Filozofia kultury 3501-FKUL20-M
Wykład pomyślany jest jako systematyczne wprowadzenie w specyfikę filozoficznej refleksji nad kulturą. Punktem wyjścia będzie przekonanie, że kulturę można zrozumieć jedynie jako nierozerwalnie splecioną z człowiekiem i na odwrót – człowiek może być rozumiany i rozumieć siebie samego jedynie w horyzoncie nieprzekraczalnego uwikłania w kulturę, w jej aksjologiczne, symboliczne, wyobrażeniowe (czy fantazmatyczne) wymiary. Zawsze jest dany sobie poprzez kulturowo uwarunkowane sposoby przeżywania i doświadczania swojego bycia-w-świecie we wszystkich jego możliwych wymiarach. Tym samym zarazem wymyka się prostym determinacjom, wykracza poza sferę faktów i empirii – jest przeniknięty przez kulturę, w której uczestnictwo wyznacza jego tożsamość. Tożsamość ta jest jednak przekraczana przez niego w ruchu refleksji sięgającej poza to, co po prostu dane. Stąd też kluczową kategorią będzie dla nas kategoria doświadczenia kulturowego doskonale zdająca sprawę z tego dwuznacznego uwikłania. Wyróżnioną natomiast perspektywą badawczą będzie antropologiczna filozofia kultury (Z. Rosińska) poszukująca właśnie różnych form związku między pojmowaniem człowieka i kultury. Zostaną one pokazane jako seria napięć przenikających rzeczywistość kulturową i wyznaczających zarazem kategorię człowieczeństwa w sposób apofatyczny, tj. unikający jednoznaczego definiowania istoty człowieka. Napięcia te konstytuowane są przez pary splecionych ze sobą i nawzajem naświetlających się kategorii takich jak: istota i pozór, arche i telos, obecność i nieobecność, partycypacja i alienacja, tradycja i współczesność, tożsamość i obcość, sprawczość i bierność.
Napięcia te – ich znaczenie i moc interpretacyjna – zostaną zaprezentowane na przykładzie szeregu fenomenów kulturowych ze szczególnym uwzględnieniem kultury współczesnej.
Omówione zostaną m.in. takie zagadnienia jak:
I. Zagadnienia metodologiczne:
1) tożsamość filozofii kultury i jej stosunek do nauk o kulturze: socjologii kultury, antropologii kulturowej i kulturoznawstwa
2) filozofia kultury wobec innych dyscyplin filozoficznych (w szczególności estetyki, filozofii społecznej, etyki, ontologii)
3) metody filozoficznego namysłu nad kulturą ze szczególnym uwzględnieniem podziału na teorie wartościujące i opisowe; w tym kontekście omówione zostaną takie filozoficzne nurty jak: platonizm, tradycja oświeceniowa, nietzscheanizm, marksizm, fenomenologia, hermeneutyka, psychoanaliza, strukturalizm, postsrtukturalizm, teoria aktora-sieci
II. Zagadnienia szczegółowe:
1. podstawowe cechy kultury współczesnej m.in. takie jak:
a) wirtualizacja (rozumiana między innymi jako zacieranie granic między światem wyobraźni i rzeczywistości, czy technologiczne zapośredniczenie ludzkich interakcji);
b) nadmiar (przesycenie przestrzeni kulturowej bodźcami wizualnymi, słuchowymi, informacyjnymi, generowanie potrzeb)
c) nieustannie przyspieszające procesy kulturowych przemian
2. skorelowane z powyższymi cechami formy doświadczenia kulturowego:
a) powierzchowność i dominacja pozoru,
b) oszołomienie,
c) liminalność (rozumiana jako konieczność wyznaczania na nowo granic w różnych obszarach życia, oraz tożsamościowotwórczy aspekt tego typu doświadczeń)
d) relokalizacja (doświadczenie zmian w postrzeganiu i rozumieniu przestrzeni życia)
3. stosunek kultury współczesnej do tradycyjnej
4. relacja między kulturami lokalnymi a kulturą globalną
5. ekonomiczne uwarunkowania procesów kulturowych
6. aksjologiczny wymiar kultury
7. jej wymiar symboliczny oraz wyobrażeniowo-fantazmatyczny
8. język jako medium doświadczenia kulturowego (jego różne funkcje)
9. cielesność jako przestrzeń/pole doświadczenia kulturowego
10. wpływ nowych technologii na formy ludzkiego samo-odniesienia
11. kulturowe uwarunkowania przemian obyczajowych
12. kulturowe znaczenia przemian w sztuce oraz ich konsekwencje
13. doświadczenie rozpadu kulturowych form samo-rozumienia
14. aktualność kategorii tragizmu w myśleniu o kondycji ludzkiej
15. przemiany tożsamości kulturowej (zarówno w aspekcie indywidualnym, jak i zbiorowym): interkulturowość, transkulturowość, nomadyzm
16. postsekularyzm – nowe formy doświadczenia duchowego
17. ludzkie/nieludzkie – posthumanizm, transhumanizm i nowe figury podmiotu w kulturze współczesnej
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Po ukończeniu kursu student/ka zna i rozumie:
- w pogłębionym stopniu – metody badawcze i strategie argumentacyjne filozofii kultury;
- metody interpretacji tekstu filozoficznego;
- specjalistyczną terminologię filozoficzną w języku polskim;
- główne kierunki rozwoju i najważniejsze nowe osiągnięcia w ramach filozofii kultury;
- w pogłębionym stopniu – normy konstytuujące i regulujące struktury i instytucje społeczne oraz źródła tych norm, ich naturę, zmianę i drogi wpływania na ludzkie zachowania;
- w pogłębionym stopniu – kompleksową naturę języka oraz historyczną zmienność jego znaczeń;
- w pogłębionym stopniu – rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury;
- w pogłębionym stopniu – zależność między kształtowaniem się idei filozoficznych a zmianami w kulturze i w społeczeństwie; rozumie fundamentalną rolę jaką idee filozoficzne odgrywają w powstawaniu dzieł i instytucji kultury.
Nabyte umiejętności:
Po ukończeniu kursu student/ka potrafi:
- samodzielnie interpretować tekst filozoficzny, twórczo i innowacyjnie komentować i konfrontować tezy pochodzące z różnych tekstów;
- określać stopień doniosłości stawianych tez dla badanego problemu lub argumentacji;
- analizować złożone argumenty filozoficzne, identyfikować składające się na nie tezy i założenia, ustalać zależności logiczne i argumentacyjne między tezami;
- identyfikować zaawansowane strategie argumentacyjne w wypowiedziach ustnych i pisemnych;
- ujawniać wady i błędy logiczne wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz określać wpływ tych wad i błędów na perswazyjność argumentów; - twórczo i innowacyjnie wykorzystywać wiedzę filozoficzną i metodologiczną w formułowaniu hipotez i konstruowaniu krytycznych argumentacji;
- precyzyjnie formułować w mowie i na piśmie złożone problemy filozoficzne; stawiać tezy i
krytycznie je komentować;
- konstruować i twórczo rekonstruować argumentacje z perspektywy różnych stanowisk filozoficznych, uwzględniając właściwe każdemu z nich typy argumentacji i dostrzegając zachodzące między nimi zbieżności i różnice;
- samodzielnie zdobywać wiedzę, rozwijać umiejętności badawcze oraz planować projekty badawcze (także grupowe);
- wykrywać zależności pomiędzy kształtowaniem się idei filozoficznych a procesami społecznymi i kulturalnymi oraz określać relacje między tymi zależnościami.
Nabyte kompetencje społeczne:
Po ukończeniu kursu student/ka jest gotów/gotowa do:
- identyfikowania posiadanej przez siebie wiedzy i umiejętności;
- samodzielnego podejmowania i inicjowania działań zawodowych oraz planowania i organizowania ich przebiegu;
- dostrzegania i formułowania problemów etycznych związanych z własną pracą badawczą i odpowiedzialnością przed współpracownikami i innymi członkami społeczeństwa oraz do aktywności w rozwiązywaniu tych problemów;
- aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym; interesuje się nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi w powiązaniu z innymi częściami życia kulturalnego i społecznego i zachęca do wdrażania tych koncepcji;
- aktywnego uczestnictwa w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa filozoficznego i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych.
Kryteria oceniania
Podstawą oceny będzie esej na wybrany temat związany z problematyką wykładu. Brana pod uwagę będzie również aktywność w dyskusjach prowadzonych w trakcie wykładu.
Ocenie podlegać będą w szczególności: znajomość metod badawczych i strategii argumentacyjnych stosowanych w filozofii kultury; pogłębiona znajomość terminologii stosowanej w filozofii kultury i umiejętność prawidłowego jej zastosowania; umiejętność samodzielnej i krytycznej analizy tekstu filozoficznego; umiejętność krytycznej analizy filozoficznych teorii, identyfikacji ich głównych założeń, tez oraz implikacji; umiejętność konstruowania hipotez oraz krytycznej argumentacji w oparciu o zdobytą w trakcie kursu wiedzę; umiejętność krytycznej analizy porównawczej różnych koncepcji filozoficznych.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 na semestr
Literatura
E. Cassirer, „Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii kultury”
E. Cassirer, „Logika nauk o kulturze”
R. Benedict, "Wzory kultury"
H. Elzenberg, „Z filozofii kultury”
M. Foucault, "Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych"
S. Freud, "Kultura jako źródło cierpień"
C. Geertz, "Interpretacja kultur"
E. Husserl, „Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia”
R. Konersmann, „Filozofia kultury. Wprowadzenie”
R. Konersmann, „Krytyka kultury”
H. Plessner, "Pytanie o conditio humana"
Z. Rosińska, J. Michalik (red.) „Co to jest filozofia kultury?”
G. Simmel, „Filozofia kultury”
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: