Burżuazja ziem polskich i pamięć o niej: seminarium z zakresu socjologii historycznej elit 3500-FAKM-BZP
Seminarium poświęcone będzie analizie roli burżuazji w historii Polski od drugiej połowy XIX w. do czasów obecnych. Z jednej strony przedmiotem jego prac będzie perspektywa teorii socjologicznej na historyczne a także bardziej współczesne elity ekonomiczne. Z drugiej historie konkretnych rodów burżuazyjnych (w szczególności przemysłowców, finansistów i handlowców), wreszcie współczesna pamięć o nich, w szczególności w środowiskach polskiej inteligencji.
Od strony teoretycznej zajęcia za główny punkt odniesienia przyjmą socjologiczną teorii i praktykę badania elit inspirowane pracami Pierre’a Bourdieu. Będzie to główna rama odniesienia do interpretacji zarówno historycznych procesów przemian elit, wzajemnej interakcji różnych frakcji elit oraz ich historycznej specyfiki i ewolucji (np. przy pomocy pojęcia pola władzy).
Ważnym założeniem programu seminarium jest obserwacja, że w drugiej połowie XIX wykształciła się na ziemiach polskich, w szczególności zaborze rosyjskim, istotna społecznie grupa bardzo zamożnego mieszczaństwa, którą nazywać można burżuazją. Odegrała ona do końca I wojny światowej ważną rolę w historii Polski, zarówno w jej rozwoju gospodarczym, politycznym a także rozwoju kultury czy nauki oraz szeregu innych sfer. Rola ta uległa znacznemu ograniczeniu po 1918 r. w szczególności w związku z degradacją ekonomiczną wspomnianej elity, która przestała ostatecznie istnieć w swojej roli w 1945 r. Ten jej upadek implikował jak się okazało także zanik pamięci społecznej o jej wspomnianym wkładzie w rozwój kraju a często także o jej istnieniu. Jak się wydaje tą część historii polskich elit przyćmiła od pierwszych polskich powstań inteligencja i częściowo ziemiaństwo. Przedmiotem proponowanego seminarium będzie m.in. namysł nad uwarunkowaniami owego zaniku pamięci o polskiej burżuazji i jego implikacjami. Seminarium poświęci uwagę możliwym do odnalezienia formom tej pamięci, przypadkom prób jej reaktywacji, zarówno na poziomie społecznym jak i prywatnym (w szczególności poszczególnych rodzin). Wśród form pamięci, analizowanych na seminarium uwzględniane będzie kultywowanie wiedzy genealogicznej jako zjawisko, a także praktyka publikacji nekrologów. Istotna uwaga zostanie poświęcona miejscom pamięci jakimi są cmentarze, przede wszystkim cmentarze historyczne w polskich miastach w których były duże skupiska burżuazji, a więc Warszawie czy Łodzi.
Szczególna uwaga na seminarium poświęcona zostanie burżuazji pochodzenia żydowskiego, wspominane będą też rodziny burżuazyjne innego narodowo pochodzenia. Pozwoli to na rozważenie roli elit ekonomicznych w kształtowani się polskiej nowoczesnej tożsamości narodowej i jej relacji z innymi projektami narodowymi. W ramach prac seminarium omawiane będą historie poszczególnych rodzin (klanów), które przynajmniej na pewnych etapach i rozwoju rozpatrywać można jako polskie rodziny burżuazyjne. Śledzone będą ich przemiany i zmienne losy fortun oraz źródła ich dynamiki. Możliwe będą dyskusje nad porównaniem historii rodów burżuazyjnych w Polsce i innych krajach regionu. Proponowanym tematem będzie też szersza refleksja nad rolą wielopokoleniowej rodziny w reprodukcji elit poszczególnych społeczeństw. W takim kontekście stawiana być może m.in. kwestia reprodukcji i zerwań jej ciągłości. Refleksji poddana zostanie w szczególności kwestia implikacji braku ciągłości w reprodukcji polskich elit ekonomicznych dla różnych sfer życia społecznego i tożsamości społecznych w Polsce. Potencjalnym pytaniem dla seminarium może być też kwestia tego czy można mówić o łączność burżuazji historycznej ze współczesnymi elitami Polski, zarówno ekonomicznymi czy też kulturowymi (w szczególności inteligencją)?
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
K_W02 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii, jest refleksyjny i krytyczny wobec różnych stanowisk
K_W04 jest refleksyjny i krytyczny wobec problemu zróżnicowania społecznego i nierówności społecznych
K_W05 posiada pogłębioną wiedzę o rodzajach więzi społecznych i mechanizmach podtrzymywania ładu zbiorowego
K_W10 posiada pogłębioną wiedzę na temat najważniejszych międzynarodowych i krajowych badań socjologicznych odnoszących się do wybranych obszarów rzeczywistości społecznej lub wybranych subdyscyplin socjologii
K_W13 jest refleksyjny i krytyczny w interpretacji procesów zachodzących w społeczeństwie polskim i globalnym oraz ich konsekwencji w zakresie postaw i instytucji społecznych
K_W14 posiada pogłębioną wiedzę na temat założeń i twierdzeń wybranych historycznych i współczesnych teorii socjologicznych
K_W15 podchodzi w sposób refleksyjny i krytyczny do wyboru określonej perspektywy teoretycznej
K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi oraz metodami badawczymi do opisu i analizy zmian społecznych i kulturowych we współczesnych społeczeństwach oraz ich konsekwencji
K_U08 umie zinterpretować rolę kultury w funkcjonowaniu jednostki i społeczeństwa
K_K03 potrafi gromadzić, wyszukiwać, syntetyzować, a także krytycznie oceniać informacje na temat zjawisk społecznych
K_K04 potrafi argumentować stawiane tezy posługując się dowodami naukowymi
K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i metodologiczne badań społecznych
Kryteria oceniania
główną podstawą oceny studentów będzie napisana przez nich samodzielnie praca zaliczeniowa o objętości kilkunastu stron na temat związany z problematyką zajęć samodzielnie zaproponowany a zatwierdzony przez wykładowcę. Praca oceniana będzie głównie pod kątem oryginalności i umiejętność korzystania z teorii i literatury naukowej, oraz analizy tekstów lub innego materiału badawczego. Nie bez znaczenie jest także dobra kompozycja pracy i adekwatny styl. Szczegółowe wskazówki w tym zakresie będą dostarczone studentom w oddzielnej instrukcji.
Przy ocenie uwzględniana będzie także obecność na zajęciach i aktywny udział w dyskusjach.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2
Zasady zaliczania poprawkowego: „takie same jak w I terminie I
Literatura
• Bernardes, Jon. 1985. ‘Family ideology’: identification and exploration. "The Sociological Review" 33:275-297.
• Bourdieu, Pierre and Loïc J. D. Wacquant. 2001. Zaproszenie Do Socjologii Refleksyjnej. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Brody, Samuel Hayim. 2020. What Great Transformation? Continuity, Rupture, and Capitalism in Twenty-First-Century Jewish Studies. "Jewish Quarterly Review" 110:343-372.
• Charle, Christophe. 1994. Social History of France in the Nineteenth Century. Oxford, R.I.: Berg.
• Davidson, Neil. 2012. How Revolutionary Were the Bourgeois Revolutions? Chicago: Haymarket Books.
• Denord, Francois, Mikael Palme, i Bertrand Réau. 2020. "Researching Elites and Power: Theory, Methods, Analyses." Cham: Springer.
• Drahokoupil, Jan. 2008. Who won the contest for a new property class? Structural transformation of elites in the Visegrád Four region. "Journal for East European Management Studies" 13:361-377.
• Eisenbach, Artur. 1988. Emancypacja Żydow na ziemiach polskich 1785–1870 na tle europejskim. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Eyal, Gil, Iván Szelényi, i Eleanor R. Townsley. 1998. Making capitalism without capitalists. Class formation and elite struggles in post-communist Central Europe. London, New York: Verso.
• Ferguson, Niall. 2016. Dom Rothschildów: Bankierzy Świata 1849-1999. Tom 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Fowler, Bridget. 2007. The obituary as collective memory. London: Routledge.
