Holizm semantyczny i jego wrogowie 3501-HS-S

Holizm semantyczny to stanowisko pretendujące do roli ogólnej ,,teorii języka”, toteż wachlarz zagadnień związanych z holizmem jest równie szeroki co zakres problemów filozofii języka w ogóle. W związku z tym badania nad holizmem w ramach seminarium są zaplanowane jako projekt kilkuletni. Na seminarium omawiane będą zagadnienia z dwóch bloków tematycznych.

[Blok pierwszy] SFORMUŁOWANIE PODSTAWOWYCH TEZ HOLIZMU

Holizm jest koncepcją z pewnych względów wyjątkową - jak zauważa Christopher Peacocke, jest to stanowisko przypisywane myślicielom należącym do oddalonych od siebie nurtów teoretycznych, takim jak: Quine, Putnam, Davidson, Rorty, Gadamer czy Heidegger. Wobec tego, nie tylko naturalne, ale wręcz niezbędne, jest rozpoczęcie refleksji nad holizmem od próby ustalenia, jakie są główne założenia i tezy tego stanowiska. Jedną z kwestii o kluczowym znaczeniu dla rozważań seminaryjnych będzie próba jasnego określenia różnic pomiędzy holizmem semantycznym a innymi odmianami holizmu - przede wszystkim holizmem przekonań oraz holizmem epistemologicznym (uzasadniania). W ramach tego bloku będziemy bazować przede wszystkim na możliwie najnowszych komentarzach i tekstach porównawczych, dotyczących najważniejszych odsłon holizmu, znanych z prac m.in. Quine’a, Davidsona, Sellarsa czy Wittgensteina, a także późniejszych autorów. W tej części za cel postawiamy sobie nie tyle dokonanie wiernej rekapitulacji myśli wspomnianych filozofów i egzegezę ich teorii, co wypracowanie spójnego, maksymalnie ogólnego, ale zarazem precyzyjnie sformułowanego stanowiska holistycznego, które mogłoby odegrać istotną rolę na filozoficznym ,,polu bitwy’’ takim, jak się ono obecnie przedstawia. Innymi słowy, będziemy próbowali ustalić, jaka postać holizmu jest interesująca w perspektywie współczesnych nurtów w filozofii oraz do jakich konkretnych problemów, spośród tych, które są obecnie szeroko dyskutowane, rozwiązania holistyczne mogłyby mieć zastosowanie.

[Blok drugi] ANALIZA ARGUMENTÓW PRZECIWKO HOLIZMOWI

Celem tej części seminarium jest osiągnięcie dogłębnego zrozumienia argumentów kierowanych przeciwko holizmowi oraz określenie ich wagi. Naszym głównym zamiarem nie będzie próba odparcia tych argumentów, choć w pewnej mierze będzie to naturalnie nieuniknione.
Zarzuty pod adresem holizmu semantycznego można podzielić na trzy grupy. Pierwsza seria argumentów dotyczy zagadnienia nauki języka. Jak wskazał Dummett, jeśli język faktycznie funkcjonuje tak, jak chcieliby tego holiści, stopniowe uczenie się języka byłoby niemożliwe, ponieważ - najkrócej rzecz ujmując - uczący się nie mógłby poznać znaczenia pojedynczego słowa bez znajomości znaczeń wszystkich wyrażeń danego języka. Skoro zaś nie jest tak, że uczymy się całego języka naraz, problematyczne pozostaje wyjaśnienie na gruncie holizmu, jak nauka języka jest w ogóle możliwa.
Drugą grupę zarzutów można określić jako argumenty ,,z niestabilności’’ - holistom zarzuca się, że jeżeli język jest taki, jakim go opisują, to jawi się on jako bardzo zmienna i chwiejna konstrukcja, a to z kolei stoi nie zgadza się z wieloma aspektami praktyki językowej. Owa niestabilność przejawia się na różnych płaszczyznach, w szczególności prowadzi ona do powstania problemów takich jak m.in. (i) problem niezgody (nie jest możliwe, by dwie osoby różniły się w opinii co do wartości logicznej tego samego sądu); (ii) problem zmiany opinii (nie jest możliwe uznanie za prawdziwy jakiegoś sądu oraz uznanie w innym momencie jego negacji za prawdziwą); problem udanej komunikacji / zgody (nie jest możliwe, by dwie osoby zgodziły się co do wartości logicznej danego sądu, a przy tym nie zgadzały się do co wartości logicznych wszystkich innych sądów); (iv) problem wyjaśnienia psychologicznego (nie są możliwe żadne uogólnienia psychologiczne, ponieważ de facto nie istnieją dwie osoby posiadające choćby jedno przekonanie o takiej samej treści).
Ostatnią klasę kontrargumentów wobec holizmu stanowią zarzuty dotyczące zasady kompozycyjności języka. Odnoszą się one do wersji holizmu, wedle której znaczeniem zdania jest jego rola we wnioskowaniach (,,inferential role’’), czyli miejsce w systemie zawierającym akceptowane wnioskowania, w których owo zdanie występuje (jest to ujęcie bliskie Ajdukiewicza koncepcji dyrektyw znaczeniowych, której również poświęcimy nieco miejsca podczas zajęć). Przeciwnicy holizmu wskazują, iż owe role we wnioskowaniach nie realizują zasady kompozycyjności, podczas gdy wiele wskazuje na to, iż własności semantyczne wyrażeń, takie jak posiadane przez nie znaczenia, są kompozycyjne.

Seminarium jest zaplanowane jako przedsięwzięcie o charakterze badawczym i jako takie ma doprowadzić do uzyskania przez uczestników orientacji w aktualnie toczonej debacie nad holizmem. Badawczy charakter seminarium oznacza w szczególności, że: (i) warunkiem koniecznym uczestnictwa w zajęciach jest ukończenie kursu Historii Filozofii Analitycznej; mile widziani są studenci, którzy zaliczyli fakultet z Filozofii Języka; (ii) omawianie tekstów ,,klasycznych’’ (przez co w tym wypadku należy rozumieć prace np. Quine’a, Davidsona, Wittgensteina czy Sellarsa) zostanie ograniczone do niezbędnego minimum, a wyraźny nacisk będzie położony na teksty nowe; (iii) plan seminarium i listę lektur należy traktować jako orientacyjne - mogą się one zmienić w trakcie semestru, w zależności od kierunków, w jakich będą rozwijały się dyskusje podczas spotkań seminaryjnych.