Metasemantyka 3501-MS20-S

Pierwsza część seminarium poświęcona będzie dokładnemu określeniu celów i zakresu metasemantyki rozumianej jako część filozofii języka (w opozycji do metasemantyki znanej z takich obszarów jak logika, językoznawstwo czy kognitywistyka). W ogólnym sformułowaniu dociekania metasemantyczne dążą do rozwiązania problemu metafizycznych podstaw własności semantycznych — dlatego też metasemantyka w tym rozumieniu jest niekiedy określana jako ,,metafizyka własności semantycznych’’. Warto więc od razu podkreślić, że celem seminarium nie będzie zwyczajowe rozwiązywanie szczegółowych filozoficznojęzykowych ,,zagadek’’, lecz namysł nad tym ,,PO CO i JAK to wszystko?”, gdzie przez ,,to wszystko’’ rozumie się filozoficzną refleksję nad językiem.

Własnością semantyczną, której w metasemantyce poświęca się najwięcej uwagi jest znaczenie. Zazwyczaj przyjmuje się, że tak pojętą metasemantykę jako pierwszy zdefiniował Kaplan (1989), który stwierdził, że o ile stwierdzenie posiadania przez dane wyrażenie określonego znaczenia jest kwestią semantyczną, o tyle wyjaśnienie dlaczego owo wyrażenie ma to znaczenie należy do innej sfery, mianowicie do metasemantyki. W ostatnich latach można zauważyć pewien wzrost zainteresowania metasemantyką. W ramach seminarium postaramy się szczegółowo przeanalizować współczesne definicje metasemantyki, w szczególności tę zaproponowaną przez Burgessa i Shermana (2014), którzy wyróżniają trzy główne obszary badań metasemantycznych:

- metasemantykę podstawową, której celem jest określenie podstaw znaczenia, tj. odpowiedzenie na pytanie skąd biorą się znaczenia, a mówiąc ściślej: jakie fakty muszą zajść, by zaistniały własności semantyczne? Zagadnienia te często formułowane są przy użyciu pojęcia ,,groundingu’’, które w ostatnich latach cieszy się ogromnym zainteresowaniem metafizyków. Dlatego też, w ramach seminarium poświęcimy nieco czasu na ogólne zapoznanie się tym pojęciem;

- teorię znaczenia, której zadaniem jest opisanie relacji zachodzącej pomiędzy słowem a
znaczeniem, które to słowo wyraża. Innymi słowy, teoria znaczenia szuka odpowiedzi na pytanie: co to znaczy, że słowo coś znaczy?;

- metafizykę wartości semantycznych, której główne pytanie brzmi: czym jest znaczenie? W przeszłości zgłaszano wiele propozycji odpowiedzi na nie — przykładowo, twierdzono, że znaczenia są obiektami mentalnymi, użyciami, abstraktami należącymi do ,,Trzeciego Królestwa’’, rolami inferencjalnymi, odniesieniem, itp.

Podczas dyskusji seminaryjnych zastanowimy się czy powyższy trójpodział jest właściwy oraz postaramy się dookreślić zakres każdej z wymienionych części metasemantyki. Przyjrzymy się również innym definicjom metasemantyki (np. tej zaproponowanej przez Speaksa, 2010), a także zastanowimy się, jaka jest relacja między semantyką a tym, co w filozofii języka zwykło określać się jako ,,foundational theories of meaning’’.

W drugiej części seminarium podejmiemy problem możliwości wyróżnienia i zdefiniowania głównych paradygmatów metasemantycznych. Simchen (2017) wyróżnia dwa takie paradygmaty, które określa jako produktywizm i interpretacjonizm. Teorie produktywistyczne redukują własności semantyczne, w szczególności znaczenie, do faktów dotyczących nadawców/producentów komunikatów językowych. Ujęcia te koncentrują się na pojęciu intencji używania danego słowa z danym znaczeniem i przyjmuje się w nich, że słowo ma znaczenie, ponieważ jest zaprojektowane jako posiadające znaczenie. Z drugiej strony, w teoriach interpretacjonistycznych większy nacisk kładziony jest na kontekst odbiorcy — mianowicie na ludzką umiejętność interpretowania i rozumienia słów jako posiadających określone znaczenie. W interpretacjonizmie uznaje się, że słowo ma dane znaczenie nie dlatego, że tak zostało ,,zaprogramowane’’, lecz dlatego, że jest w ten sposób interpretowalne.

