Między agnostycyzmem a gnozą 3501-S-MAAG-OG

Celem prac seminaryjnych będzie zbadanie jednego z najbardziej spektakularnych zjawisk nowożytnej myśli filozoficznej - sporu prowadzonego między reprezentantami poznawczego „minimalizmu” i agnostycyzmu a myślicielami reprezentującymi maksymalistyczne tendencje poznawcze, charakterystyczne dla stanowiska „filozoficznego gnostycyzmu”. Zwolennicy pierwszego z tych stanowisk zalecają przeprowadzenie radykalnej „krytyki rozumu”, wyznaczenie granic jego możliwości poznawczych i dokonanie reformy filozofii, mającej na celu całkowite jej „unaukowienie” (przede wszystkim eliminację z niej tzw. metafizyki). Zwolennicy stanowiska drugiego występują z żarliwą obroną możliwości poznawczych ludzkiego rozumu, przypisują mu czasem boskie wręcz kompetencje i stają się wyrazicielami jego roszczeń do posiadania „wiedzy absolutnej”. Spór przybrał najostrzejszą formę w wieku dziewiętnastym, w którym doszło do konfrontacji filozoficznych gnostyków („absolutnych idealistów” i „absolutnych spirytualistów”) z filozoficznymi agnostykami (reprezentantami pozytywizmu i „neokrytycyzmu”). Terenem szczególnie dramatycznych zmagań był obszar religijnej wiary. Filozoficzni gnostycy chcieli ten obszar uczynić domeną wiedzy i poddać władzy rozumu, agnostycy, przeciwnie, chcieli wyjąć go całkowicie spod panowania rozumu i uczynić domeną „czystej wiary”.
Problematyka dyskusji seminaryjnych obejmować będzie m.in. zagadnienia epistemologiczne, metafilozoficzne i metafizyczne (problem tzw. granic poznania, zagadnienie możliwości metafizyki jako nauki, zagadnienia związane z ukonstytuowaniem się „wiedzy absolutnej” i filozoficznej gnozy), a także historiozoficzne i ideologiczne (zagadnienie historycznych następstw przeprowadzenia „krytyki rozumu”, problem historycznych skutków przeprowadzenia gnostyckiej reformy wiedzy). Zagadnienia te ujmować będziemy w aspekcie historyczno-filozoficznym, a uwzględnimy nie tylko tzw. powszechną, lecz także polską tradycję filozoficzną.

Rodzaj przedmiotu

seminaria doktoranckie
seminaria magisterskie
seminaria licencjackie
ogólnouniwersyteckie
seminaria monograficzne

Tryb prowadzenia

w sali

Efekty kształcenia

Nabyta wiedza
Uczestnik seminarium uzyskuje wszechstronną znajomość i dogłębne rozumienie roli refleksji filozoficznej w kształtowaniu polskiej i europejskiej kultury;
- zna i rozumie zależności między głównymi subdyscyplinami filozoficznymi (w szczególności epistemologią i metafizyką);
- ma szeroką znajomość i rozumie zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a zmianami w kulturze i w społeczeństwie;
- ma gruntowną znajomość metod interpretacji tekstu filozoficznego.
Nabyte umiejętności
- Student samodzielnie interpretuje tekst filozoficzny, komentuje i konfrontuje tezy pochodzące z różnych tekstów;
- identyfikuje typowe strategie argumentacyjne w wypowiedziach ustnych i pisemnych;
- pisze opracowania monograficzne na podstawie samodzielnie dobranej literatury, stosując oryginalne podejścia i uwzględniając nowe osiągnięcia w zakresie filozofii.
Nabyte kompetencje społeczne
- student aktywnie uczestniczy w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa filozoficznego i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych.

Kryteria oceniania

Zaliczenie na ocenę na podstawie uczestnictwa w zajęciach i krótkiej pracy pisemnej

Literatura

1. J. Stegman Starszy, Dwie księgi o sędzim i normie w sporach dotyczących wiary (fragm.); A. Wiszowaty, O religii zgodnej z rozumem (fragm.), w: Z. Ogonowski [red.], Myśl ariańska w Polsce XVII wieku, Ossolineum 1991.
2. B. Pascal, Myśli, Warszawa 1968, s. 63 - 115 (fragm. 92 - 253 w układzie Chevaliera).
3. D. Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego [rozdz. XII: O filozofii akademickiej, czyli sceptyckiej], Warszawa 1977, s. 181-200; id. Dialogi o religii naturalnej (fragm.), w: id. Dialogi o religii naturalnej, Naturalna historia religii, Warszawa 1962.
4. I. Kant, Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki...[Zakończenie; Rozwiązanie pytania ogólnego...], Warszawa 1960, s. 152-186; id., O daremności wszelkich filozoficznych prób w teodycei, w: id., Rozprawy z filozofii historii, Kęty 2005 (lub w: id., Dzieła zebrane, t. VI, Toruń 2012, s. 247-264).
5. J. M. Hoene-Wroński, Prolegomena do mesjanizmu, t. I, Lwów-Warszawa 1922, s. 41-74; id., Kodeks prawodawstwa społecznego absolutnego, Warszawa 1923, s. 107-127.
6. G.W. F. Hegel, Wykłady z filozofii religii, t. I, Warszawa 2006, s. 3-35, 42-48; t. II, Warszawa 2007, s. 195-224.
7. B. Trentowski, Panteon wiedzy ludzkiej, t. III, Poznań 1881, s. 832-841, 851-860; id., Bożyca lub Teozofia [fragment rękopisu], w: B. Suchodolski [red.], Kultura i osobowość. Wypisy z dzieł myślicieli polskich XIX i XX wieku, t. I, Warszawa 1935, s. 150-159.
8. A. Cieszkowski, Ojcze nasz, t. II, Poznań 1922, s. 211-276, 448-482.
9. A. Comte, Rozprawa o całokształcie pozytywizmu (fragm.), w: id., Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej..., Warszawa 1973, s. 497-539, 578-588.
10. J. Ochorowicz, O zasadniczych sprzecznościach, na których się wspiera cała nasza wiedza o wszechświecie, Lipsk 1874.
11. H. Spencer, Systemat filozofii syntetycznej, t. I, Pierwsze zasady (cz. I, rozdz.1), Warszawa 1886, s. 19 -35.
12. E. Haeckel, Monizm jako węzeł między religią a wiedzą (credo przyrodnika), Kraków 1906.
13. M. Massonius, Agnostycyzm, "Przegląd Filozoficzny" 1904, z.2.; id., Racjonalizm w teorii poznania Kanta, w: A. Hochfeldowa, B. Skarga [red.], Filozofia i myśl społeczna w latach 1865-1895, cz. 2, Warszawa 1980; id., Rozum w obliczu tajemnicy. Listy do Mariana Zdziechowskiego, "Znak", nr 345 (8), 1983.
14. G. T. Fechner, Książeczka o życiu pośmiertnym [wraz ze wstępem K. Twardowskiego], Lwów 1907.
15. W. James, Wola wiary, w: id., Prawo do wiary, Kraków 1996.
16. H. Bergson, Dwa źródła moralności i religii [rozdz. IV], Kraków 2007, s. 265-315.
17. M. Scheler, Religia i filozofia; Dlaczego żadna nowa religia?, w: id., Problemy religii, Kraków 1995.
18. C. G. Jung, Próba psychologicznej interpretacji dogmatu o Trójcy Św. (fragm.), w: id., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, Warszawa 1981, s. 169-201.
19. H. Elzenberg, [wybór tekstów w:], Henryk Elzenberg i mistyka, "Znak-Idee" z. 3, [Kraków 1990], s. 28-72.
Literatura uzupełniająca:
1. W. Galewicz, Williama Jamesa spór z agnostycyzmem, w: W. James, Prawo do wiary, Kraków 1996.
2. Ś. F. Nowicki, Przedmowa tłumacza. Misterium przemienienia religii chrześcijańskiej w spekulatywną gnozę Hegla, w: G. W. F. Hegel, Wykłady z filozofii religii, t. I, Warszawa 2006.
3. J. Prokopiuk, C. G. Jung, czyli gnoza XX wieku, w: C. G. Jung, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, Warszawa 1981.
4. J. Prokopiuk, Drzewo Życia i Drzewo Poznania. Mistyka i gnoza - odrębności i podobieństwa, w: A. Fabianowski, E. Hoffman-Piotrowska [red.], Mickiewicz mistyczny, Warszawa 2005.
5. H. Struve, Wstęp do filozofii, Warszawa 1903, s.330-334.
6. E. Voegelin, Nowa nauka polityki [rozdz. IV i VI], Warszawa 1992. cz. I, rozdz. 1], Warszawa 1886, s. 19-35.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3501-S-MAAG-OG w USOSweb