WMS: Marksizm i krytyka kultury 3502-WMS-24

Marksizm pozostaje jedną z głównych orientacji w ramach nauk społecznych, a jego tradycja jest źródłem szeregu pojęć umożliwiających dostrzeżenie ciekawych aspektów współczesnych relacji społecznych. Stosowanie tej teorii wymaga jednak uważnej lektury i orientacji w jej głównych motywach, co mają zapewnić proponowane zajęcia.
Uczestnicy będą proszeni o dokładną lekturę kilku tekstów centralnych dla badanej tradycji. Podczas zajęć omówione zostaną założenia tych tekstów, ich między-dyscyplinarna tematyka i metodologia oraz potencjalne współczesne zastosowania w socjologii i studiach kulturowych.
Centralną rolę w dyskusjach będą odgrywały cztery pojęcia: fetyszyzmu, urzeczowienia, spektaklu i dominanty kulturowej.
„Fetyszyzm towarowy” to koncepcja użyta przez Marksa na oznaczenie intrygującego fenomenu związanego z działaniem wartości wymiennej: relacje społeczne jawią się ludziom jako relacje pomiędzy przedmiotami produkowanymi i wymienianymi na rynku. Mechanizm fetyszyzmu nie jest związany wyłącznie z towarami, Marks dostrzega jego działanie także w innych sferach (na przykład w sferze spekulacji finansowych i kredytu).
Pojęcie urzeczowienia jest nieco zapomnianym narzędziem teoretycznym, rozwiniętym przez György Lukácsa. Genealogia tego pojęcia wiąże się tyleż z marksizmem, co z dyskusjami w ramach niemieckich nauk społecznych okresu międzywojnia (głównie teoriami nowoczesności G. Simmla i M. Webera). Urzeczowienie określa powszechny dla kultury w społeczeństwach kapitalistycznych fenomen, związany z przekształceniem ludzkiej pracy i aktywności w przedmiot sprzedawany i kupowany na rynku. Zastosowanie tej teorii jest niemal nieograniczone: może ona opisywać banalne zjawiska związane z funkcjonowaniem reklamy, ale także sposoby, w jaki ludzie odnoszą się do samych siebie i swoich umiejętności (traktując je jako atut w wymianie rynkowej).
Spektakl to pojęcie krytyczne odnoszące się do funkcjonowania kapitalizmu w krajach uprzemysłowionych. Nawiązuje ono do pojęć fetyszyzmu i utowarowienia i zostało zaproponowane przez Guya Deborda w klasycznej pracy Społeczeństwo spektaklu. Wbrew pozorom pojęcie to nie odnosi się wyłącznie do sfery kultury masowej i mediów: chociaż nawiązuje ono wyraźnie do problematyki reprezentacji, to odnosi się ono do najogólniejszych cech kultury i władzy w społeczeństwach rozwiniętego kapitalizmu.
Wreszcie, pojęcie dominanty kulturowej, rozwijane przez Fredrica Jamesona, ma opisywać związek pomiędzy sytuacją historyczną a formami kultury. Zjawiska kultury, które zdają się być efektem wolnej twórczości z pewnego punktu widzenia okazują się związane ze strukturalnymi warunkami reprodukcji społecznej. Dominanta kulturowa jest czymś więcej, niż dominujący styl czy klimat produkcji artystycznej danego czasu: wpływa na społeczne rozumienie czasu i przestrzeni, stanowi ramę dla rozumienia podmiotowości i relacji społecznych.
Zasadniczą literaturę przedmiotu stanowią cztery klasyczne prace, w których wprowadzone zostały i rozwinięte wspomniane wyżej pojęcia. Podstawowym założeniem zajęć jest skupienie pracy właśnie wokół tekstów kanonicznych. Dodatkowa literatura zostanie dobrana w zależności od potrzeb uczestników zajęć w celu ułatwienia lektury głównych tekstów.