• Gitelman, Zvi Y. 2001. A Century of Ambivalence: The Jews of Russia and the Soviet Union, 1881 to the Present. Bloomington: Indiana University Press.
• Hartmann, Michael. 2007. The Sociology of Elites. New York: Routledge.
• Ihnatowicz, Ewa. 2000. "Mieszczaństwo i mieszczańskość w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku." Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Ihnatowicz, Ireneusz. 1972. Burżuazja warszawska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• James, Harold. 2012. Krupp: A History of the Legendary German Firm. Princeton: Princeton University Press.
• Karady, Victor. 2004. The Jews of Europe in the Modern Era: A Socio-Historical Outline. Budapest: Central European University Press.
• Kramer, Anne-Marie. 2011. Kinship, Affinity and Connectedness: Exploring the Role of Genealogy in Personal Lives. "Sociology" 45:379-395.
• Leder, Andrzej. 2014. Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Leder, Stefan i Witold Leder. 2005. Czerwona nić: Ze wspomnień i prac rodziny Lederów. Warszawa: Iskry.
• Łoza, Stanisław. 1935. Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach. Warszawa: Wydawictwo i Druk Zakładów Graficznych Galewski i Dau.
• Marcus, Joseph. 1983. Social and Political History of the Jews in Poland 1919-1939. Berlin: Walter de Gruyter GmbH.
• Minakowski, Marek Jerzy. 2017. Sieć społeczna wokół Kuriera Warszawskiego na podstawie jego nekrologów z lat 1821–1861. "Przeszłość Demograficzna Polski" 39:209-251.
• Nagy, Zsófia. 2017. Remembering lives, changing regimes: An analysis of Hungarian obituaries (1961–2000). "Memory Studies" 1-18.
• Olczak-Ronikier, Joanna. 2006. In the Garden of Memory: A Family Memoir. London: Orion Publishing Co.
• Rosołowski, Marcin, Andrzej Krajewski, Arkadiusz Bińczyk, i Wojciech Kwilecki. 2019. Poczet Przedsiębiorców Polskich. Warszawa: Wydawnictwo Warsaw Enterprise Institute.
• Rossier, Thierry. 2019. Prosopography, Networks, Life Course Sequences, and so on. Quantifying with or beyond Bourdieu? "Bulletin of Sociological Methodology/Bulletin de Méthodologie Sociologique" 144:6-39.
• Sroka, Antoni Rościsław. 1912. Przemysł i Handel Królestwa Polskiego. Warszawa: Stowarzyszene Techników w Warszawie.
• Toeplitz, Krzysztof Teodor. 2004. Rodzina Toeplitzów: Książka mojego ojca. Warszawa: Iskry.
• Toft, Maren, Vegard Jarness. 2020. Upper-class romance: homogamy at the apex of the class structure. "European Societies":1-27.
• Wetherell, Charles, Andrejs Plakans, i Barry Wellman. 1994. Social Networks, Kinship, and Community in Eastern Europe. "The Journal of Interdisciplinary History" 24:639-663.
• Wróbel, Szymon. 2022. "The Bourgeoisie as Humanity or Inter-Class." Pp. 51-64 in Understanding Recognition: Conceptual and Empirical Studies, edited by P. Kulas, A. Waśkiewicz and S. Krawczyk. London: Routledge
• Zaremba Bielawski, Marcin. 2018. Dom z dwiema wieżami. Kraków: Wydawnictwo Krakater.
• Zarycki, Tomasz, Rafał Smoczyński, i Tomasz Warczok. 2017. The Roots of Polish Culture-Centered Politics: Toward a Non–Purely Cultural Model of Cultural Domination in Central and Eastern Europe. "East European Politics and Societies" 31:360-381.
• Ziomek, Wojciech. 1998. Udział przedsiębiorstw żydowskich w przemyśle włókienniczym Łodzi w latach 1860-1914. "Acta Universitatis Lodziensis: Folia Historica" 63-114:93-.
• Żor, Andrzej. 2011. Kronenberg: Dzieje fortuny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: