Modernistyczny indywidualizm 3501-M91-12
Na przełomie XIX i XX wieku nastąpiło odrzucenie lub przeformułowanie pozytywistycznego determinizmu, ewolucjonizmu i naturalizmu. Pojawiły się koncepcje, kładące nacisk na twórczość i spontaniczność, a także na niepowtarzalność i unikalność jednostek ludzkich. Obrona indywidualności i tendencje indywidualistyczne widoczne były na wielu obszarach refleksji: na nowo podejmowano problematykę „ja” w obliczu naturalistycznej destrukcji podmiotowości ludzkiej; zwracano uwagę na indywidualizujący jednostki charakter procesów modernizacyjnych; proponowano wizje świata, gdzie wolność, indywidualność i wyjątkowość jednostek znajdowały ugruntowanie ontologiczne; broniono unikalności indywiduum poprzez wskazywanie na obszar sztuki i uczuć; podejmowano problem indywidualizującej funkcji psychiki podświadomej; konstruowano takie koncepcje kultury i społeczeństwa, które miały sprzyjać ekspresji i rozwojowi ludzkich indywidualności. Przedmiotem wykładu będą m. in. następujące zagadnienia: indywidualizm w filozofii Williama Jamesa i Henri Bergsona („ja” a koncepcja strumienia świadomości i bezpośrednich danych świadomości; „ja” a problem ontologicznej nowości; empiriokrytyczna destrukcja podmiotu a Jamesowska koncepcja „pure experience”; Bergson i problem osobowości); ewolucjonizm a jednostka ludzka (w kontekście darwinizmu i antyspenceryzmu Jamesa, antydarwinizmu Nietzschego, koncepcji ewolucji twórczej Bergsona, psycholamarkizmu); Nietzschański indywidualizm bez podmiotu; wola i nawyk – czynnik dezintegracji czy autokreacji jednostki?; problem wolnej woli – wolność a spontaniczność, uwaga a wolna wola, wolność a wysiłek; jednostka w świetle modernistycznej monadologii i pluralizmu (Renouvier, James, Lutosławski, Abramowski); podświadomość a indywidualność (Przybyszewski a Abramowski); Brzozowski wobec naturalistycznej destrukcji podmiotu i Bergsonowskiej koncepcji osobowości; indywidualizm Abramowskiego w kontekście Kanta i Simmela; młodopolskie utopie. Omawiane będą koncepcje autorów takich jak m. in.: H. Bergson, W. James, F. Nietzsche, G. Simmel, E. Abramowski, S. Brzozowski, S. Przybyszewski, W. Lutosławski, a także niektóre dziewiętnastowieczne krytyczne i pozytywne odniesienia ich poglądów, np. autorstwa A. Schopenhauera, C. Renouviera, F. Ravaissona, E. Boutroux, J. M. Guyau.
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza:
po ukończeniu zajęć student ma uporządkowaną wiedzę szczegółową w obszarze modernistycznej refleksji nad ludzką indywidualnością; rozumie typowe strategie argumentacyjne przedstawicieli modernistycznego indywidualizmu; zna związki filozoficzne pomiędzy wybranymi filozofami epoki modernizmu.
Umiejętności:
student potrafi zrekonstruować zasadnicze tezy wybranych filozofów epoki modernizmu, podejmujących problematykę ludzkiej indywidualności.
Kompetencje społeczne:
Student ma świadomość zależności pomiędzy filozoficznymi sporami o indywidualizm w epoce modernizmu a niektórymi zjawiskami kulturowymi, naukowymi oraz społecznymi przełomu XIX i XX wieku.
Kryteria oceniania
Praca pisemna – esej, dotyczący wybranego problemu bądź przedstawiciela z obszaru modernistycznej refleksji na temat ludzkiej indywidualności.
Literatura
Literatura (wybrana literatura podmiotowa):
H. Bergson, O bezpośrednich danych świadomości, Warszawa 1913, Wysiłek intelektualny w: Energia duchowa, Warszawa 2004, Problem osobowości, Warszawa 2004; Ewolucja twórcza, Kraków 2004; E. Mach, Analiza wrażeń, Warszawa 2009; W. James, The Principles of Psychology, London 1981; The Importance of Individuals; Great Men, Great Thoughts and the Environment; The Dillema of Determinism w: The Will to Believe and Other Essays in Popular Philosophy, London 1979; The Experience of Activity, Does 'Consciousness' Exsists?, A World of Pure Experience, The Energies of Men w: Writings 1902-1910, New York 1987, Pragmatyzm, Warszawa 1998, Filozofia wszechświata, Lwów 1911; E. Abramowski, Filozofia społeczna, Warszawa 1965, Rzeczpospolita przyjaciół, Warszawa 1986; Metafizyka doświadczalna, Warszawa 1980; G. Simmel, Filozofia pieniądza, Poznań 1997, Filozofia kultury, Kraków 2007, Schopenhauer i Nietzsche w: Nietzsche - prowokator czy moralista?, Toruń 2011; W. Lutosławski, Determinizm, O istocie duszy w: Z dziedziny myśli, Kraków 2004, Rozwój potęgi woli, Warszawa 1909, Darwin i Słowacki, Warszawa 1909; K. Irzykowski, Wychowanie woli w: Czyn i słowo, Kraków 1980; F. Nietzsche, Poza dobrem i złem, Kraków 2005 oraz inne pisma; S. Przybyszewski, Z psychologii jednostki twórczej: Chopin i Nietzsche, O „nową” sztukę w: Wybór pism, Wrocław 2006; Ekspresjonizm, Słowacki i „Genesis z ducha”, Poznań 1918; S. Brzozowski, Wczesne prace krytyczne, Warszawa 1988, Głosy wśród nocy, Warszawa 2007, Idee, Kraków 1990, Legenda Młodej Polski, Kraków 2001; W. Nałkowski, Jednostka i ogół, Kraków 1904; R. Minkiewicz, O pełni życia w komunie duchowej, Kraków 1907; A. Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie, Warszawa 1994-1995, O wolności ludzkiej woli, Warszawa 1991; G. Sowiński (red.), Wokół nihilizmu, Kraków 2001; B. Skarga (red.), Filozofia francuska XIX wieku, Warszawa 1978; C. Renouvier, Personalizm, Lublin 1999; J. M. Guyau, Zarys moralności bez powinności i sankcji, Warszawa 1960.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: