Mikro-makro. Społeczne konsekwencje zachowań indywidualnych 3500-FAKL-MIK

Czy racjonalne zachowania jednostek mogą być źródłem problemów społecznych? Każdy, kto słyszał o tragedii wspólnego pastwiska, odpowie że tak. Ludzie podejmują decyzje dysponując pewną wiedzą i w konkretnym kontekście ograniczeń instytucjonalnych. Mogą zatem w dobrej wierze i kierując się dobrymi intencjami decydować się np. na przeprowadzkę do innej dzielnicy, podczas gdy efektem makro takich działań jest tworzenie się gett etnicznych lub rasowych.
Wiele pozornie prostych procesów społecznych jest o wiele bardziej złożonych niż mogłoby się początkowo wydawać. Zjawiska na poziomie makroskopowym nie są prostym przełożeniem zachowań poszczególnych ludzi. W ramach kursu zostanie zaproponowane spojrzenie na społeczeństwo jako system elementów wchodzących ze sobą w interakcje tak, że jego dynamika prowadzi do nowych własności na poziomie zagregowanym. Będzie to zatem próba podejścia do problemów społecznych i metod ich rozwiązywania z nieco innej strony.
Podczas zajęć postaramy się wspólnie odnaleźć odpowiedzi na niektóre z pytań, jakie badacze społeczni stawiają sobie w swojej pracy, wykorzystując różnorodne modele opisujące społeczne konsekwencje indywidualnych zachowań, np. model segregacji przestrzennej Schellinga, wybrane modele gier (gra o dobro publiczne, turniej Axelroda), model wpływu społecznego.

Przykłady pytań, na które będziemy szukać odpowiedzi (odwołując się do konkretnych modeli):
• Dlaczego w tolerancyjnym społeczeństwie tworzą się getta?
• Czy opłaca się być egoistą?
• Dlaczego jesteśmy skazani na wyniszczenie środowiska naturalnego?
• „Oko za oko, ząb za ząb” jako droga do pokoju na świecie?
• Dlaczego świadkowie przemocy nie reagują?
• Jak rozprzestrzeniają się poglądy?
• Czy będziemy na starość głodować?
Ostateczny wybór tematów będzie uzależniony od dynamiki kursu oraz zainteresowań grupy.

Każdy problem będzie przedstawiony w kontekście teorii, która posłuży nam do jego przeanalizowania. Analizie towarzyszyć będzie zatem wstęp, ukazujący specyfikę perspektywy zależności mikro-makro. W toku kursu przedyskutowane zostaną źródła perspektywy (takie jak układy dynamiczne, teoria chaosu, fraktale), jak również podstawowe pojęcia teorii racjonalnego wyboru, w tym teorii gier.

W centrum zainteresowania kursu znajduje się dynamika i własności emergentne społeczeństwa, a więc to, co sprawia, że mamy do czynienia z rezultatami zachowań jednostek na poziomie zbiorowym, o których ciężko wywnioskować z wiedzy o ich indywidualnych zachowaniach. Do analiz posłuży nam szeroko pojęta teoria racjonalnego wyboru. Powstała ona na pograniczu ekonomii, socjologii, politologii oraz psychologii a obecnie jest szeroko wykorzystywana w różnorodnych dyscyplinach naukowych. Jej głównym wyróżnikiem jest „racjonalność” rozumiana jako podejmowanie decyzji przez indywidualnych aktorów w celu uzyskania możliwie najlepszego dla nich wyniku, w oparciu o ich wiedzę odnośnie sytuacji wyboru. Nie będziemy się ograniczać do opisu zachowań klasycznego homo-oeconomicus, co stereotypowo przypisuje się tej perspektywie. W jego proces decyzyjny włączone zostaną normy społeczne, zachowania grupy oraz szeroko pojęta kontrola społeczna. W kursie przedmiotem zainteresowania będzie taki właśnie homo-sociologicus, którego indywidualne działania prowadzą do interesujących konsekwencji społecznych.

Celem zajęć jest zapoznanie uczestników z wybranymi zastosowaniami teorii racjonalnego wyboru, a przez to z możliwościami, jakie teoria ta daje socjologom. Na zajęciach nacisk będzie położony na pokazanie jej praktycznych zastosowań do opisu i analizy realnych zjawisk, procesów i problemów społecznych.
Warto nadmienić, że na potrzeby kursu skomplikowany aparat matematyczny zastąpiony zostanie aplikacjami komputerowymi.
Zastosowanie aplikacji komputerowych (m.in. przykładów symulacji komputerowych) ma istotny walor praktyczny – dzięki prostym narzędziom możliwe jest badanie złożonych zależności między indywidualnymi zachowaniami a zjawiskami makrospołecznymi, pozwalając na prezentację tych zależności w zrozumiałej dla szerokiego grona odbiorców formie. Dzięki temu możliwe będzie pokazanie uczestnikom kursu szerokich możliwości zastosowań teorii racjonalnego wyboru oraz swoiste odmitologizowanie tej perspektywy teoretycznej. Mamy nadzieję, że takie przedstawienie perspektywy zachęci studentów do jej zgłębiania – zarówno samodzielnego, jak i w ramach bardziej szczegółowych kursów, a także do jej wykorzystywania w pracy badacza społecznego.

W trakcie zajęć studenci często będą pracować w grupach. Ze względu na warsztatowy charakter zajęcia mogą być prowadzone z niewielką grupą uczestników.