Filozofia umysłu 3501-FUM-M-OG

Semestr I: Osnową dla zajęć będzie pytanie o naturę stanów psychicznych. Wyjdziemy od najbardziej intuicyjnego poglądu dualistycznego, wedle którego umysł (i psychika w ogóle) jest czymś ontologicznie odmiennym od ciała. Pomimo faktu, iż pogląd te jest niewątpliwie naturalny, napotyka na wiele trudności. Najdonioślejszą z nich jest problem psychofizyczny: jak to się dzieje, że (tak rozumiana) psychika w ogóle może wpływać na (tak rozumiane) ciało (i vice versa)? To pozornie niewinne pytanie okazuje się wcale nie mieć prostej odpowiedzi. W rzeczy samej, aby sensownie na nie odpowiedzieć trzeba podać inną niż dualistyczną teorię relacji między psychiką a ciałem. Odpowiedzią radykalną jest odpowiedź behawiorystów (logicznych), wedle których istnienie psychiki jest po prostu mitem (takim samym jak istnienie wilkołaków czy duchów). To, co mówimy o psychice natomiast – a co nie jest zupełnie bez sensu – można łatwo zrozumieć dokonując reinterpretacji pojęć mentalnych w odniesieniu wyłącznie do naszych zachowań i dyspozycji behawioralnych. Jednakże, w obliczu trudności, które napotkał behawioryzm stanowiskiem, które zdominowało arenę współczesnej filozofii analitycznej jest monizm materialistyczny. Głosi on, że umysł to mózg, a stany umysłowe (psychiczne) to stany mózgu (ciała). Istnieje wiele teorii dotyczących szczegółów tego, jak należy scharakteryzować relację między stanami psychiki a stanami ciała. Jednym z podstawowych kryteriów ich rozróżnienia jest to, jak nakazują nam myśleć o naszej psychologii intuicyjnej (naszej przednaukowej teorii myślenia o psychice) – czy będzie ona zredukowana do jakiejś teorii naukowej (teoria identyczności), czy będzie ona przez taką teorię wyparta (materializm eliminacyjny) czy też rozwój nauki nie wpłynie zasadniczo na jej kształt, gdyż psychologia potoczna traktuje o nas na wyższym poziomie wyjaśniania (funkcjonalizm). Jedną ze strategii podkreślenia swoistości psychologii intuicyjnej jest podkreślenie wagi, jaką odgrywa racjonalność w naszym myśleniu o umyśle i w samej atrybucji stanów psychicznych. Omówimy dwie pozycje, które traktują racjonalność jako konstytutywną dla naszej psychiki w ogóle: instrumentalizm Dennetta i anomalny monizm Davidsona. Podkreślimy też jej rolę w nowym wcieleniu problemu psychofizycznego.

- Dualizm, Problem psychofizyczny
- Behawioryzm logiczny/analityczny; Behawioryzm filozoficzny Ryle’a; Test Turinga; Argument Blocka
- Pychologia ludowa i jej interpretacje
- Czy umysł to mózg? Teoria identyczności. Redukcjonizm
- Czy umysł to program? Funkcjonalizm. Antyredukcjonizm.
- Kłopoty z funkcjonalizmem. Kima atak na antyredukcjonizm. Świadomość
- Czy umysł w ogóle istnieje? Materializm eliminacyjny. Redukcjonizm „nowej fali”. Konekcjonizm.
- Reprezentacje mentalne: internalizm vs. eksternalizm semantyczny; reprezenta-cjonizm, dyspozycjonalizm, semantyka ról pojęciowych, interpretacjonizm.
- Umysł jako użyteczna fikcja: Intencjonalny instrumentalizm Dennetta.
- Autonomia umysłu: Monizm anomalny Davidsona. Antyredukcjonizm raz jeszcze.
- Umysł wcielony w świat: aktywny eksternalizm.

Semestr II:
Zajęcia w drugim semestrze będą w kilku punktach rozwinięciem zajęć w semestrze pierwszym, w innych zaś będą wprowadzać nowe wątki. Rozwinięcie dotyczyć będzie m.in. problematyki obliczeniowych modeli umysłu. Szczegółowej analizie poddana zostanie koncepcja maszyny Turinga i pojęcie „komputera”, tak jak występuje ono w artykule Turinga On computable numbers, with an application to the Entscheidungsproblem, a następnie ewoluuje w kierunku jego współczesnego rozumienia jako maszyny liczącej. Rozważony zostanie problem, jakie światło ta ewolucja pojęcia komputera rzuca na tzw. komputerową metaforę umysłu.
Równie szczegółowej analizie poddana zostanie argumentacja K. Gödla przeciwko obliczeniowej teorii umysłu, zawarta w wykładzie im. Gibbsa O pewnych zasadniczych twierdzeniach w dziedzinie podstaw matematyki i wnioskach z nich płynących.
Najważniejsze nowe wątki wiązać się będą z pojęciem świadomości i kwestią jakości wrażeniowych (qualiów). Przedstawiona zostanie pokrótce historia tej problematyki, sięgająca XVII wieku, a także jej bezpośrednie korzenie, tkwiące m.in. w myśli Ch.S. Peirce’a.
Rozważone zostaną najważniejsze znaczenia, w jakich współcześnie używa się terminu „świadomość”, a także główne problemy filozoficzne, jakie w związku z nią się pojawiają, w tym kwestie dotyczące realizmu vs. antyrealizmu w odniesieniu do świadomości, problem prywatności świadomości, relacja świadomości do intencjonalności, problemy z funkcjonalizacją świadomości i jej redukcją do własności fizycznych (domniemany brak superweniencji własności fenomenologicznych).

1. Obliczeniowe modele umysłu – kilka dalszych zagadnień.
(a) Pojęcie maszyny Turinga, jego treść matematyczna i zastosowania w matematyce. Obliczalność w sensie intuicyjnym i w sensie Turinga. Teza Churcha-Turinga i jej znaczenie dla filozofii umysłu.
(b) Korzenie „komputerowej metafory umysłu”. Znaczenie terminów „computer” i „computing machine” u Turinga i ich późniejsza ewolucja. Zmiany w podejściu Turinga.
(c) Przykład ciekawej argumentacji przeciwko obliczeniowej koncepcji umysłu: K. Gödel i jego stanowisko w kwestii implikacji twierdzeń limitacyjnych dla problemu „umysł a komputer”. Inne przykłady argumentów antymechanicystycznych bazujących na wynikach Gödla (Penrose, Hofstadter, Lucas). Analiza tej problematyki przez S. Krajewskiego.

2. Problematyka świadomości
(a) Historia pojęcia świadomości („conscientia”, „conscience”, „consciousness”). Jego powstanie w XVII wieku (Kartezjusz i kartezjanizm, platonizm z Cambridge) i dalszy rozwój (Spinoza, Leibniz, Kant, idealizm niemiecki, Peirce).
(b) Najważniejsze współczesne znaczenia terminu „świadomość” („świadomość dostępu”, „świadomość stanu”, „świadomość zjawiskowa” i in.).
(c) Realizm vs. antyrealizm w odniesieniu do świadomości. Jak można ogólnie sformułować tezę realizmu i antyrealizmu w odniesieniu do czegoś. Argumenty za i przeciw realizmowi w odniesieniu do świadomości.
(d) Świadomość a intencjonalność. Znaczenie jednego i drugiego pojęcia jest różne i dlatego można z sensem pytać o ich relacje zakresowe. Czy świadomość jest warunkiem intencjonalności i vice versa.
(e) Własności świadomościowe a własności funkcjonalne. Jakie aspekty świadomości podlegają funkcjonalizacji, a jakie nie?
(f) Status świadomości w kontekście sporu między różnymi wersjami redukcjonizmu i antyredukcjonizmu.

3. Wrażenia i jakości fenomenologiczne (qualia).
(a) Korzenie tej problematyki: Locke (idee własności wtórnych), Hume (problem impresji i idei), Kant, Lotze, Peirce. Problem jakości wrażeniowych na gruncie fenomenologii.
(b) Problematyka wrażeń u Wittgensteina (doznania, język prywatny, pytanie o stanowisko Wittgensteina).
(c) Wrażenia a własności intencjonalne w ujęciu W. Sellarsa. Miejsce wrażeń w „porządku świata” u Sellarsa.
(d) Miejsce wrażeń w kontekście sporu redukcjonizm-antyredukcjonizm, w tym:
- Pierwotne wersje antyredukcjonizmu (klasyczny emergentyzm) i argumenty na ich gruncie za nieredukowalnością wrażeń.
- Klasyczna teoria identyczności
- Nowsze postacie antyredukcjonizmu i właściwe im argumenty (argumenty z wiedzy i argumenty modalne) – Jackson, Nagel, Chalmers.
- Krytyka nowego antyredukcjonizmu w kwestii świadomości i qualiów (Dennett, Churchland, Searle i in.).