Historia społeczna 3500-HISSPOL
Tematyka poszczególnych wykładów
1. Wynalazek a innowacja
Innowacje wg. Josepha Schumpetera, analiza patenów Roberta
Mertona, determinizm techniczny (Marks, William Fielding
Ogburn), Social Contruction of Technology (historia roweru wg.
Wiebe Bijkera), path dependency Paula A.Davida (przykład
klawiaury QWERTY)
2. Ludzie i technika w średniowieczu
Entuzjazm wobec wynalazków (Roger Bacon), anonimowość
wynalazców i początek systemów patentowych, średniowieczne
przedstawienie Temperantii jako patronki techniki i nauki,
przegląd najważniejszych innowacji średniowiecza (pług, strzemię
a powstanie systemu lennego, młyn wodny, wiatrak, proch
strzelniczy, chomąto, podkowa), realizm w sztuce gotyckiej
(Villard de Honnecourt), chrześcijaństwo jako największa
rewolucja psychologiczna w dziejach wg Lynna White’a juniora,
czyli średniowieczne korzenie postępu technicznego
oszczędzającego pracę ludzką.
3. Wilem Beukels, człowiek którego nie było
Złoty Wiek Niderlandów i jego geneza, śledź jako towar
eksportowy, konserwacja ryb dawniej i jej współczesne ślady,
organizacja handlu śledziem, holenderskie konstrukcje okrętowe
(buz, fleuta) i dominacja na morzach, przemysł stoczniowy i jego
oddziaływanie na gospodarkę, deindustrializacja Holandii w XVIII
wieku jako konsekwencja upadku rybołówstwa i przemysłu
2
stoczniowego.
4. Żelazo, kręgosłup współczesnej cywilizacji
Początki metalurgii i pojęcie epoka żelaza, hutnictwo
średniowieczne: dymarki, rudnice, wielki piec waloński, proces
technologiczny produkcji żelaza (żelazo kowalne z dymarek,
żeliwo z wielkiego pieca wymagające wtórnej redukcji nadmiaru
węgla), drzewo jako paliwo wielkopiecowe i kryzys energetyczny
w Anglii XVII wieku, Abraham Darby i odkrycie właściwości koksu,
czyli dlaczego węgiel kamienny miał przełomowe znaczenie w
dziejach cywilizacji, rewolucja przemysłowa jako epoka żeliwa,
udoskonalenie procesu fryszerskiego przez Henry Corta, masowa
produkcja stali metodą Henry Bessemera i Siemensa-Martina,
zastosowanie stali, Tadeusz Sendzimir i cynkowanie blach
stalowych, co będzie gdy upadną huty w Europie?
5. Richard Arkwrigth i początki fabryki
Technika włókiennicza, etapy procesu technologicznego od
zgrzeblania do folowania, powstanie systemu nakładczego w
Europie, John Kay i latające czółenko, przedząca Joasia i rama
wodna Arkwrighta. Fabryka – konieczność technologiczna, czy
chęć nadzoru nad siłą roboczą? Tkacze ręczni i ich położenie
materialne. Bawełna i jej ekspansja światowa, Azja i kształtowanie
gustów europejskich konsumentów w XVIII wieku, Rewolucja
przemysłowa od strony popytu: moda na cyce (chintz, calicoes
czyli drukowane perkale bawełniane), muł i selfactor, zwycięstwo
maszyny na biegłością ludzkiej ręki, plantacyjna uprawa bawełny
w Ameryce (niewolnictwo). Upadek brytyjskiego przemysłu
włókienniczego po 1918, migracja przemysłu odzieżowego do Azji
(początki Toyoty), współczesny globalny łańcuch wartości w
przemyśle tekstylnym.
6. Maszyny parowe – mięśnie rewolucji
Epoka energii odnawialnej – wiatr i woda w służbie człowieka,
barokowa ciekawość i pierwsze eksperymenty z parą
(eksperyment magdeburski Ottona von Guericke), Thomas
Newcomen, James Watt i czajnik (czyli długie życie głupich
stereotypów), rozpowszechnienie maszyny parowej w Anglii do
1800, maszyna parowa a praca dzieci w fabrykach, angielskie
początki prawa pracy. Elektryczność i kres tłokowych maszyn
parowych, turbiny parowe – Gustaf de Laval i Charles Parsons.
7. George Stephenson i największy wynalazek XIX wieku
Kolej jako symbol wieku pary, jej geneza w angielskich kopalniach
węgla kamiennego. George Stephenson samouk z górniczego
miasteczka (życie codzienne i praca górników), pierwsze linie
kolejowe Stockton-Darlington i Liverpool-Manchester (1830),
warunki podróży koleją u jej początków, kolej a czas, kolej a
czytelnictwo, Thomas Cook i turystyka kolejowa. Kolej a wzrost
gospodarczy – Robert W. Fogel, kolej a gospodarka szybkości.
Zacofanie gospodarcze w perspektywie historycznej wg
Alexandra Gershenkrona na przykładzie kolei w Anglii, USA,
Niemczech i Rosji..
8. Pod żaglem i pod parą: dzieje żeglugi i jej wpływ na pierwszą
globalizację
Ewolucja kosztów frachtu atlantyckiego w XIX wieku, do połowy
stulecia rewolucja nie techniczna, lecz informacyjna (packet
boats), zmiany w budowie statków żaglowych na skutek zmian
prawno-politycznych (eastindiamen vs. Klipry), pierwsze statki
parowe do żeglugi rzecznej, konstrukcje morskie Isambarda
Kingdoma Brunela otwarcie kanału sueskiego jako punkt
przełomowy (1869), babie lato epoki żaglowców – Cutty Sark,
parowce: udoskonalenie silników parowych pozwala na żeglugę w
dowolne miejsce na kuli ziemskiej, żelazna konstrukcja zwiększa
ładowność. Handel morski i pierwsza globalizacja.
9. Samuel Colt i przyjaciel o 6 sercach
Produkcja rzemieślnicza a produkcja z części zamiennych
(amerykański sposób produkcji) jako podstawa współczesnego
przemysłu. Francuska geneza pomysłu, fabryka krążków
liniowych w Portsmouth Samuela Benthama (młodszego,
zdolniejszego brata Jeremy’ego Benthama). Dlaczego w Europie
system się nie przyjął, a w Ameryce podjęto go z entuzjazmem?
Hipoteza braku wykwalifikowanej siły roboczej. Rewolwer Samuel
Colta. Krótka historia maszyn precyzyjnych. Rynek wewnętrzny a
rozkwit produkcji broni palnej w USA. Frederik Winslow Taylor i
jego zasługi dla metalurgii i konstrukcji maszyn. Stal szybkotnąca i
wyparcie maszyn parowych z fabryk przez elektryczność.
10. Henry Ford i produkcja masowa
3
Silnik cieplny spalania wewnętrznego i jego cykle pracy. Dlaczego
samochód nie przyjął się w Niemczech? Francja - największy
producent samochodów. Henry Ford na tle innych amerykańskich
producentów samochodów, nowy sposób sprzedaży, definicja
produkcji masowej. Wielka trójka z Detroit i tryumf General
Motors. Czemu służy korporacja: filozofia Forda i Sloane’a. Awans
w globalnym łańcuchu wartości: casus Hyundai’a.
11. Proces Leblanca: soda, mydło i medykalizacja życia społecznego
Czystość fizyczna w przeszłości: termy starożytnego Rzymu,
średniowieczne łaźnie i ich zagłada na skutek epidemii dżumy.
Czystość renesansowa, czyli biała koszula. Czystość powraca do
łask na przełomie XVIII i XIX wieku. Zalecenia dotyczące mycia.
Wodolecznictwo Vincenta Preissnitza. Technologia produkcji
mydła na północy i południu Europy. Patent Leblanca na
produkcję sody. Zastosowania sody: mydło, szklarstwo, bielenie
tkanin. Francuski i angielski ciężki przemysł chemiczny. Przemysł
chemiczny a środowisko. Metoda Solvaya. Czystość fizyczna a
czystość duszy: Niderlandy Złotego Wieku i USa w epoce
Wielkiego Przebudzenia. Skąd się biorą choroby: złe powietrze
vs. mikroby. Wielki smród w Londynie 1858. Szaleństwo
czystości. Kampanie reklamowe mydła. Pearce i Lever. Brak
higieny jako źródło wstrętu. Klasy niższe są brudne – retoryka
marginalizacji dawniej i dziś.
