Mikro-makro. Społeczne konsekwencje zachowań indywidualnych 3500-FAKL-MIK
Czy racjonalne zachowania jednostek mogą być źródłem problemów społecznych? Każdy, kto słyszał o tragedii wspólnego pastwiska, odpowie że tak. Ludzie podejmują decyzje dysponując pewną wiedzą i w konkretnym kontekście ograniczeń instytucjonalnych. Mogą zatem w dobrej wierze i kierując się dobrymi intencjami decydować się np. na przeprowadzkę do innej dzielnicy, podczas gdy efektem makro takich działań jest tworzenie się gett etnicznych lub rasowych.
Wiele pozornie prostych procesów społecznych jest o wiele bardziej złożonych niż mogłoby się początkowo wydawać. Zjawiska na poziomie makroskopowym nie są prostym przełożeniem zachowań poszczególnych ludzi. W ramach kursu zostanie zaproponowane spojrzenie na społeczeństwo jako system elementów wchodzących ze sobą w interakcje tak, że jego dynamika prowadzi do nowych własności na poziomie zagregowanym. Będzie to zatem próba podejścia do problemów społecznych i metod ich rozwiązywania z nieco innej strony.
Podczas zajęć postaramy się wspólnie odnaleźć odpowiedzi na niektóre z pytań, jakie badacze społeczni stawiają sobie w swojej pracy, wykorzystując różnorodne modele opisujące społeczne konsekwencje indywidualnych zachowań, np. model segregacji przestrzennej Schellinga, wybrane modele gier (gra o dobro publiczne, turniej Axelroda), model wpływu społecznego.
Przykłady pytań, na które będziemy szukać odpowiedzi (odwołując się do konkretnych modeli):
• Dlaczego w tolerancyjnym społeczeństwie tworzą się getta?
• Czy opłaca się być egoistą?
• Dlaczego jesteśmy skazani na wyniszczenie środowiska naturalnego?
• „Oko za oko, ząb za ząb” jako droga do pokoju na świecie?
• Dlaczego świadkowie przemocy nie reagują?
• Jak rozprzestrzeniają się poglądy?
• Czy będziemy na starość głodować?
Ostateczny wybór tematów będzie uzależniony od dynamiki kursu oraz zainteresowań grupy.
Każdy problem będzie przedstawiony w kontekście teorii, która posłuży nam do jego przeanalizowania. Analizie towarzyszyć będzie zatem wstęp, ukazujący specyfikę perspektywy zależności mikro-makro. W toku kursu przedyskutowane zostaną źródła perspektywy (takie jak układy dynamiczne, teoria chaosu, fraktale), jak również podstawowe pojęcia teorii racjonalnego wyboru, w tym teorii gier.
W centrum zainteresowania kursu znajduje się dynamika i własności emergentne społeczeństwa, a więc to, co sprawia, że mamy do czynienia z rezultatami zachowań jednostek na poziomie zbiorowym, o których ciężko wywnioskować z wiedzy o ich indywidualnych zachowaniach. Do analiz posłuży nam szeroko pojęta teoria racjonalnego wyboru. Powstała ona na pograniczu ekonomii, socjologii, politologii oraz psychologii a obecnie jest szeroko wykorzystywana w różnorodnych dyscyplinach naukowych. Jej głównym wyróżnikiem jest „racjonalność” rozumiana jako podejmowanie decyzji przez indywidualnych aktorów w celu uzyskania możliwie najlepszego dla nich wyniku, w oparciu o ich wiedzę odnośnie sytuacji wyboru. Nie będziemy się ograniczać do opisu zachowań klasycznego homo-oeconomicus, co stereotypowo przypisuje się tej perspektywie. W jego proces decyzyjny włączone zostaną normy społeczne, zachowania grupy oraz szeroko pojęta kontrola społeczna. W kursie przedmiotem zainteresowania będzie taki właśnie homo-sociologicus, którego indywidualne działania prowadzą do interesujących konsekwencji społecznych.
Celem zajęć jest zapoznanie uczestników z wybranymi zastosowaniami teorii racjonalnego wyboru, a przez to z możliwościami, jakie teoria ta daje socjologom. Na zajęciach nacisk będzie położony na pokazanie jej praktycznych zastosowań do opisu i analizy realnych zjawisk, procesów i problemów społecznych.
Warto nadmienić, że na potrzeby kursu skomplikowany aparat matematyczny zastąpiony zostanie aplikacjami komputerowymi.
Zastosowanie aplikacji komputerowych (m.in. przykładów symulacji komputerowych) ma istotny walor praktyczny – dzięki prostym narzędziom możliwe jest badanie złożonych zależności między indywidualnymi zachowaniami a zjawiskami makrospołecznymi, pozwalając na prezentację tych zależności w zrozumiałej dla szerokiego grona odbiorców formie. Dzięki temu możliwe będzie pokazanie uczestnikom kursu szerokich możliwości zastosowań teorii racjonalnego wyboru oraz swoiste odmitologizowanie tej perspektywy teoretycznej. Mamy nadzieję, że takie przedstawienie perspektywy zachęci studentów do jej zgłębiania – zarówno samodzielnego, jak i w ramach bardziej szczegółowych kursów, a także do jej wykorzystywania w pracy badacza społecznego.
W trakcie zajęć studenci często będą pracować w grupach. Ze względu na warsztatowy charakter zajęcia mogą być prowadzone z niewielką grupą uczestników.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
K_W07 posiada pogłębioną wiedzę na temat wybranych metod i technik badań społecznych, ich ograniczeń, specyfiki i obszarów zastosowania
K_W08 jest świadomy znaczenia refleksyjnego i krytycznego podejścia do wyników badań społecznych, analiz i procedur badawczych
K_W09 wie jak zaplanować i zrealizować złożone ilościowe i jakościowe badania empiryczne; ma świadomość konsekwencji metodologicznych wyborów
K_U01 potrafi zidentyfikować przyczyny i przewidzieć potencjalne skutki przeszłych i bieżących wydarzeń społecznych. Potrafi formułować krytyczne sądy na temat bieżących i przeszłych wydarzeń społecznych
K_U02 potrafi krytycznie selekcjonować informacje i materiały niezbędne do pracy naukowej, korzystając z różnych źródeł (w języku rodzimym i obcym) oraz posługując się nowoczesnymi technologiami
K_U03 potrafi samodzielnie formułować i weryfikować sądy na temat przyczyn wybranych procesów i zjawisk społecznych
K_U04 potrafi posługiwać się kategoriami teoretycznymi oraz metodami badawczymi do opisu i analizy zmian społecznych i kulturowych we współczesnych społeczeństwach oraz ich konsekwencji
K_U05 potrafi zaplanować i zrealizować badanie społeczne przy użyciu zaawansowanych ilościowych i jakościowych metod i technik badań socjologicznych
K_U10 potrafi przygotować prezentację wybranego zagadnienia lub badania w języku polskim i w języku obcym
K_K01 potrafi inicjować, planować, organizować i zarządzać pracą zespołu zadaniowego
K_K03 potrafi gromadzić, wyszukiwać, syntetyzować, a także krytycznie oceniać informacje na temat zjawisk społecznych
K_K04 potrafi argumentować stawiane tezy posługując się dowodami naukowymi
K_K05 potrafi podejmować samodzielną działalność w interesie publicznym lub własnym
K_K06 poszukuje nowych metod i źródeł w celu uzupełnienia swojej wiedzy i doskonalenia umiejętności zawodowych
K_K08 jest świadomy istnienia dylematów etycznych związanych z pracą socjologa
K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i metodologiczne badań społecznych
K_K10 bierze odpowiedzialność za projektowane i wykonywane zadania
Kryteria oceniania
Warunki zaliczenia to: aktywność na zajęciach (waga - 50%) oraz krótka praca zaliczeniowa na wybrany temat (waga – 50%).
Praca zaliczeniowa będzie przygotowywana w 3-4 osobowych grupach, będzie mieć format plakatu naukowego (tzw. posteru).
Do godzin przeznaczonych na zajęcia w sali oraz pracę w ramach platformy Kampus (30h) należy doliczyć czas konieczny do przygotowania się do zajęć (czytanie lektur, sporządzanie notatek) – 2h oraz czas konieczny do przygotowania się do finalnego zaliczenia (przygotowania plakatu naukowego) – 30h
Nieobecności podlegające usprawiedliwieniu: 2
Zasady poprawiania oceny negatywnej: przygotowanie poprawionej wersji pracy zaliczeniowej
Literatura
Axelrod, R (1984). The Evolution of Cooperation. New York: Basic Books
Axelrod, R. (2003) Advancing the Art of Simulation in the Social Sciences, Japanese Journal for Management Information System, Special Issue on Agent-Based Modeling, 12(3).
Baczko-Dombi, A. i Komendant-Brodowska, A. (2013). Teoria racjonalnego wyboru - integracja nauk społecznych. Zastosowanie diagramu Jamesa Colemana w analizie zjawisk społecznych. W: P. Ścigaj, i B. Krauz-Mozer (red.), Podejścia badawcze i metodologiczne w nauce o polityce (s. 339-348). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Coleman,J Foundations of Social Theory
Dixit A., Skeath S. (2004). Games of Strategy, 2nd edition. New York/London: W.W. Norton &Company
Lalman, D., Oppenheimer, J., & Swistak, P. (1994). Formalna teoria wyboru racjonalnego. Kumulatywne nauki polityczne. Studia Socjologiczne, 3-4(134-135), 14-68.
Lissowski, G. (2002). Teoria racjonalnego wyboru. Encyklopedia socjologii (4th ed., pp. 194-198). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Nowak, A., Szamrej, J., Latane', B. (1990) From private attitude to public opinion: A dynamic theory of social impact. Psychological Review, 97, s. 362-376.
Schelling, T. (1978) Micromotives and Macrobehavior, New York: Norton.
Steward, J. (1994) Czy Bóg gra w kości? Nowa matematyka chaosu, Warszawa: PWN.
Straffin P. D. (2001) Teoria gier. Warszawa: Wydawnictwo naukowe „Scholar” (tłum. Jacek Haman)
Swistak P.(2004) Ewolucyjne podstawy instytucji społecznych, „Decyzje” 1, 11-33
Watson J. (2002) Strategia. Wprowadzenie do teorii gier. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne (tłum. Andrzej Wieczorek)
Winkowska-Nowak, K., Batorski, D., Peitgen, H. (2003) Wprowadzenie do dynamiki społecznej, Warszawa: SWPS.
Young, P. H. (1998) Individual Strategy and Social Structure: An Evolutionary Theory of Institutions, Princeton: Princeton University Press.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: