Peryferyjność i transnarodowość 3500-FAKM-PT
Dla wybitnego XIX wiecznego historyka Leopolda von Ranke, losy Europy sprowadzają się do światowej gry pomiędzy narodami romańskimi i germańskimi, podczas gdy peryferyjnej i prowincjonalnej Europie Wschodniej w tej grze przypada rola co najwyżej biernego statysty, przyglądającego się głównym aktorom dramatu.
Peryferyjność kulturową, czy szerzej cywilizacyjną, próbuje się wyjaśniać odwołując się albo do czynników zewnętrznych, czyli głównie do imperialnej polityki mocarstw rozbiorowych (jak w przypadku Polski), albo do czynników endogennych, szukając wyjaśnienia w narodowym charakterze Polaków, ich kołtuństwie, prowincjonalnej mentalności szlacheckiej, archaicznych pańszczyźnianych wzorach blokujących możliwości zbudowania stabilnych struktur państwowych i politycznych (A. Leder, J. Sowa). Obydwa te podejścia ignorują rolę państwa narodowego i jego struktur w procesach modernizacji – tutaj pojawia się napięcie pomiędzy poziomem narodowym a transnarodowym. Inaczej mówiąc, jest to dylemat w jaki sposób wyjść poza metodologiczny nacjonalizm, czyli założenie, że ulokowane terytorialnie państwo/naród/społeczeństwo to podstawowe formy społeczno – polityczno – kulturowe współczesnego świata, uznając jednocześnie, że państwo narodowe odgrywało kluczową rolę w modernizacji społeczeństw europejskich a także w warunkowaniu form transnarodowych migracji. Migracje stają się współcześnie jednym z podstawowych i najpewniejszych wskaźników peryferyjności w ramach świata kapitalistycznego, ponieważ odbywają się niemal wyłącznie z peryferii w kierunku centrum. Transnarodowość migrantów analizować można jako jedną z form szerszego zbioru transnarodowych formacji społecznych. Perspektywa transnarodowa skupia się tutaj jednak przede wszystkim nie na kwestiach ich asymilacji, lecz na transformacji oraz związku z kulturą i społecznością, którą opuścili.
Spróbujemy również odpowiedzieć na pytania: czy Polska jest ubogim i płaskim narodowo – katolickim monolitem, jak twierdzi Maria Janion, czy też przestrzenią zasiedloną dzięki masowemu awansowi ludności wiejskiej o skąpych zasobach symbolicznych, w wyniku którego upowszechnił się „folwarczny” model kultury, jak argumentuje Andrzej Leder. Czy może, jak chce Jan Sowa, opozycja wschodu i zachodu posiada czysto fantazmatyczną zawartość, nie odpowiadając żadnej realnej tożsamości w sensie kulturowym i społecznym, a konstrukcja peryferyjnej tożsamości i podmiotowości stanowi rezultat „traumy niższości”, czyli świadomości wyobcowania z tego co uniwersalne.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
W_01 Zna główne koncepcje dotyczące peryferyjności i transnarodowości w naukach społecznych
U_01 Potrafi analizować procesy migracyjne i ich znaczenie dla pozycji peryferyjnej
U_02 Umie porównywać różne interpretacje teoretyczne zjawisk centro–peryferyjnych
U_03 Ocenia konsekwencje procesów transnarodowych dla społeczeństw peryferyjnych
K_01 Bierze udział w refleksji nad tożsamością społeczną i kulturową w kontekście relacji centrum–peryferie
Kryteria oceniania
kolokwium, udział w dyskusji
Do godzin przeznaczonych na zajęcia w sali (30h) należy doliczyć czas konieczny do przygotowania się do zajęć (czytanie lektur, sporządzanie notatek) – 4h oraz czas konieczny do przygotowania się do finalnego zaliczenia (kolokwium) – 10h
Korzystanie z narzędzi generatywnej sztucznej inteligencji, takich jak ChatGPT, jest dozwolone w przypadku wybranych zadań kursowych/zaliczeniowych. Domyślnie korzystanie z takich narzędzi jest zabronione, chyba że wyraźnie zaznaczono inaczej. Każde użycie musi zostać odpowiednio opisane i/lub zacytowane. Studenci/tki ponoszą odpowiedzialność za wszystkie treści wygenerowane z użyciem narzędzi AI.
Literatura
R. J. C. Young, Postkolonializm. Wprowadzenie, tłum. M. Król, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012
E. Said, Orientalizm, tum. M. Wyrwas – Wiśniewska, Zysk i S-ka, Poznań 2018
E. Said, Kultura i imperializm, tłum. M. Wyrwas – Wiśniewska, WUJ, Kraków 2009
A. Loomba, Kolonializm/Postkolonializm, tłum. N. Bloch, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2011
P. Scheffer, Druga ojczyzna. Imigranci w społeczeństwie otwartym, tłum. E. Jusewicz – Kalter, Czarne, Wołowiec 2010
J. Sowa, Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Universitas, Kraków 2011
M. Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016
A. Leder, Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014
T. Judt, Powojnie. Historia Europy od 1945 roku, tłum. R. Bartołd, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań, 2013
H. Bhaba, Miejsca kultury, tłum. T. Dobrogoszcz, WUJ, Kraków 2010
S. Vertovec, Transnarodowość, tłum. I. Kołbon, WUJ, Kraków 2012
U. Hannerz, Powiązania transnarodowe. Kultura, ludzie, miejsca, tłum. K. Franek, WUJ, Kraków 2006
M. L. Pratt, Imperialne spojrzenie, tłum. E. Nowakowska, WUJ, Kraków 2011
H. Donnan, T. M. Wilson, Granice tożsamości, narodu, państwa, tłum. M. Głowacka – Grajper, WUJ, Kraków 2007
T. H. Eriksen, Etniczność i nacjonalizm, B. Gutowska – Nowak, WUJ, Kraków 2013
T. Zarycki (red.), Polska jako peryferie, Scholar, Warszawa 2016
T. Zarycki, Peryferie. Nowe ujęcie symbolicznych zależności centro – peryferyjnych, Scholar, Warszawa 2009
T. Warczok, T. Zarycki, Gra peryferyjna. Polska politologia w globalnym polu nauk społecznych, Scholar, Warszawa 2016
B. Jezernik, Dzika Europa. Bałkany w oczach zachodnich podróżników, tłum. P. Oczko, Universitas, Kraków 2007
E. Hobsbawm, Wiek imperium 1875 – 1914, tłum. M. Starnawski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2015
A. Sosnowska, Zrozumieć zacofanie. Spory historyków o Europę Wschodnią, TRIO, warszawa 2004
A. Leszczyński, Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943 – 1980, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2013
F. Braudel, Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV – XVIII wiek, t.3, Czas świata, tłum. J. i J. Strzelecki, PIW, Warszawa
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: