TABS: Home Sweet Home – socjologia i antropologia migracji powrotnych 3500-TABS-HSH
Celem seminarium jest ukazanie analiz społecznych i
psychologicznych aspektów zjawiska powrotnej migracji. W trakcie
naszego seminarium będziemy zwracać uwagę na to, że wielu
postmodernistycznie zorientowanych uczonych - socjologów i
antropologów - przewiduje, a nawet aktualnie dostrzega, upadek
znaczenia związków tożsamości współczesnego człowieka z
konkretnym terytorium. Uczeni tacy jak Arjun Appadurai (2005),
Anthony Giddens (2001), czy Zygmunt Bauman (1992; 1995)
przewidywali, że współczesny człowiek będzie budował swoją
tożsamość w oparciu o czynniki sytuacyjne, zmieniające się
okoliczności życiowe, będące efektem indywidualnych decyzji z
pominięciem stosunkowo mało istotnego w warunkach
powszechnych migracji elementu więzi terytorialnej. Ale analiza
powrotów „do domu” ma pozwolić na głębsze zrozumienie
zagadnienia ważnego dla współczesnych nauk społecznych -
znaczenia i wartości miejsca dla konstrukcji indywidualnego i
grupowego samookreślenia. Teoretyczną inspirację będzie
stanowił słynny esej Alfreda Schuetza: „The homecomer”.
W ramach koncepcji migracji powrotnych - precyzyjne określenie
„powrotu” nie jest proste, gdyż wielu migrantów, decydując się na
wyjazd za granicę „na próbę”, uzależnia trwałość swojego pobytu
poza krajem od wielu czynników, m.in. znalezienia
satysfakcjonującej pracy czy wysokości zarobków. Podobnie
traktują oni swój „powrót”, zostawiając sobie możliwość
ponownego wyjazdu, jeżeli sytuacja w ojczyźnie nie spełni ich
oczekiwań. Współczesne migracje są określane mianem
„płynnych”, gdyż – szczególnie w Europie - na obszarze UE –
formalności związane z przyjazdem, pobytem i pracą w innym
państwie członkowskim nie stanowią istotnej bariery dla obywateli
Unii. Koszty i ryzyko związane z procesem migracji są ograniczone,
tym samym migranci mają większą swobodę w podejmowaniu
decyzji zarówno o wyjeździe i wyborze kraju docelowego, jak
i o powrocie. Biorąc pod uwagę, że migracje powrotne mają różne
intencje, przebieg i czas trwania, wyróżnić można powroty
okazjonalne, sezonowe, tymczasowe i trwałe.
W związku z „płynnością” procesu przemieszczania się, podczas
którego migrant może zmieniać kraje pobytu lub krążyć między
krajem pochodzenia a zamieszkania, tymczasowy pobyt w
ojczyźnie po pobycie za granicą może być powrotem na stałe, jak
też jedną z faz w wieloetapowym procesie. Zgodnie z definicją
przyjętą przez OECD, osobę można uznać za migranta powrotnego
w przypadku, kiedy wraca ona do kraju pochodzenia z intencją
pozostania w nim przynajmniej przez rok. Choć łatwo ją uznać za
subiektywną, tego rodzaju definicja jest jednak konieczna do
pomiarów i szacowania migracji powrotnych.
W trakcie naszych zajęć chcemy także zwrócić uwagę na rolę
transferów społecznych (social remittances), tj. idei, praktyk,
sposobów identyfikacji, które przepływają z kraju przyjmującego
do kraju pochodzenia migrantów. Mogą oddziaływać na relacje
rodzinne, wpływać na zmianę ról społecznych według płci (gender
roles), identyfikację klasową oraz religijną. Mogą mieć również
fundamentalny wpływ na udział społeczeństwa w życiu publicznym
zarówno w sferze politycznej jak i ekonomicznej i społecznej i
religijnej. Pełnią one kluczową rolę w zrozumieniu wpływu migracji
na życie tych, którzy na emigrację się nie zdecydowali. Termin ten
należy do szerszego pojęcia „kultury migracji”, który oznacza
zmiany w systemie wartości i zmiany kulturowe w społecznościach
z długą historią migracji i dużym odpływem ludności.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
K_W06 posiada pogłębioną wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym i
jego przemianach, tożsamości kulturowej, interakcji i komunikacji
międzykulturowej
K_W15 podchodzi w sposób refleksyjny i krytyczny do wyboru
określonej perspektywy teoretycznej
K_U02 potrafi krytycznie selekcjonować informacje i materiały
niezbędne do pracy naukowej, korzystając z różnych źródeł (w
języku rodzimym i obcym) oraz posługując się nowoczesnymi
technologiami
K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi oraz
metodami badawczymi do opisu i analizy zmian społecznych i
kulturowych we współczesnych społeczeństwach oraz ich
konsekwencji
K_U08 umie zinterpretować rolę kultury w funkcjonowaniu
jednostki i społeczeństwa
K_U09 potrafi wskazać związek przeczytanego tekstu naukowego z
problemami życia społecznego i ich badaniem.
Kryteria oceniania
Przygotowanie dwóch prezentacji (krótkich – 10 minutowych,
ale problemowych i wprowadzających do dyskusji)
związanych z przerabianym tematem na zajęciach na
podstawie dodatkowych lektur.
Literatura
Literatura
Arjun Appadurai, Nowoczesność bez granic. Kulturowe
wymiary globalizacji, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac
Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2005.
Bilewicz Aleksandra, Nowicka Ewa, Pamięć utraconych
ojczyzn, Wydawnictwo Uniwersystetu Warszawskiego, Warszawa
2012.
Giddens Anthony, Nowoczesność i tożsamość : "ja" i
społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, PWN, Warszawa
2001.
Gońda Marcin, Migracje do korzeni. Wybory
tożsamościowe Polaków ze Wschodu na studiach w kraju
przodków, Łódź 2020.
Hut Paweł, Warunki życia i proces adaptacji repatriantów
w Polsce w latach 1992-2000; Instytut Polityki Społecznej UW,
Warszawa 2002.
Hut Paweł, , Polska wobec Polaków w przestrzeni
poradzieckiej. Od solidaryzmu etnicznego do obowiązku
administracyjnego, Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa
2014
Iglicka Krystyna, „Powroty sukcesu czy rozczarowania?”,
Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.
Karolak Mateusz, Migranci powrotni z Wielkiej Brytanii do
Polski – przyczyny powrotów z perspektywy biograficznej,
Opuscula Sociologica” 2015, nr 2 (12).
Kaźmierska Kaja, Między pamięcią zbiorową a biograficzną.
Podróże do miejsc urodzenia izraelskich Żydów w: Andrzej
Szpociński red. Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło
konfliktów, Instytut Studiów Politycznych PAN - Wydawnictwo
Naukowe Scholar, Warszawa 2009.
Kļave Evija, Šūpule Inese, Return Migration Process
in Policy and Practice, IMSCOE Research Series, 2019.
Lesińska Magdalena, Migracje powrotne Polaków. IFOS nr
11 (194), Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2015.
Markiewicz Władysław, Przeobrażenia świadomości
narodowej reemigrantów polskich z Francji, Wydawnictwo
Poznańskie, Poznań 1960.
Melchior Małgorzata, Returns to the mythical homeland.
The Jewish case, w: Ewa Nowicka, Homa Firouzbakhch (red.),
Homecoming. Anthropology of return migrations, Zakład
Wydawniczy Nomos, Kraków 2008.
Nowicka Ewa, Hermes, Odyseusz i greckie powroty do
ojczyzny, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2008.
Ossowski Stanisław, Socjologiczna analiza pojęcia ojczyzny,
w: Ossowski Stanisław, O ojczyźnie i narodzie, PWN, Warszawa
1984.
Pauli Julia, Return Migration, w: Jeffrey H. Cohen, Ibrahim
Sirkeci (eds.), Handbook of Culture and Migration, Publisher:
Edward Elgar 2021, 95-109.
Richmond Anthony H., 1984: Explaining return migration,
w: The politics of return, D. Kubat (red.), New York-Rome ss. 269-
277.
Sałacińska – Rewiakin, Deportowani i repatrianci,
Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2021.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: