MISH: Społeczeństwo demokratyczne i aktywność obywatelska 3500-SPOLDEM

W trakcie zajęć studenci zapoznają się z podstawowymi kategoriami teoretycznymi służącymi analizie współczesnej demokracji, ruchów społecznych i innych form obywatelskiej aktywności, z historycznymi źródłami oraz ze współczesnymi dyskusjami prowadzonymi w naukach społecznych na temat dylematów funkcjonowania społeczeństwa demokratycznego. Program seminarium łączy elementy socjologii polityki i historii społecznej ze współczesnymi badaniami społeczeństw demokratycznych. Omawiane będą problemy związane z „praktykowaniem demokracji” we współczesnych społeczeństwach i dylematy partycypacji i decydowania o życiu publicznym w demokratycznym systemie polityczno-społecznym. Wśród podejmowanych zagadnień znajdą się między innymi pytania o to, czym jest demokracja i dlaczego mamy się opowiadać za funkcjonowaniem tego właśnie ustroju, na czym polegają dylematy reprezentacji oraz funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Postawione zostanie także pytanie o miejsce Uniwersytetu w świecie egalitarnym.
Zajęcia będą podzielone na dwie części: teoretyczną (z elementami najważniejszych definicje i koncepcje polityki demokratycznej oraz niezbędnych elementy metodologicznych) i praktyczną, podczas której studenci będą obserwować działanie instytucji społeczeństwa obywatelskiego w życiu społecznym. Studenci z poszczególnych grup będą zajmować się różnymi przejawami funkcjonowania systemu demokratycznego i aktywności obywatelskiej we współczesnej Polsce. Będą pozyskiwać i interpretować aktualne dane pozwalające podjąć próby odpowiedzi na pytania, takie jak: Co się stało ze społeczeństwem obywatelskim w Polsce i dlaczego? Dlaczego Polacy są apolityczni? Dlaczego nie ma w Polsce stabilnego systemu partyjnego? Dlaczego wybory Rektora UW mają taki, a nie inny przebieg? Dlaczego (nie) działają samorządy studenckie?
Będą także obserwować różne rodzaje instytucji, gdzie "dzieje się demokracja" - wspólnoty mieszkaniowe, rady dzielnicy, gminy, miasta, ale także różnego rodzaju marsze uliczne i demonstracje. Być może także "demokrację na szczeblu centralnym", np. obrady sejmu. W trakcie zajęć będą zajmować się między innymi badaniem (pozornie) obniżającego się z roku na rok zaangażowania studenckiego w budowanie struktur samorządowych. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy można głosić upadek samorządności studentów na UW? Czy kiedykolwiek było inaczej (lepiej?) i czy jest szansa, by tę samorządność wskrzesić? A może
istnieją obecnie zupełnie inne kanały społecznego realizowania
się studentów, np. w ramach ruchów społecznych typu "Uniwersytet
Zaangażowany" itd., a idea samorządu UW jest już przeżytkiem? W ramach części warsztatowej studenci w grupach 4-5 osobowych przygotują pracę empiryczną, na przykład na temat aktywności samorządowej studentów wybranej jednostki UW.
Studenci zostaną ponadto zapoznani z krytyczną analizą aktywności obywatelskiej. Przyjmuje się bowiem często, że wspieranie aktywności obywatelskiej uchodzi obecnie za jedną z ważniejszych cech dobrze skonstruowanego ładu zbiorowego. Wysoki poziom kapitału społecznego i społecznej partycypacji ma ułatwiać prawidłowe działanie kluczowych społecznych instytucji, lub nawet – wedle rozmaitych autorów – jest niezbędnym warunkiem efektywnego radzenia sobie z problemami życia zbiorowego. Warto jednak zapoznawać się także z głosami krytycznymi wobec ideologii społeczeństwa obywatelskiego, które pokazują, że aktywność obywatelska również pociąga za sobą pewne koszty. Jednym z celów kursu jest więc zapoznanie studentów z argumentacją sceptyków. Mowa będzie m. in. o krytyce z pozycji elitarystycznych, sugerującej choćby tyle, że obywatelska partycypacja utrudnia proces polityczny i podnosi koszty podejmowania decyzji w sprawach publicznych. Przywołane zostaną głosy krytyczne, wedle których zaangażowanie obywatelskie może prowadzić nie tylko do budowania konsensusu w kwestii dobra wspólnego, ale też zaostrzać konflikty społeczne, pogłębiać podziały i prowadzić do polaryzacji debat publicznych. Zauważa się również, że ukrytą funkcją promocji aktywności obywatelskiej bywa poszerzanie sieci kontroli społecznej. Wskazane zagadnienia będą omawiane nie tylko i niekoniecznie na podstawie literatury. Studenci samodzielnie, w niewielkich grupach, przy wsparciu prowadzącego zrealizują oparty na pracy zespołowej projekt, którego celem będzie nie tylko nabycie stosownej wiedzy, ale i praktyczne przećwiczenie mechanizmów właściwych społecznej partycypacji i ich analiza. Według wstępnej propozycji, projekt mógłby odwoływać się do założeń tzw. badań aktywnych (action research). Temat i sposób realizacji warsztatowej części zajęć zostanie wynegocjowany z uczestnikami w stosownym momencie, po zapoznaniu się z podstawowym zestawem lektur.