Religia i wartości. Seminarium Wolniewiczowskie 3501-RWSW19-S
Perspektywa filozoficzna seminarium jest racjonalistyczna (szacunek do logiki) i antynaturalistyczna (metafizyczna – w rozumieniu pitagorejsko-augustyńskim), a jego tematyka antropologiczno-aksjologiczna (ze szczególnym uwzględnieniem filozofii religii). Antropologia obu patronów tego seminarium stoi na pojęciu natury ludzkiej i jest „prawoskrętna” (wolna od „lewoskrętnej” iluzji naprawiania świata, nie liczącej się z naturą ludzką).
Wszystkie posiedzenia, bazujące na referatach uczestników, polegają na dyskusji przedstawianych tez: wydobyciu racjonalnej ich treści oraz jej ocenie (także poglądów prelegenta). Analiza taka, oparta na zmyśle logicznym, prowadzi zawsze – co zgodne z Wolniewiczem i Elzenbergiem – do ścierania się opozycyjnych stanowisk. Religia ujmowana jest z pozycji „rozumiejącej”, czyli apologetycznej.
Seminarium poświęcone jest wybranym zagadnieniom filozofii religii - w jej odmianie świeckiej, lecz apologetycznej („rozumiejącej”). Filozofia religii pojmowana będzie jako aksjologia z antropologią filozoficzną – których widok świata wyznacza ludzka religijność. Część dyskutowanej na zajęciach problematyki wyrasta z tradycyjnych rozważań religijnych, a część, zrodzona na przykład przez rozwój nauki, jest dla współczesnych religii ważna. Wszystkie omawiane zagadnienia uwikłane są w pogląd na naturę ludzką oraz na system wartości. Seminarium prowadzone będzie w duchu Wolniewicza i Elzenberga i to dodatkowo w podwójnym sensie. Po pierwsze, od strony formalnej, ma być kontynuacją metody i stylu filozoficznego Henryka Elzenberga (1887-1967) – tak jak je przekazywał Bogusław Wolniewicz (1927-2017) w ciągu 50 lat po śmierci mistrza. Wszystkie posiedzenia, bazujące na referatach uczestników, polegać będą na dyskusji przedstawianych tez – ZAPISYWANYCH NA TABLICY; na wydobyciu racjonalnej treści analizowanego tekstu oraz jej ocenie (także poglądów prelegenta). Analiza taka, oparta na zmyśle logicznym, prowadzi zawsze do ścierania się opozycyjnych stanowisk – zgodnie z Elzenbergowską dewizą, że „stan filozofowania jest stanem wojny”. Po drugie, od strony merytorycznej, seminarium to ma być wyrazem fundamentalnych przeświadczeń Elzenberga i Wolniewicza - stanowiących o ich wielkości: antropologicznego esencjalizmu i pesymizmu (streszczających się w słowach: „III Rzesza to nie abberacja a awangarda”) oraz aksjologicznego obiektywizmu i absolutyzmu (zasadzających się na pojęciu „powinności bytu”). Religii – generalnie – Elzenberg i Wolniewicz byli przychylni. W ramach niniejszego seminarium zaznaczony jest chrześcijański punkt widzenia (Bierdiajew, Bocheński, Miłosz, Wolniewicz, a nawet Lem), od którego Elzenberg się wszak dystansował.
Seminarium przeznaczone jest dla studentów Instytutu Filozofii UW oraz dla zainteresowanych z innych wydziałów – o tradycyjnym filozoficznie (racjonalistycznym i metafizycznym) nastawieniu (nie scjentystycznym i nie hermeneutycznym).
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
student ma świadomość oryginalności i wielkości systemów filozoficznych Henryka Elzenberga i Bogusława Wolniewicza; rozumie ich podstawy i potrafi ich główne idee przedstawić na tle filozofii klasycznej oraz współczesnej. Orientuje się ogólnie w zawartości omawianych prac Elzenberga i Wolniewicza. Ma wyrobione zdanie w kwestiach spornych – zarówno w zakresie dyskutowanej problematyki klasycznej jak i współczesnej (aksjologia i antropologia filozoficzna).
Zna i rozumie rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury; ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu filozofii w stosunku do nauk pozytywnych oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filozofii; zna ogólne zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a zmianami w kulturze i społeczeństwie; ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu dziedziny nauk humanistycznych w systemie nauk oraz ich specyfice przedmiotowej, metodologicznej i terminologicznej.
Nabyte umiejętności:
student czyta i interpretuje tekst filozoficzny; słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów filozoficznych; poprawnie stosuje poznaną terminologię filozoficzną; trafnie definiuje pojęcia języka potocznego; analizuje argumenty filozoficzne, identyfikuje ich kluczowe tezy i założenia oraz wykrywa zależności pomiędzy ich tezami i założeniami; wykrywa proste zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a procesami społecznymi i kulturowymi; wypowiada własne poglądy w sprawach społecznych i światopoglądowych; odróżnia w filozofii racjonalizm od irracjonalizmu oraz naturalizm od antynaturalizmu.
Nabyte kompetencje społeczne:
student kieruje się rzetelnością i uczciwością w sporach filozoficznych i ideowych.
Kryteria oceniania
Frekwencja oraz aktywność na zajęciach; ocena dwóch referatów.
Literatura
(Do ustalenia łącznie 30 lektur oraz referatów doktoranckich i magistranckich).
1. „Studia Filozoficzne” nr 12/ 1986 (Elzenbergowski) – wybór;
2. „Przegląd Filozoficzny” nr 4/ 2017 (Elzenbergowski) – wybór;
3. „Edukacja Filozoficzna” vol. 64/ 2017 (Wolniewiczowski) – wybór;
4. „Przegląd Filozoficzny” nr 3/ 2018 (Wolniewiczowski) – wybór;
5. H. Elzenberg, O odczuwaniu religii u Leconte de Lisle’a (1909). Toruń 2013;
6. j.w. – cz. 2;
7. j.w. – cz. 3;
8. H. Elzenberg, O różnicy między „pięknem” a „dobrem”;
9. H. Elzenberg, O funkcji komunikatywno-poznawczej wysławiania się obrazowego;
10. L. Gumplowicz, Język. Religia, w: tegoż, System socjologii (1887). Warszawa 2013;
11. T. Szczurkiewicz, Ujmowanie grupy społecznej; Psychologia i socjologia; w: tegoż, Rasa, środowisko, rodzina. Warszawa-Poznań 1938;
12. B. Wolniewicz, O idei losu, w: Filozofia i wartości, IV. Warszawa 2016;
13. B. Wolniewicz, O chrześcijaństwie (w: j.w.);
14. B. Wolniewicz, Polemika Kanta z hedonizmem (w: j.w.);
15. św. Anzelm, O wolności woli, w: tegoż, O prawdzie … . Kęty 2011;
16. B. Pascal, Prowincjałki, Listy 1-4 (1656). Kraków 2004;
17. W. Leibniz, Teodycea (fragmenty) [w 300. rocznicę śmierci];
18. J. Edwards, Freedom of the Will (1754) (fragmenty);
19. L. Kołakowski, Dlaczego Kościół katolicki potępił naukę św. Augustyna?, w: tegoż, Bóg nam nic nie jest dłużny. Kraków 1994;
20. D. Hume, Dialogi o religii naturalnej (fragmenty) [w 240. rocznicę śmierci];
21. J. de Maistre, Wieczory petersburskie (fragmenty). Warszawa 2011;
22. A. de Tocqueville, O demokracji w Ameryce (fragmenty). Warszawa 1976;
23. M. Bierdiajew, Zło, w: tegoż: Światopogląd Dostojewskiego (Kęty 2004);
24. M. Zdziechowski, Czerwony terror;
25. P. Okołowski, Antropologia W. Szałamowa;
22. J. Ortega y Gasset, Rozmyślanie o technice, w: tegoż, Bunt mas….Warszawa 1982;
26. E. Gellner, Narody i nacjonalizm (fragmenty). Warszawa 1991;
27. R. Scruton, Pożytki z pesymizmu (fragmenty) (Poznań 2012);
28. R. Dart, Czy Australopithecus umiał mówić?, w: tegoż, Na tropach brakującego ogniwa. Warszawa 1963;
29. I. Tattersall, Dzieje człowieka od jego początków do IV tysiąclecia p.n.e. (fragmenty). Warszawa 2010;
30. L. Stone, P.F. Lurquin, Geny, kultura i ewolucja człowieka. Synteza (fragmenty). Warszawa 2009;
31. R. Dunbar, Człowiek. Biografia. Kraków 2016 (fragmenty o religii i języku);
32. J.M. Bocheński, Szice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim (fragmenty);
33. S. Lem, Hauptsturmfuhrer Koestnitz, „Odra” 2/ 2017;
34. S. Lem, R. IX - Sztuka i technologia, w: tegoż, Summa technologiae. Kraków 1964;
35. Cz. Miłosz, Ziemia Ulro (fragmenty). Kraków 2000;
36. A. Gehlen, Człowiek. Toruń 2017 – fragmenty.
Ponadto referaty magistrantów, doktorantów i prowadzącego - dotyczące przygotowywanych przez nich prac.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: