Ontologia 3501-DO1O-OG

Kurs omawia następujące zagadnienia:

Uwagi wstępne. Ontologia (metafizyka) na tle pozostałych działów filozofii. Przedmiot i metoda ontologii.

Istnienie i identyczność. Dwie koncepcje istnienia: predykatywna i kwantyfikatorowa. Koncepcja przedmiotów nieistniejących i jej trudności. Relacja między pojęciem przedmiotu a pojęciem istnienia. Quine’owskie kryterium zobowiązań ontologicznych. Ontologiczny dowód na istnienie Boga i jego związek z koncepcją istnienia. Identyczność numeryczna i jakościowa. Własności formalne identyczności. Prawo Leibniza i zasada tożsamości przedmiotów nieodróżnialnych. Kontrprzykłady dla zasady tożsamości przedmiotów nieodróżnialnych (przykład kul Blacka, nieodróżnialne cząstki kwantowe).

Spór o uniwersalia. Pojęcie uniwersaliów. Własności, relacje i rodzaje. Relacja egzemplifikacji. Semantyczne argumenty za istnieniem uniwersaliów. Trudności nieograniczonego realizmu. Paradoks Russella i regres Bradleya. Platonizm i Arystotelizm. Problem niezegzemplifikowanych uniwersaliów. Nominalizm. Wersje nominalizmu: nominalizm skrajny, lingwistyczny (predykatywny), nominalizm podobieństw. Teoria tropów.

Abstrakty i konkrety. Charakterystyka i przykłady przedmiotów abstrakcyjnych. Epistemologiczny i semantyczny problem abstraktów. Problem statusu wiedzy matematycznej. Strategie obrony nominalizmu w kwestii przedmiotów matematycznych: nominalistyczne parafrazy, modalna interpretacja matematyki, fikcjonalizm. Argument z niezbędności matematyki. Strategia nominalizacji zmatematyzowanych teorii empirycznych H. Fielda. Dwa pojęcia zbiorów: zbiory mereologiczne i dystrybucyjne (teoriomnogościowe).

Przedmioty konkretne. Dwie teorie przedmiotów konkretnych: teoria wiązki i teoria substratu. Relacja współwystępowania własności. Teoria wiązki a zasada tożsamości przedmiotów nieodróżnialnych. Pojęcie czystego substratu i jego trudności. Stanowisko pośrednie: teoria nuklearna.

Ontologia modalności. Analiza pojęć modalnych konieczności i możliwości. Możliwość temporalna i możliwość kontrfaktyczna. Modalność de re i modalność de dicto. Własności istotnościowe. Argument Kripkego za koniecznością relacji identyczności. Pojęcie sztywnych desygnatorów. Spór o ontologiczny status światów możliwych. Realizm modalny Lewisa i aktualizm Plantingi. Identyczność międzyświatowa.

Zdarzenia. Argument lingwistyczny Davidsona za istnieniem zdarzeń. Kryteria tożsamości zdarzeń: czasoprzestrzenne, przyczynowe (Dawidsona). Problem kolistości definicji Davidsona i próby jego rozwiązania. Zdarzenia jako atrybucje własności (koncepcja Kima). Ewentyzm i redukcja kategorii ontycznych do zdarzeń.

Czas i przestrzeń. Relacje czasowe: wcześniejszości i równoczesności. Pomiar czasu. Seria A i seria B czasu. Argument McTaggarta za nierealnością czasu. Seria A i dwa rozumienia zmiany. Sprzeczność serii A. Problem obiektywnego upływu czasu: teoria A i teoria B. Argumenty przeciwko upływowi czasu i możliwe odpowiedzi. Realność sfer czasowych przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Stanowiska eternalizmu, prezentyzmu, teorii rosnącego wszechświata i kurczącego się wszechświata. Absolutyzm i relacjonizm w kwestii czasu i przestrzeni. Argumenty Leibniza i Newtona. Ewolucja poglądów na czas i przestrzeń w fizyce nowożytnej: od teorii Newtona do ogólnej teorii względności. Czasoprzestrzeń Galileusza i Minkowskiego. Sygnałowa koncepcja równoczesności Einsteina i jej relatywizacja. Interwał czasoprzestrzenny. Stożki świetlne. Kierunkowość czasu. Możliwość podróży w czasie. Paradoksy podróży w czasie. Trzy strzałki czasu: psychologiczna, kauzalna i termodynamiczna.

Problem istnienia w czasie. Dwie koncepcje istnienia w czasie: endurantyzm i perdurantyzm. Pojęcie tożsamości diachronicznej. Problem zmiany własności. Relatywizacja czasowa własności i ich atrybucji. Paradoks utraty części i jego rozwiązania.

Przyczynowość. Argumenty relacji przyczynowości i jej własności formalne. Krytyka przyczynowości Hume’a. Regularnościowa koncepcja przyczynowości i jej trudności. Kontrfaktyczna koncepcja przyczynowości. Semantyka konktrfaktycznych okresów warunkowych i światy możliwe. Problem przyczyn nadmiarowych i przyczyn ‘zablokowanych’.

Determinizm i wolna wola. Epistemologiczne i ontologiczne sformułowania determinizmu. Determinizm Laplace’a. Determinizm w fizyce współczesnej. Indeterminizm w mechanice kwantowej. Determinizm logiczny i problem istnienia przyszłości. Fatalizm. Stanowiska w kwestii relacji między determinizmem a wolną wolą: kompatybilizm (‘miękki’ determinizm), inkompatyblizm (‘twardy’ determinizm, libertarianizm).

Ontologia umysłu. Podstawowe stanowiska filozofii umysłu: dualizm, monizm spiritualistyczny, monizm materialistyczny (behawioryzm, teoria identyczności, funkcjonalizm). Problem tożsamości osobowej.