Początki filozofii języka. Platon i Arystoteles 3501-PFJPA17-S
Jednym z najważniejszych schematów, jakie powstały w ramach filozofii europejskiej, aby opisać fenomen znaczenia językowego, jest tzw. trójkąt semantyczny przedstawiony przez Arystotelesa w pierwszym rozdziale traktatu Peri hermeneias (Hermeneutyka lub O języku). Trójkąt ten łączy wyrażenia głosowe (phonai), doznania duszy (pathemata tes psyches) oraz rzeczy istniejące w rzeczywistości (pragmata). Trójkąt ten aż do początku XX wieku był podstawowym schematem opisującym relację między znakiem językowym, znaczeniem a rzeczą (por. The Meaning of Meaning Ogdena i Richardsa).
Schemat przedstawiony przez Arystotelesa do dzisiaj budzi wiele trudności interpretacyjnych. W ramach seminarium zajmiemy się dwoma elementami składającymi się na ten trójkąt, a mianowicie będziemy zastanawiać się nad tym, jaki jest ontyczny status pragmata, czyli oznaczanych rzeczy, o których mówi tu Arystoteles, oraz czym są elementy mentalne, które mają pośredniczyć w oznaczaniu rzeczy przez słowa.
Problem pragmata jako odniesienia wyrażeń języka pojawia się już u Platona, w Kratylosie i Sofiście. U Arystotelesa rozważania o statusie pragmata i ich roli w funkcjonowaniu języka można znaleźć w Kategoriach, Hermeneutyce, Topikach i Metafizyce. W ramach seminarium będziemy czytać fragmenty dotyczące poj. pragma pojawiające się zarówno u Platona jak i Arystotelesa. W szczególności będzie nas interesować zagadnienie, czy oprócz standardowych typów "rzeczy", takich jak indywidua i powszechniki (por. De Int. r. 7), Platon i Arystoteles uznawali też istnienie przedmiotów złożonych, takich jak stany rzeczy oraz tzw. przypadłościowe złożenia (ang. accidental compounds, nazwane przez G. Matthewsa kooky objects, por. Matthews 1982). Przyjrzymy się również statusowi powszechników (gatunków i rodzajów) w niektórych tekstach Arystotelesa.
Pytanie o to, czym są "doznania duszy", o których Arystoteles wspomina szkicując trójkąt semantyczny, doczekało się w tradycji dwóch odpowiedzi: albo są to myśli (noemata) albo wyobrażenia (phantasmata). Wśród komentatorów starożytnych i średniowiecznych oraz wśród współczesnych badaczy można znaleźć poparcie na rzecz jednej lub drugiej opcji. Każda z tych odpowiedzi kieruje nas do innej władzy poznawczej w systemie Arystotelesa: pierwsza do intelektu (nous), druga do wyobraźni (phantasia). W ramach seminarium będziemy czytać fragmenty Arystotelesowskich traktatów O duszy oraz O pamięci, które mogą rzucić światło na pytanie, która z władz psychicznych, albo też jaka ich kombinacja, zaangażowana jest według Arystotelesa w proces posługiwania się językiem i tworzenia znaczeń. Tekstem, który będzie dla nas przewodnikiem w tych poszukiwaniach będą dwa rozdziały z książki D. Charlesa, Aristotle on Meaning and Essence (Oxford 2002). W ramach tych dyskusji poruszymy między inny temat intencjonalności w interpretacjach Arystotelesa (m.in. u F. Brentany).
Warunkiem udziału w seminarium jest znajomość języka angielskiego, ponieważ w trakcie zajęć będziemy posługiwać anglojęzyczną literaturą przedmiotu, a część tekstów oryginalnych będziemy czytać w angielskim tłumaczeniu (zwł. tłum. Kategorii i Topik).
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Wiedza:
– Student ma podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i najważniejszych nowych osiągnięciach w obszarze badań nad Arystotelesa filozofią języka i modalności
– zna podstawowe metody badawcze i strategie argumentacyjne właściwe dla historii filozofii
– zna metody interpretacji tekstu filozoficznego
Umiejętności:
– czyta, interpretuje i konfrontuje różne teksty filozoficzne
– słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów filozoficznych oraz posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych
– (dot. student studiów II stopnia) potrafi zanalizować logiczną strukturę wypowiedzi innych uczestników zajęć oraz ocenić wpływ ewentualnych błędów logicznych na konkluzywność argumentacji
– dobiera strategie argumentacyjne, konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę
– prowadzi na poziomie podstawowym (na pierwszym stopniu) lub zaawansowanym (na drugim i trzecim stopniu), pracę badawczą pod kierunkiem prowadzącego seminarium
Kompetencje:
– samodzielnie podejmuje i inicjuje proste działania badawcze
– na podstawie twórczej analizy nowych sytuacji i problemów samodzielnie formułuje propozycje ich rozwiązania
– jest otwarty na dyskusję i nowe propozycje rozwiązań problemów
– potrafi współdziałać i pracować w grupie przyjmując w niej różne role
Kryteria oceniania
– obecność na zajęciach
– przygotowanie do zajęć i aktywność
– referat lub praca roczna
Literatura
Platon, Kratylos, tłum. W. Stefański
Platon, Sofista, tłum. W Witwicki
Arystoteles, Kategorie, Hermeneutyka, Topiki, tłum. K. Leśniak
Arystoteles, O duszy, O pamięci tłum. P. Siwek
Arystoteles, Metafizyka, tłum. T. Żeleźnik, M. Krąpiec, A. Maryniarczyk
J. Ackrill, Aristotle Categories and De Interpretatione, Oxford 1963 (ed. 2002)
Caston, V., "Aristotle and the Problem of Intentionality", Philosophy and Phenomenological Research 58 (2), s. 249-298.
Charles, D., "Aristotle on names and their signification" [w:] S. Everson, Companions to Ancient Thought. Language, Cambridge 1994.
Charles D., Aristotle on Meaning and Essence, Oxford 2000.
Cohen, S.M., "Kooky objects revisited" Metaphilosophy, vol. 39, No. 1, Jan 2008, s. 3-19.
DeRijk. L.M., "The Anatomy of the Proposition. Logos and pragma in Plato and Aristotle", [w:] Logos and Pragma. Essays on the Philosophy of Language in Honour of prof. Gabriel Nuchelmans, Nijmegen 1987.
Irwin T., “Aristotle’s Concept of Signification” [w:] Language and Logos, M. Schofield, M. Nussbaum (eds.), Cambridge: Cambridge University Press 1982, s. 241-266.
Kretzmann, N., "Semantics - History of", Encyclopedia of Philosophy, vol. VIII, ed. J. Edwards, New York 1967.
Matthews, G. "Accidental Unities", [w:] Language and Logos, M. Schofield, M. Nussbaum (eds.), Cambridge: Cambridge University Press 1982, s. 241-266.
Modrak D. K., Aristotle’s Theory of Language and Meaning, Cambridge 2001.
Sorabji R., “Meaning. Ancient Comments on Five Lines of Aristotle” [w:] The Oxford Handbook of Aristotle, C. Shields (ed.), Oxford 2012, 629-644.
Sorabji R., "From Aristotle to Brentano: The Development of the Concept of Intentionality", Aristotle and the Later Tradition (Oxford Studies in Ancient Philosophy,), ed. H. Blumenthal, H. Robinson, 1991, s. 227-259.
Whitaker C. W. A., Aristotle's De Interpretatione. Contradiction and Dialectic, Oxford 1996.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: