WAR BAD: Harcerz w ponowoczesnym świecie – kontynuacja. Socjologiczna próba opisu organizacji harcerskich i skautowych cz. 1 3502-FAKL514

Harcerz w ponowoczesnym świecie – kontynuacja. Socjologiczna próba opisu organizacji harcerskich i skautowych.

W ponowoczesnym zindywidualizowanym świecie działa nadal masowy, wywodzący się jeszcze ze społeczeństwa modernistycznego ruch młodzieżowy, kształtujący, jak się wydaje, nieprzystające do współczesnego świata archaiczne postawy. Ruchem tym jest harcerstwo. Założeniem naszych badań jest ukazanie napięcie, jakie powstaje pomiędzy ponowoczesnością nacechowaną koniecznością ciągłego wyboru, poczuciem powszechnego ryzyka, odrzucającą hierarchie i autorytet, a nowoczesnym w swej istocie projektem organizacji przygotowującej swoich członków do zajęcia miejsca w ramach nowoczesnego spójnego i hierarchicznego państwa narodowego. Ruchu kreującego jednoznaczną rolę kobiety i mężczyzny, ojca i matki.
Można zadać sobie pytanie czy zawarty w ramach wzoru osobowego harcerza nowoczesny projekt domkniętej tożsamości ( Erikson) w realiach płynnej ponowoczesności, w sytuacji ginącego państwa, ciągłego zagrożenia bezrobociem i koniecznością częstej zmiany zajęcia i miejsca życia, promuje realne, możliwe do realizacji wzory? Czy rzeczywiście tworzy realny kapitał indywidualny dla uczestników, czy raczej utrwala nieadekwatne do rzeczywistości postawy? Czy uczestnicy ruchu harcerskiego porównując się z indywidualistycznymi strategiami rówieśników i ich osiągnięciami, ze sferą możliwych doznań i konsumpcji nie czują się „przegranymi”? Czy wierność nowoczesnym wartościom nie stawia harcerza, instruktora w sytuacji baumanowskiego „pielgrzyma” żyjącego w świecie nieustannie mobilnych, nastawionych na nowe doświadczenia „turystów”, „pielgrzyma” dążącego w swej drodze do nieistniejącego świata spójnego państwa narodowego, spójnych instytucji politycznych i religijnych, koherentnych ról rodzinnych, płciowych? W wymiarze jednostkowym można natomiast zadać pytanie, czy silna, domknięta wewnętrzna struktura osobowości opratej na harcerskich wartościach jest obecnie zyskiem czy raczej obciążeniem dla jednostki? Oczywiście patrząc za Giddensem czy Bellem problem, czy wręcz permanentny kryzys tożsamości jest dziś powszechnie odczuwany, ale czy harcerze nie odczuwają tych tożsamościowych problemów w znacznie szerszym spektrum sytuacji niż ich rówieśnicy?
Na naszych zajęciach postaramy się wspólnie znaleźć na to odpowiedź.

Strategia trwania, opuszczenia i powrotu – dobór grup celowych
Zakładamy, że odczuwane przez harcerzy i instruktorów napięcie powstałe na styku nowoczesnych harcerskich wzorów i ponowoczesnych realiów życia społecznego, nauki, kariery zawodowej, życia rodzinnego prowadzą do różnorodnych strategii indywidualnych.
Konflikt pomiędzy wzorami propagowanymi w harcerstwie a ponowoczesnością widoczne będzie szczególnie dobrze w trzech celowo wybranych grupach, czyli wśród osób ( instruktorów i harcerzy) opuszczających harcerstwo ( porzucających prowadzone zastępy czy drużyny), wśród osób powracających do harcerstwa ( lub uczestniczących w ruchu starszych instruktorów np. w przypadku ZHP) oraz wśród harcerzy i instruktorów nadal trwających w organizacjach.
Przeprowadzona w grupach opuszczających i powracających dekonstrukcja własnej tożsamości oraz ponowna rekonstrukcja oparta na nowych elementach i wzorach ( ponowoczesnych?) stanowić będzie wyjątkowo przydatne do opisu harcerstwa pole badawcze. Szczególnie ciekawym będzie przeprowadzanie wywiadów wśród powracających do harcerstwa ( wyraźnie obserwowalne w ZHR ) pragnących zrekonstruować swą tożsamość czy zachować koherentność własnego, jak można przypuszczać nowoczesnego „ja”.
Podstawę dla porównań stanowić będą wywiady z instruktorami trwającymi nadal w organizacji.

Instruktorzy i harcerze
Ze względu na wiek, płeć, etap rozwoju, sytuację życiową ( liceum, studia, poszukiwanie pracy, zakładanie rodziny itd.), tło społeczne oraz otoczenie ( rówieśnicy) dzielimy nasza grupę badawczą na instruktorów oraz harcerzy. Motywacje opuszczenia, powrotu oraz trwania wydają się nam być odmienne, choć momenty węzłowe, szczególnie trudne posiadają niewątpliwy podobny, silny ładunek emocjonalny. Rozpoczniemy nasze badania od „twardego rdzenia” każdej organizacji, jaki stanowią niewątpliwe instruktorzy. W drugim semestrze zajmiemy się harcerzami.

Wywiad narracyjny
Zakładamy w naszych badaniach, że tożsamość indywidualna to proces, który nacechowany jest w poszczególnych etapach życia licznymi wyborami. Pragniemy odnaleźć momenty węzłowe dla różnego rodzaju trajektorii bycia harcerzem, czyli sytuacje szczególnie trudne, gdy otaczające realia utrudniają czy wręcz uniemożliwiają w odczuciu jednostki dalsze trwanie przy dotychczasowych wartościach, wzorach ( m.in. życie towarzyskie w liceum czy na studiach, problemy z używkami, przygotowanie do matury, wyjazd z rodnego miasta na studia, praca zawodowa, dłuższe stypendia zagraniczne itd. ). Nie odrzucając żadnej możliwej drogi dekonstrukcji i rekonstrukcji tożsamości, w oparciu o przeprowadzone wywiady postaramy się ukazać możliwe spektrum przyjmowanych strategii. Napięcie to rodzi naszym zdaniem różnorodne, w zależności od wieku, etapu rozwoju i otoczenia strategie indywidualne od odrzucenia dotychczasowych wzorów, poprzez ich negację oraz możliwą kompilację aż po zamkniecie się w „twierdzy” własnych harcerskich organizacji, szkół, osiedli.
Wywiad narracyjny jest narzędziem, które umożliwia naszym zdaniem zbudowanie takiej typologii, bowiem to na jednostce spoczywa konieczność budowa narracji podtrzymującej, w jej odczuciu, racjonalny wybór ( opuszczenia, powrotu, trwania). Bycie harcerzem czy instruktorem w świecie ponowoczesnym, w ramach różnych organizacji i budowanie wokół tych wzorów swej indywidualnej tożsamości jest procesem, który nie sprowadza się do jednego wzorcowego modelu. Celem naszym jest ukazanie w oparciu o zebrany materiał typologii możliwych trajektorii bycia harcerzem i instruktorem oraz odnalezienie „momentów węzłowych” ( szczególnie trudnych).

Ruch harcerski – organizacje
Zakładamy, że uczestnictwo w różnych organizacjach ( ZHP, ZHR, SHK i inne) nie musi doprowadzić do odczuwania tych samych sytuacji jako problemów, nie będzie również rodzić podobnego stopnia napięcia czy poczucia sprzeczności uznawanych i realizowanych wzorów, postaw. ( np. wzory religijne, stosunek do podziału ze względu na płeć). Wydaje się, że zależy to od przyjętej w danej organizacji koncepcji pracy władz naczelnych, przywiązania do odczuwanych za własne tradycji. Uważamy, zatem za konieczne prowadzanie badań wśród harcerzy i instruktorów różnych organizacji.

Szerszy wymiar – kontynuacja czy zmiana ruchu harcerskiego
Opierając się na indywidualnych wywiadach oraz na wcześniejszych badaniach ankietowych postaramy się w drugim semestrze przejść do problemów w wymiarze szerszym, organizacyjnym. Odwołując się do poziomu odczuwanego napięcia i uzyskanego w badanych grupach instruktorów i harcerzy zestawu „problemów węzłowych” postaramy się stworzyć typologie postulowanych zmian dających szansę na rozwój indywidualny, sprostanie problemom społecznym przed jakimi stoi harcerstwo oraz gwarantujących kontynuacje założeń ruchu. Zobaczymy czy dopuszczają oni ewaluacje celów ruchu ( czy jest to w ogóle możliwe)? Jak oceniają szansę na zmianę podejmowanych strategii ( zmiana i modernizacja metody harcerskiej), jego form i działań?
Wydaje się to być szczególnie istotne w obliczu sporów o przyszłość harcerstwa w Polsce, jakie toczą się nieustannie wśród poszczególnych organizacji. Zaprezentujemy wnioski naszych badań instruktorom i władzom naczelnym poszczególnych organizacji.

Plan badań
Na wstępie w semestrze zimowym zapoznamy uczestników zajęć z dotychczasowymi wynikami naszych wcześniejszych badań ilościowych przeprowadzonych wśród organizacji harcerskich ( ZHP, ZHR, SHK). Opierając się na tych wynikach przeprowadzonych już wywiadach pilotażowych zbudujemy kwestionariusz wywiadu narracyjnego i przystapimy do badania w grupach instruktorów. W semestrze letnim na zajęciach „Harcerz w ponowoczesnym świecie. cz. 2- harcerze” przejdziemy do badań harcerzy. Będziemy starać się doprowadzić do równoległego badania kilku nurtów ruchu harcerskiego i skautowego w Polsce, ( ZHR, ZHP, Zawisza).