Choć terminy ,,produktywizm’’ i ,,interpretacjonizm’’ są relatywnie nowe, da się wymienić wiele klasycznych teorii filozoficznojęzykowych podpadających pod każdy z nich. Za teorie produktywistyczne uznać można ujęcia należące do kręgu teorii bezpośredniego oznaczania, np. koncepcje Donnellana, Kripkego, Kaplana czy Fodora (mowa tu o jego teorii asymetrycznej zależności, 1990). Klasyczne teksty prezentujące te koncepcje nie będą omawiane na seminarium— zakłada się bowiem, że nie są one obce uczestnikom. Zastanowimy się natomiast czy jako teorię produktywistyczną można potraktować zaproponowaną przez Millikan (2004, 2005) koncepcję biologicznej teleosemantyki, w której twierdzi się, że własności semantyczne są ugruntowane w ewolucyjnych mechanizmach doboru. Jeśli chodzi o interpretacjonizm to za dwóch najważniejszych jego przedstawicieli należałoby uznać Davidsona (teoria interpretacji radykalnej) oraz Lewisa (teoria konwencji i deskryptywizm globalny). Podobnie jak w wypadku produktywistów, lekturami seminaryjnymi nie będą klasyczne teksty tych autorów. Ponieważ pełne uchwycenie teorii interpretacjonistycznych stanowi często nie lada wyzwanie, w miarę potrzeb być może sięgniemy do współczesnych egzegez koncepcji Davidsona (Gluer 2013, 2018; Pagin 2013; Rovane 2013) i Lewisa (Williams 2007, 2008, 2015; Schwarz 2014; Sider 2011).

Przyjrzymy się również niedawno zaprezentowanej teorii ,,Complete Information Dispositional Account’’ Johnsona i Nado (2014), która wydaje się scalać elementy produktywistyczne i interpretacjonistyczne. Wedle tego ujęcia wyrażenie ,,W’’ znaczy Z w użyciu nadawcy N na mocy tego, że N miałby dyspozycję do przyporządkowania ,,W’’ do Z, gdyby N posiadał wszystkie istotnie informacje. Składnik produktywistyczny tego pomysłu kryje się w owych ,,dyspozycjach’’, natomiast interpretacjonistyczny — w pojęciu ,,istotnych informacji’’. Jako że oba te pojęcia budzą wiele kontrowersji, zestawienie ich ze sobą w jednej teorii ma szansę rzucić sporo światła na opozycję produktywizm-interpretacjonizm.

Nasze główne zadanie jako uczestników seminarium będzie polegało na ocenie czy podział na produktywizm i interpretacjonizm jest uzasadniony i czy jego przeprowadzenie ma istotne konsekwencje dla celów metasemantyki. Naturalnym rozwinięciem tych dyskusji będzie namysł nad tym, który paradygmat metasemantyczny ma większe szanse te cele spełnić lub czy jest możliwe pogodzenie tych paradygmatów w jedną kompletną teorię.

Seminarium ma charakter badawczy, co oznacza, że jego celem jest wypracowanie oryginalnych rozstrzygnięć podejmowanych kwestii. Prowadzący widzi swą rolę jako kogoś, kto kieruje grupą badawczą, a nie kogoś, kto informuje słuchaczy o rezultatach swoich badań. Tryb pracy seminaryjnej zakłada bardzo dużą swobodę w formułowaniu i przedstawianiu pomysłów uczestników. Spotkania seminaryjne z założenia nie sprowadzają się do systematycznego omawiania tekstów — polegają one raczej na swobodnej dyskusji nad wybranymi problemami poruszanymi w tych tekstach.