Władza i prawomocne panowanie – Weber o istocie oraz społecznych i politycznych konsekwencjach form prawomocnego panowania 3500-FAKL-WEBER

Max Weber nie tylko interesował się polityką, jest autorem najsłynniejszego tekstu o instytucjonalnych, kulturowych i etycznych podstawach polityki (Polityka jako zawód i powołanie). Webera interesowała także istota i typy instytucji panowania, przede wszystkim prawomocnego panowania. Weber jest autorem słynnej koncepcji trzech typów idealnych prawomocnego panowania (biurokratycznego, tradycjonalnego i charyzmatycznego). Podejście Webera do zjawiska władzy i panowania było analityczne, ale i historyczne. To historyczny i współczesny konkret nadaje jego analizom wyrazistość i barwną żywość. Jednak prace Webera to nie tylko fascynujące opisy potężnych dziejowych instytucji społecznych. Weber demonstruje wielką umiejętność pokazania wpływów, jakie te potężne instytucje wywierały na kształt życia społecznego, kulturę, typy osobowości, role społeczne, szanse życiowe jednostek i historyczne losy społeczeństw. Szczególną uwagę przykuwają jego analizy panowania biurokratycznego i charyzmatycznego, ich społeczne i historyczne uwarunkowania oraz konsekwencje.
Panowanie charyzmatyczne interesowało Webera nie tylko jako ważny człon jego typologii rodzajów panowania. Przede wszystkim interesowała go rola charyzmatycznego lidera jako źródła zmiany społecznej. Weber pod koniec I Wojny Światowej dostrzegał wśród ówczesnej młodzieży oczekiwanie politycznego lidera, czy wręcz religijnego proroka. W Gospodarce i społeczeństwie pisał: „Charyzma jest wielką swoistą rewolucyjną siłą w epokach związanych tradycją. W odróżnieniu od także rewolucjonizującej siły ratio, oddziałującej albo z zewnątrz, za sprawą przeobrażenia warunków życia i problemów życiowych, a przez to, pośrednio, postaw wobec nich, albo też za sprawą intelektualizacji, charyzma może stanowić przekształcenie od wewnątrz, które, zrodzone z trudnej sytuacji lub entuzjazmu, oznacza przemianę głównej orientacji zasad i czynów, wiążącą się z nadaniem całkowicie odmiennego kierunku wszelkim nastawieniom wobec wszystkich poszczególnych form życia i ‘świata’ w ogóle.” Problemy uwarunkowania, roli i miejsce charyzmy politycznej stały się istotne także współcześnie w dobie partii i ruchów określanych jako populistyczne.
Z kolei biurokracja jest dla Webera najbardziej racjonalnym typem panowania. Jej techniczna przewaga – precyzja, szybkość, jednoznaczność, ciągłość, dyskrecja, jednolitość - nad innymi formami organizacji jest oczywista. Weber upatrywał skutków panowania biurokratycznego przede wszystkim w „upowszechnianiu się ‘racjonalizmu’ formy życia”. Pisał: „Biurokracja ma charakter ‘racjonalny’: reguła, cel, środki, „rzeczowa” bezosobowość dominują w jej poczynaniach.” Z jednej strony, racjonalizacja życia niszczy nieracjonalne, wcześniejsze formy życia i w tym sensie ma, zdaniem Webera, rewolucyjny charakter. Jednak, z drugiej strony, sama struktura biurokratyczna staje się „żelazna klatką”, która z „przemożnym przymusem określa dziś styl życia wszystkich ludzi”. Webera intrygowało pytanie, co pojawi się „u kresu tego niesamowitego rozwoju” i „kto będzie mieszkał w tej strukturze”? Weber zarysowuje możliwe odpowiedzi na to pytanie; podobnie współcześni badacze diagnozujący próby radzenia sobie z biurokratycznymi strukturami. Podstawą konwersatorium będzie wybór tekstów z Gospodarki i społeczeństwa.