SEMBAD: „Obce dziedzictwo” w przestrzeni miejskiej. Rosyjskie i radzieckie dziedzictwo w Warszawie 3502-SEMBAD53

Warszawa, jako stolica Polski, ma długą historię zależności od państwa rosyjskiego. Od końca XVIII w. do początków XX wieku miasto było częścią imperium rosyjskiego. Warszawa była najdalej na zachód wysuniętym dużym miastem imperium i stanowiła pomost między Rosją a Europą Zachodnią zarówno w sensie gospodarczym, jak i kulturowym. Po krótkim 20-letnim okresie niepodległości Polska znalazła się w sferze wpływów Związku Radzieckiego aż do lat 90. XX wieku.

W obydwu okresach – zarówno zależności od imperium rosyjskiego, jak i od Związku Radzieckiego – miasto przeszło gruntowne przeobrażenia swej warstwy materialnej. W czasach rosyjskich władze miejskie dokonały znaczącej modernizacji infrastruktury, która pozostała w tym mieście do dziś. Podobnie stało się z cerkwiami prawosławnymi. Choć większość z nich została zburzona po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, dwie wciąż funkcjonują w przestrzeni miejskiej Warszawy. Z kolei w czasach komunistycznych Warszawa była odbudowywana po ogromnych zniszczeniach z czasów II wojny światowej. Część historycznych budowli została zrekonstruowana, ale w dużej części miasta powstały budowle w stylu modernizmu socrealistycznego. Co więcej, wydarzenia z czasów wojny spowodowały, że miasto przeszło także gruntowne przeobrażenie społeczne. Bardzo dużo mieszkańców miasta zginęło lub zostało wysiedlonych, a w czasach powojennych do miasta napłynęło mnóstwo nowych mieszkańców. Miasto stało się zatem miejscem nieustannej negocjacji przynależności i tożsamości mieszkańców.

Materialne dziedzictwo, które pozostało po okresie zależności od państwa rosyjskiego i sowieckiego jest przedmiotem różnorodnych praktyk społecznych. Niektóre elementy zostały „znaturalizowane” i są postrzegane jako całkowicie polskie. Inne są aktywnie zwalczane – prowadzone są różnego rodzaju działania zmierzające do usunięcia pomników i budynków z przestrzeni miejskiej, szczególnie tych z czasów sowieckich. Z kolei inne, jak cmentarz żołnierzy radzieckich, znalazły się w sferze „społecznej ciszy”. Nie są przedmiotem publicznych dyskusji i nie są prezentowane jako ważny element przestrzeni miejskiej, ale nikt też nie dąży do ich usunięcia. Są też takie budynki i miejsca (np. cerkwie prawosławne), które postrzegane są jako obce dziedzictwo, lecz jednocześnie jako stały element przestrzeni miejskiej wyznaczający jej tożsamość, która współcześnie coraz częściej jest określana jako „wielokulturowa”.

W trakcie seminarium zostaną zanalizowane sposoby prezentowania dziedzictwa rosyjskiego i sowieckiego w Warszawie w przewodnikach miejskich, stronach internetowych, materiałach promocyjnych, muzeach miejskich oraz w ramach inicjatyw turystycznych opartych na „postkomunistycznej nostalgii” (takie jak muzea, kluby, restauracje). Przeprowadzone zostaną także wywiady z osobami zajmującymi się ochroną materialnego dziedzictwa w Warszawie, przewodnikami warszawskimi oraz osobami organizującymi działania w sferze publicznej na rzecz zlikwidowania lub ochrony dziedzictwa radzieckiego (i szerzej – komunistycznego) w Warszawie. Analiza ta będzie koncentrowała się na takich kwestiach jak: definiowanie obcości dziedzictwa materialnego, stosunek do perspektywy kolonialnej/postkolonialnej w wyjaśnianiu przeszłości i teraźniejszości dziedzictwa kulturowego (materialnego i społecznego) w Warszawie oraz kreowanie narracji o Warszawie jako mieście wielokulturowym, w którym dochodzi do nieustannego negocjowania przynależności zarówno w odniesieniu do przeszłości, jak i teraźniejszości.