Instytucje, procesy, systemy: makrosocjologia 3500-IPS
Zajęcia obejmują problematykę szeroko rozumianych instytucji, struktur społecznych oraz procesów ich przemian. Prezentowana jest teoria instytucji wraz z przykładami funkcjonowania konkretnych instytucji sfery publicznej. Wyróżnioną perspektywą analityczną jest nowy instytucjonalizm (NI).
Kurs rozpoczyna omówienie początków instytucjonalnego myślenia o społeczeństwie i współczesnych nurtów instytucjonalizmu. Omawiane są podstawowe mechanizmy zmiany instytucjonalnej oraz procesy instytucjonalizacji. Szerzej prezentowane przykłady instytucji obejmują problematykę dóbr publicznych, zarządzania nimi. Omawiany jest też problem pasożytnictwa na dobrach kolektywnych i społeczne mechanizmy przeciwdziałania występowaniu zjawiska free riders.
Istotną część kursu stanowi teoria państwa i jego współczesne przemiany w kontekście europeizacji i globalizacji. Analizowany jest spór o siłę współczesnego państwa oraz o przyszłość państwa dobrobytu (welfare state). Odrębnie prezentowana jest problematyka państwa prawa - obejmuje ujęcie klasyczne oraz ujęcie w perspektywie neoinstytucjonalnej.
W kontekście państwa omawiana jest też instytucja współczesnego obywatelstwa oraz kwestia społeczeństwa obywatelskiego.
Rozważania o zmianie instytucjonalnej są poszerzone o analizę zjawisk gwałtownej zmiany – rewolucji w ich tradycyjnym i współczesnym ujęciu.
Kurs kończy problematyka globalizacji, jej wymiarów i znaczenia dla instytucji, struktur społecznych i kształtu systemu światowego.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
W_01 Zna teorie i pojęcia dotyczące instytucji, procesów społecznych i systemów makrosocjologicznych
W_02 Rozumie mechanizmy zmiany instytucjonalnej i procesy transformacji systemowej w perspektywie globalnej i lokalnej
U_01 Potrafi stosować kategorie instytucjonalne i systemowe do analizy wybranych problemów społecznych
U_02 Umie krytycznie analizować literaturę dotyczącą instytucji i systemów społecznych
K_01 Jest gotów do krytycznej refleksji nad funkcjonowaniem instytucji i systemów społecznych oraz ich znaczeniem dla życia zbiorowego
Kryteria oceniania
Egzamin pisemny na koniec semestru
Do godzin przeznaczonych na zajęcia w sali (30h) należy doliczyć czas konieczny do przygotowania się do zajęć (czytanie lektur, sporządzanie notatek) - 4h oraz czas konieczny do przygotowania się do finalnego zaliczenia (egzaminu) - 10h.
Literatura
Wprowadzenie do problematyki instytucjonalizmu w socjologii
Instytucjonalizm w naukach społecznych
Thorstein Veblen, Teoria klasy próżniaczej, tłum. Janina i Krzysztof Zagórscy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971; rozdz. VIII Zwolnienie od pracy produkcyjnej a konserwatyzm, s. 169 – 188.
Karl Polanyi, Wielka transformacja. Polityczne i ekonomiczne źródła naszych czasów, tłum. Maria Zawadzka, Warszawa 2010: Wydawnictwo Naukowe PWN, część II, rozdz. I. Szatański młyn, s. 41 – 68.
Nowy instytucjonalizm (NI) w naukach społecznych i jego zróżnicowanie
Francis Fukuyama (2000) Wielki wstrząs. Natura ludzka a odbudowa porządku społecznego, tłum. Hanna Komorowska i Krzysztof Dorosz. Warszawa: Politeja; rozdz. Skąd pochodzą normy.
J. G. March, J.P. Olsen, Instytucje. Organizacyjne podstawy polityki, rozdz.1, s. 9-36, Warszawa 2005 (ten sam fragment jest także w antologii WTS, s. 565-582).
E: Rafałowski, Wojciech. 2017. Opisywanie i wyjaśnianie systemu partyjnego. Metody pomiaru. Warszawa: Aspra-JR, rozdz. 1.4. Podstawowe pojęcia perspektywy neoinstytucjonalnej s. 21-28.
Zmienność instytucjonalna; zagadnienie izomorfizmu instytucjonalnego
Claus Offe, Projektowanie instytucji w krajach Europy Wschodniej w okresie przemian w: J. Hausner (red.). „Narodziny demokratycznych instytucji. Studia nad systemem reprezentacji interesów” Tom 3; Kraków, Fundacja "Polska Praca", 1995.
Di Maggio, P., W. Powell (2006) „Nowe spojrzenie na ‘żelazną klatkę’: Instytucjonalny izomorfizm i racjonalność zbiorowa w polach organizacyjnych”, w: Współczesne teorie socjologiczne, A. Jasińska-Kania, L. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (red.), t. 1, s. 600 - 612. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Radykalna zmiana społeczna; transformacja gospodarcza w Polsce i jej długofalowe skutki dla ładu politycznego.
E: Edmund Wnuk – Lipiński, Socjologia życia publicznego, rozdz. 1. Teorie radykalnej zmiany społecznej, rewolucje demokratyczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005, s. 19 – 52.
E. A. Dudek, Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989-2001, Wydawnictwo Arkana, Kraków 2002, rozdz. I, s. 11-42; rozdz. III, s. 62-114.
Typy dóbr i typy porządku społecznego opartego na różnych mechanizmach integracji i koordynacji
Vincent Ostrom, Elinor Ostrom (1994) „Administrowanie dobrami i usługami publicznymi”, w: Vincent Ostrom, Federalizm amerykański. Tworzenie społeczeństwa samorządnego. Tłum. Justyna Kubicka-Daab, Małgorzata Korzycka-Iwanow, s. 159 – 180. Warszawa–Olsztyn: Polskie Towarzystwo Psychologiczne – Pracownia Wydawnicza, 1994.
E: Mancur Olson, Dobra publiczne i problem ,,pasażera na gapę”, w: Współczesne teorie socjologiczne, A. Jasińska-Kania, L. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (red.), t. 1, s. 138 - 145. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kapitał społeczny, zaufanie, reputacja
Robert D. Putnam, Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych; tłum. Przemysław Sadura i Sebastian Szymański. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2008; rozdz. 1 Rozmyślania o zmianie społecznej w Ameryce, s. 27 – 49; rozdz. 24 Ku programowi „kapitalistów społecznych”, s. 653 – 674.
Jacek Raciborski, Obywatelstwo w perspektywie socjologicznej, Warszawa 2011: Wydawnictwo Naukowe PWN, frag. Dwie postaci społeczeństwa obywatelskiego (s. 38-44); i E. Ibidem, rozdz. 3. Obywatel jako wyborca (s.119 -156).
E: M. Walzer, Spór o społeczeństwo obywatelskie, w J. Szacki (red), Ani książę ani kupiec, Kraków- SiW Znak, 84-105.
Państwo, państwo narodowe i jego kryzys
J. Habermas, Uwzględniając Innego, PWN, Warszawa 2009, rozdz. Europejskie państwo narodowe – o przeszłości i przyszłości suwerenności i obywatelstwa, s. 113-133.
Państwo – spór o siłę państwa.
Jacek Raciborski, Obywatelstwo w perspektywie socjologicznej, Warszawa 2011: Wydawnictwo Naukowe PWN, rozdz.7. Państwo i lud: relacje stare i nowe, s. 251 – 280 (dostępna również online w BUW w kolekcji ibuk.pl).
Helmut Willke, Tragedia państwa. Prolegomena do teorii państwa i policentrycznego społeczeństwa w Zarządzanie Publiczne nr 1/2007 (dostępna online przez BUW w kolekcji czasopism CEEOL).
Państwo prawa – ujęcie klasyczne i współczesne
Stephen Holmes, Rodowody koncepcji rządów prawa, w: J. Maravall, A. Przeworski (red), Demokracja i rządy prawa, Warszawa: WN Scholar, s. 27-65.
Czy kryzys instytucji welfare state
Zygmunt Bauman, ,,Powstanie i upadek państwa opiekuńczego. Pomiędzy wykluczeniem i integracją”, w: Z. Bauman ., Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy, przekl. Stanisław Obirek, Kraków 2006: WAM, s. 87-116.
Przemysław Sadura i Sławomir Sierakowski, „Koniec hegemonii 500 Plus” Warszawa 2021. Raport dostępny w PDF na stronie Fundacji Pole Dialogu
E: Gosta Esping-Andersen, Trzy światy kapitalistycznego państwa dobrobytu, Warszawa 2010: Difin, rozdz. 1. Trzy ekonomie państwa opiekuńczego, s. 23-55.
Rewolucje społeczne i ich instytucjonalizacja
Ch. Tilly, Rewolucje europejskie 1492-1992, rozdz. 1 Konflikt, przewrót i rewolucja, s. 11-34 i rozdz. 7 Rewolucje wczoraj, dziś i jutro, s. 299-315.
E: P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych, rozdz. Gwałtowne zmiany porządku politycznego – teorie rewolucji, Kraków: Znak, s. 279-296.
Ruchy społeczne i ich instytucjonalizacja
C. Offe Nowe ruchy społeczne: przekraczanie polityki instytucjonalnej w: J. Szczupaczyński (red.) Władza i społeczeństwo 1, Scholar, Warszawa 1995, s. 226-233
R. Collins, Ruchy społeczne jako obiekt uwagi emocjonalnej, w: K. Gorlach, P. Mooney (red), Dynamika życia społecznego, Scholar, Warszawa 2008, s. 247 -261.
Unia Europejska – proces instytucjonalizacji nowego, ponadnarodowego ładu politycznego.
Ulrich Beck, Europa kosmopolityczna, tłum. Aleksander Ochocki, Warszawa 2009: Wydawnictwo Naukowe Scholar, rozdz. 2.5. Cechy Imperium Europejskiego s. 117 – 131.
System światowy i globalizacja.
Edward Haliżak, Ład międzynarodowy, w: Encyklopedia Stosunków Międzynarodowych, Warszawa 2023: WN Scholar, s. 610 – 639.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: