się języków średnioirańskich i zanik tradycji Iranu Achemenidów w okresie pomacedońskim i partyjskim (zachwianie ciągłości kulturowej). Tradycja ustna epoki Arsakidów i pierwociny epiki irańskiej.

M. Składankowa, Kultura Perska, Warszawa 1995
M. Składankowa, Zrozumieć Iran, Warszawa 1996
J. Rypka, Historia literatury perskiej i tadżyckiej, Warszawa 1970
J. Rypka, The History of Iranian Literature, Dordrecht 1968
E. G. Browne, A Literary History of Persia, Cambridge 1956
Dodatkowe pozycje do wyboru, zaproponowane przez wykładowcę.

M. Składankowa, Kultura Perska, Warszawa 1995
M. Składankowa, Zrozumieć Iran, Warszawa 1996
J. Rypka, Historia literatury perskiej i tadżyckiej, Warszawa 1970
J. Rypka, The History of Iranian Literature, Dordrecht 1968
E. G. Browne, A Literary History of Persia, Cambridge 1956