12. Barwniki syntetyczne i naukowa produkcja masowa
Barwienie tkanin dawniej i dziś. Chemia organiczna i odkrycie
barwników syntetycznych. Zastój barwierstwa angielskiego i
rozkwit przemysłowy wilhelmińskich Niemiec. Nauka jako czwarty
czynnik produkcji. Uniwersytet badawczy. Rodzaje barwników
syntetycznych. Krótka historia farmacji w XIX wieku. Od
barwierstwa do leków syntetycznych. Paul Ehrlich i Salvarsan.
Insulina zwierzęca i ludzka. Początki biotechnologii. Kapitalizm
akademicki.
13. Edison, czyli jak wyzwolono kobiety
Epoka niezależnych wynalazców, amerykański system patentowy
i jego wpływ na innowacyjność. Kariera Thomasa Edisona przed
zajęciem się elektrycznością. Wizja podzielenia światła.
Wynalezienie żarówki i systemu zasilania odbiorców. Wojna
prądów: Tesla, Westinghuse i Doliwo-Dobrowolski. Upadek
Edisona jako przedsiębiorcy, powstanie General Electric. Samuel
Insull i współczynnik wykorzystania mocy, propagowanie
elektrycznego sprzętu gospodarstwa domowego. Kariera i upadek
Insulla. Ford czy Insull, kto był faktycznym pionierem produkcji
masowej. Nasycenie sprzętem AGD a aktywność zawodowa
kobiet. Cultural lag.
14. Rewolucja informacyjna
Gutenberg i pierwsza rewolucja druku, poczta i początki prasy.
Telegraf i oderwanie obiegu informacji od szybkości podróży.
Druga rewolucja druku w XIX wieku. Innowacje w papiernictwie i
druku jako fundament kultury masowej. Kable podwodne, kabel
transatlantycki i jego konsekwencje. Język telegrafu: casus
śmierci księcia Salm Salm. Western Union, agencje telegraficzne i
pierwszy monopol w USA. Amerykański sen Johna W. Mackay’a.
Zabójstwo prezydenta Garfielda i prehistoria FOMO. Bucket
shops i szaleństwo spekulacji. Telefon. Telefonistki kontra
centrale. Fale Hertza, wynalazek Marconiego.
15. Vannevar Bush i innowacje indukowane: przez wojnę
Wojna techniczna: przypadek wojny krymskiej. Ameryka idzie na
wojnę w 1917 roku. Kompromitacja wynalazców indywidualnych.
Vannevar Bush i Office of Scientific Research and Development.
Historia penicyliny, energia atomowa, komputery, Internet jako
skomercjalizowane efekty badań militarnych.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
K_W01- absolwent zna i rozumie metodologię historii w zakresie badań
historii gospodarczej
K_W04 – absolwent w stopniu pogłębionym potrafi przeanalizować
współczesne teksty z zakresu historii techniki.
K_W06 – absolwent rozumie związki między historią a ekonomią.
Absolwent potrafi:
K_U01 – samodzielnie wyszukać źródła informacji dotyczącej historii
techniki.
K_U06 – prowadzić dyskusję naukową z badaczami zajmującymi się
problematyką zbieżną z tematyką zajęć.
Absolwent jest gotów do:
K_K02 – zastosowania zdobytej wiedzy w analizie problemów przed
którymi staje
Kryteria oceniania
Test zaliczeniowy złożony z 11 pytań wyboru zamkniętego. Przed
zaliczeniem uczestnicy otrzmują prezentację powtórzeniową.
Literatura
Literatura uzupełniająca
M. Kopczyński, Ludzie i technika. Szkice z dziejów cywilizacji
przemysłowej, Warszawa 2006
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: