Filozofia kultury 3501-FKUL18-M
Wykład pomyślany jest jako systematyczne wprowadzenie w specyfikę filozoficznej refleksji nad kulturą. Punktem wyjścia będzie przekonanie, że kulturę można zrozumieć jedynie jako nierozerwalnie splecioną z człowiekiem i na odwrót – człowiek może być rozumiany i rozumieć siebie samego jedynie w horyzoncie nieprzekraczalnego uwikłania w kulturę, w jej aksjologiczne, symboliczne, wyobrażeniowe (czy fantazmatyczne) wymiary. Zawsze jest dany sobie poprzez kulturowo uwarunkowane sposoby przeżywania i doświadczania swojego bycia-w-świecie we wszystkich jego możliwych wymiarach. Tym samym zarazem wymyka się prostym determinacjom, wykracza poza sferę faktów i empirii – jest przeniknięty przez kulturę, w której uczestnictwo wyznacza jego tożsamość. Tożsamość ta jest jednak przekraczana przez niego w ruchu refleksji sięgającej poza to, co po prostu dane. Stąd też kluczową kategorią będzie dla nas kategoria doświadczenia kulturowego doskonale zdająca sprawę z tego dwuznacznego uwikłania. Wyróżnioną natomiast perspektywą badawczą będzie antropologiczna filozofia kultury (Z. Rosińska) poszukująca właśnie różnych form związku między pojmowaniem człowieka i kultury. Zostaną one pokazane jako seria napięć przenikających rzeczywistość kulturową i wyznaczających zarazem kategorię człowieczeństwa w sposób apofatyczny, tj. unikający jednoznaczego definiowania istoty człowieka. Napięcia te konstytuowane są przez pary splecionych ze sobą i nawzajem naświetlających się kategorii takich jak: istota i pozór, arche i telos, obecność i nieobecność, partycypacja i alienacja, tradycja i współczesność, tożsamość i obcość, sprawczość i bierność.
Napięcia te – ich znaczenie i moc interpretacyjna – zostaną zaprezentowane na przykładzie szeregu fenomenów kulturowych ze szczególnym uwzględnieniem kultury współczesnej.
Omówione zostaną m.in. takie zagadnienia jak:
I. Zagadnienia metodologiczne:
1) tożsamość filozofii kultury i jej stosunek do nauk o kulturze: socjologii kultury, antropologii kulturowej i kulturoznawstwa
2) filozofia kultury wobec innych dyscyplin filozoficznych (w szczególności estetyki, filozofii społecznej, etyki, ontologii)
3) metody filozoficznego namysłu nad kulturą ze szczególnym uwzględnieniem podziału na teorie wartościujące i opisowe; w tym kontekście omówione zostaną takie filozoficzne nurty jak: platonizm, tradycja oświeceniowa, nietzscheanizm, marksizm, fenomenologia, hermeneutyka, psychoanaliza, strukturalizm, postsrtukturalizm, teoria aktora-sieci
II. Zagadnienia szczegółowe:
1. podstawowe cechy kultury współczesnej m.in. takie jak:
a) wirtualizacja (rozumiana między innymi jako zacieranie granic między światem wyobraźni i rzeczywistości, czy technologiczne zapośredniczenie ludzkich interakcji);
b) nadmiar (przesycenie przestrzeni kulturowej bodźcami wizualnymi, słuchowymi, informacyjnymi, generowanie potrzeb)
c) nieustannie przyspieszające procesy kulturowych przemian
2. skorelowane z powyższymi cechami formy doświadczenia kulturowego:
a) powierzchowność i dominacja pozoru,
b) oszołomienie,
c) liminalność (rozumiana jako konieczność wyznaczania na nowo granic w różnych obszarach życia, oraz tożsamościowotwórczy aspekt tego typu doświadczeń)
d) relokalizacja (doświadczenie zmian w postrzeganiu i rozumieniu przestrzeni życia)
3. stosunek kultury współczesnej do tradycyjnej
4. relacja między kulturami lokalnymi a kulturą globalną
5. ekonomiczne uwarunkowania procesów kulturowych
6. aksjologiczny wymiar kultury
7. jej wymiar symboliczny oraz wyobrażeniowo-fantazmatyczny
8. język jako medium doświadczenia kulturowego (jego różne funkcje)
9. cielesność jako przestrzeń/pole doświadczenia kulturowego
10. wpływ nowych technologii na formy ludzkiego samo-odniesienia
11. kulturowe uwarunkowania przemian obyczajowych
12. kulturowe znaczenia przemian w sztuce oraz ich konsekwencje
13. doświadczenie rozpadu kulturowych form samo-rozumienia
14. aktualność kategorii tragizmu w myśleniu o kondycji ludzkiej
15. przemiany tożsamości kulturowej (zarówno w aspekcie indywidualnym, jak i zbiorowym): interkulturowość, transkulturowość, nomadyzm
16. postsekularyzm – nowe formy doświadczenia duchowego
17. ludzkie/nieludzkie – posthumanizm, transhumanizm i nowe figury podmiotu w kulturze współczesnej
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Po ukończeniu kursu uczestnicy:
- znają główne filozoficzne teorie kultury, relacje i spory między nimi oraz dynamikę ich historycznego rozwoju.
- znają filozoficzną terminologię stosowaną do interpretacji kultury.
- orientują się w różnych metodach i narzędziach teoretycznych wykorzystywanych w filozoficznych interpretacjach kultury.
- rozumieją rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury oraz wpływ praktyk kulturowych na idee filozoficzne.
- rozumieją specyfikę filozofii kultury jako dziedziny łączącej w sobie różne subdyscypliny filozoficzne (ontologię, filozofię społeczną, filozofię polityki, estetykę, semiotykę).
- znają główne problemy klasycznej i najnowszej filozofii kultury.
Nabyte umiejętności:
Po ukończeniu kursu uczestnicy potrafią:
- interpretować i oceniać zjawiska kultury w obrębie różnych paradygmatów teoretycznych.
- dostrzegać i interpretować zależności między praktykami instytucjonalnymi, politycznymi i ekonomicznymi oraz nowymi technologiami a zjawiskami kulturowymi i sposobami ich opisu.
- dostrzegać związek między filozoficznymi teoriami kultury a koncepcjami człowieka.
- Rekonstruować różne stanowiska w filozofii kultury i omawiać różnice i podobieństwa między nimi.
– dostrzegać i interpretować aksjologiczny wymiar zjawisk kulturowych.
- dyskutować na temat różnych teoretycznych modeli kultury, rozważać argumenty za i przeciw nim.
Nabyte kompetencje społeczne:
- są świadomi różnorodności, niejednoznaczności i dynamicznego charakteru zjawisk kultury współczesnej oraz wyczulenie na dokonujące się nieustannie przemiany kulturowe
- identyfikują teoretyczne i praktyczne konteksty zjawisk kulturowych.
- są świadomi istnienia etycznego wymiaru zjawisk i praktyk kulturowych.
- są świadomi heterogenicznego charakteru kultury współczesnej
- wykazują otwartą i tolerancyjną postawę wobec zjawisk kulturowych spoza głównego nurtu i dla kultur nienależących do kręgu zachodniego
- uczestniczą w życiu społecznym i kulturalnym, interesują się nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi w powiązaniu z innymi częściami życia kulturalnego i społecznego
- aktywnie uczestniczą w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa filozoficznego i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych
Kryteria oceniania
Ocenie podlegać będzie:
– znajomość głównych stanowisk w filozofii kultury i ich podstawowej terminologii,
– umiejętność interpretowania zjawisk kultury z perspektywy różnych modeli teoretycznych,
– rozumienie omawianych tekstów, umiejętność systematycznej rekapitulacji zawartych w nich argumentów oraz ich własnej oceny
–aktywność w dyskusjach prowadzonych w trakcie wykładu lub esej na temat uzgodniony z prowadzącym.
Literatura
1) Literatura pomocnicza:
R. Konersmann, „Filozofia kultury. Wprowadzenie”
R. Konersmann, „Krytyka kultury”
E. Cassirer, „Logika nauk o kulturze”
Z. Rosińska, J. Michalik (red.) „Co to jest filozofia kultury?”
2) Literatura podstawowa:
G. Simmel, „Filozofia kultury” (fragm.)
E. Cassirer, „Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii kultury” (fragm.)
H. Elzenberg, „Z filozofii kultury” (frag.)
L. Kołakowski, „Obecność mitu”, „Symbole religijne i kultura humanistyczne”, w: L. Kołakowski, „Kultura i fetysze”
Z. Rosińska, „Pragnienie powrotu czyli zmęczenie profanum”, w: Z. Rosińska, „Ruch myśli. Teksty trochę filozoficzne” (fragm.)
S. Freud, „Kultura jako źrodło cierpień”
E. Husserl, „Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia”
H. Arendt, „O kryzysie w kulturze i jego społecznej oraz politycznej doniosłości”, w: H. Arendt, „Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej”
M. Merleau-Ponty, „Inny człowiek i świat ludzki”, w: „Fenomenologia percepcji”
F. Nietzsche, „O prawdzie i kłamstwie w pozamoralnym sensie”,
H.-G. Gadamer, „Język i logos”, „Język jako doświadczenie”, w: tenże, „Prawda i metoda”
P. Ricoeur, „Egzystencja i hermeneutyka”, „Symbol daje do myślenia”, w: tenże, „Egzystencja i hermeneutyka”
H. Arendt, „Kondycja ludzka” (fragm.)
P. Tillich, „Pytanie o Nieuwarunkowane” (fragm.)
R. Niebuhr, „Poza tragizmem” (fragm.)
Jan Kott, „Zjadanie bogów”
R. Girard, „Kozioł ofiarny” (fragm.)
J. Lear, „Nadzieja radykalna. Etyka w obliczu spustoszenia kulturowego” (fragm.)
I. Kant, „Co to jest Oświecenie?”, „Spór fakultetów”
F. Schiller, „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka” (fragm.)
Roland Barthes, „Śmierć autora”
M. Foucault, „Porządek dyskursu”
M. Foucault, „Człowiek i jego sobowtóry’, w: M. Foucault, „Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych”
R. Braidotti, „Po człowieku” (frag.)
B. Latour, „Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej” (fragm.)
F. G. Junger, „Perfekcja techniki” (frag.)
M. Castells, „Społeczeństwo sieci”, (frag.)
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: