Wolność woli a determinizm i realność przyszłości 3501-WWD19-S
Seminarium poświęcone jest filozoficznemu sporowi o relację między wolnością woli a determinizmem fizycznym: czy moglibyśmy być wolni w deterministycznym świecie? Na wstępie zapoznamy się z aparatem światów możliwych i zajmiemy się definicjami oraz wzajemnymi relacjami między takimi stanowiskami, jak determinizm fizyczny, determinizm logiczny, twardy i miękki determinizm, kompatybilizm, fatalizm, zasada przyczynowości, teoria wielu aktualności, eternalizm. Następnie zaznajomimy się z podstawowymi argumentami padającymi w dyskusji między kompatybilistami a ich oponentami. Przeprowadzimy analizę klasycznych argumentów G. W. Leibniza i D. Hume’a, a następnie skoncentrujemy się na współczesnej odsłonie wspomnianej dyskusji, tj. na teoriach m.in. M. Schlicka, P. van Inwagena, D. Lewisa, P. Strawsona, D. Dennetta i R. Kane’a. Prześledzenie tej problematyki pozwoli nam zapoznać się z rozmaitymi stanowiskami w kwestii istnienia oraz natury wolnej woli, wolności działania i odpowiedzialności moralnej. Szczególnie dużo miejsca poświęcimy w tym kontekście koncepcji H. Frankfurta.
Kolejnym ważnym obszarem problemowym zajęć jest analiza relacji między twierdzeniem o realności zdarzeń przyszłych a twierdzeniem, zgodnie z którym musimy uczynić to, co faktycznie uczynimy w przyszłości. Badając to zagadnienie, sięgniemy do prac m.in. Arystotelesa, J. Łukasiewicza i P. Horwicha. Zastanowimy się również, czy prawdziwość w teraźniejszości sądów dotyczących zdarzeń przyszłych wymaga istnienia w teraźniejszości zdarzeń, które wspomniane sądy czynią prawdziwymi. W końcu rozważymy, czy – a jeśli tak, to w jakim sensie – istnienie wolnej woli w świecie determinizmu logicznego wymagałoby zachowania wpływu na przeszłość.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Student ma obszerną i uporządkowaną wiedzę z zakresu:
- historycznych i współczesnych stanowisk i argumentów w sporze o relację między determinizmem a wolną wolą i odpowiedzialnością moralną
- definicji koncepcji determinizmu fizycznego, determinizmu logicznego, zasady przyczynowości i doktryny fatalizmu
- zagadnienia dotyczącego realności przyszłości i blokowej koncepcji rzeczywistości
- analizy wyrażeń modalnych w terminach światów możliwych
Nabyte umiejętności:
Student:
- wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i wykorzystuje informacje ze źródeł tradycyjnych i elektronicznych
- czyta i interpretuje tekst z dziedziny filozoficznego sporu o kompatybilizm
- słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów z zakresu filozoficznego sporu o kompatybilizm
- poprawnie stosuje poznaną terminologię filozoficzną
- analizuje argumenty z zakresu filozoficznego sporu o kompatybilizm, identyfikuje ich kluczowe tezy i założenia
- wykrywa zależności między różnymi twierdzeniami i stanowiskami filozoficznymi
- dobiera strategie argumentacyjne, konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę
Nabyte umiejętności:
Student:
- wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i wykorzystuje informacje ze źródeł tradycyjnych i elektronicznych
- czyta i interpretuje tekst z dziedziny filozoficznego sporu o kompatybilizm
- słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów z zakresu filozoficznego sporu o kompatybilizm
- poprawnie stosuje poznaną terminologię filozoficzną
- analizuje argumenty z zakresu filozoficznego sporu o kompatybilizm, identyfikuje ich kluczowe tezy i założenia
- wykrywa zależności między różnymi twierdzeniami i stanowiskami filozoficznymi
- dobiera strategie argumentacyjne, konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę
Kryteria oceniania
Warunkiem koniecznym zaliczenia seminarium jest obecność. Dozwolone są 4 nieobecności; osoba, która przekroczy ten limit, będzie zobowiązana do przygotowania streszczeń wskazanych przez prowadzącego lektur. Przekroczenie limitu 8 nieobecności skutkuje brakiem zaliczenia seminarium.
Osoby chcące uzyskać ocenę dostateczną (3,0) będą zobowiązane do przygotowania pisemnego streszczenia lektury wskazanej przez prowadzącego. Otrzymanie oceny dobrej (4,0) wymaga także wygłoszenia referatu. Aby uzyskać ocenę bardzo dobrą (5,0), należy wygłosić referat oraz napisać pracę pisemną na uzgodniony z prowadzącym temat należący do zakresu problemowego seminarium.
Literatura
„The Oxford Handbook of Free Will”, R. Kane (ed.), Oxford University Press, Oxford – New York 2002.
Arystoteles, „Hermeneutyka”, w: tegoż, „Dzieła wszystkie”, Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990, t. I, s. 69–88.
Chisholm, R.M., „Freedom and Action”, w: „Freedom and Determinism”, K. Lehrer (ed.), Random House, New York 1966, s. 11-44.
Chisholm, R.M., He Could Have Done Otherwise, „Journal of Philosophy” 4/1967, s. 409-417.
Dennett, D.C., „Elbow Room: The Varieties of Free Will Worth Wanting”, Clarendon Press, Oxford 1984.
– „Freedom Evolves”, Penguin Books, London 2004.
Earman J., „A Primer on Determinism”, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht 1986.
Frankfurt, H., „Wolność woli i pojęcie osoby”, w: „Filozofia moralności. Postanowienie i odpowiedzialność moralna”, J. Hołówka (red.), Aletheia, Warszawa 1997, s.21-39.
– „Alternatywne możliwości i odpowiedzialność moralna”, w: „Filozofia moralności...”, s. 163-174.
Horwich, P., „Asymmetries in Time. Problems in the Philosophy of Science”, The MIT Press, Cambridge, Mass. – London 1987.
Hospers, J., „Wprowadzenie do analizy filozoficznej”, Aletheia, Warszawa 2001, rozdz. 5: „Co jest, a co być musi. Wolność a konieczność”, s. 225-285.
Hume, D., „Badania dotyczące rozumu ludzkiego”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977, rozdz. VIII, „O wolności i konieczności”, s. 97-124.
– „Traktat o naturze ludzkiej”, Fundacja Aletheia, Warszawa 2005.
Kane, R., „The Significance of Free Will”, Oxford University Press, Oxford 1996.
Leibniz, G.W., „Wyznanie wiary filozofa”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
– „Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
Lewis, D., Are We Free to Break the Laws, „Theoria” 47/1981, s. 113-121.
Łukasiewicz, J., „O determinizmie”, w: „Co istnieje? Antologia tekstów ontologicznych z komentarzami”, J.J. Jadacki, T. Bigaj, A. Lissowska (red.), Petit, Warszawa 1996, t. II, s. 152-164.
Schlick, M., „Zagadnienia etyki”, PWN, Warszawa 1960, rozdz. VII, „Kiedy człowiek jest odpowiedzialny?”, s. 170–187.
Strawson, P., „Freedom and Resentment and Other Essays”, Routledge, London-New York 2008.
van Inwagen, P., The Incompatibility of Free Will and Determinism, „Philosophical Studies” 27(3)/1975, s. 185-199.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: