Socjologia ryzyka a problem przyszłości 3402-31SRAPP
Ryzyko, przyszłość i niepewność od dawna przyciągają uwagę nauk społecznych. Niezależnie od tego, czy analizujemy prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia w kategoriach statystycznych, czy przyglądamy się społecznym kontekstom i kulturowym sposobom rozumienia zagrożeń, pytania o to, czym jest ryzyko i jak nim zarządzać pozostają tak samo aktualne. Współczesne wyzwania – od zmian klimatycznych, przez intensywny rozwój technologii, aż po nowe formy nierówności społecznych – ukazują nam, jak złożonym zjawiskiem jest ryzyko. Zarówno skala tych wyzwań, jak i towarzysząca im niepewność sprawiają, że coraz częściej mówimy nie tylko o „społeczeństwie ryzyka”, ale i o próbach kontrolowania go w niemal każdym aspekcie życia.
W ramach kursu przyjrzymy się przede wszystkim temu, w jaki sposób nauki społeczne oraz nauki techniczne definiują i wyjaśniają zjawisko ryzyka (1. Ryzyko w ujęciu nauk społecznych i nauk technicznych). Rozważymy również, na ile słuszna jest teza, że żyjemy dziś w „społeczeństwie ryzyka” (2. Czy żyjemy w społeczeństwie ryzyka?) i jak łączy się ona z zagadnieniem kulturowego kształtowania postaw wobec ryzyka (3. Ryzyko i kultura). Dowiemy się, w jaki sposób odpowiedzialność za ryzyko przenoszona jest na jednostki (4. Responsybilizacja ryzyka), a także dlaczego nie zawsze przeciwieństwem ryzyka okazuje się bezpieczeństwo (5. Przeciwieństwem ryzyka nie jest bezpieczeństwo). Następnie zastanowimy się w jaki sposób ryzyko wiąże się z problemem wielości i performatywności – jak „istnieją” różne rodzaje zagrożeń (6. Ontopolityki ryzyka)
W kolejnych częściach zajęć przyjrzymy się zjawisku wzmacniania (amplifikacji) i tłumienia (atenuacji) ryzyka w mediach i debatach publicznych (7. Amplifikacja i atenuacja ryzyka) oraz temu jak informacje o zagrożeniach – zarówno prawdziwe, jak nieprawdziwe -rozprzestrzeniają się w przestrzeni komunikacyjnej (8. Ryzyko w dobie dezinformacji) – co pozwoli zrozumieć procesy formowania opinii publicznej i wiedzy na temat ryzyka.
Następnie przejdziemy do dyskusji o tym, jak korporacje, chroniąc swoje interesy, wpływają na nasz sposób rozumienia zagrożeń (9. Ryzyko i interesy korporacji) oraz przyjrzymy się temu jak w szerszym kontekście epoki Antropocenu i zagrożeń związanych z globalnym ociepleniem (10. Ryzyko, Antropocen i globalne ocieplenie). Ważną część kursu poświęcimy także analizie ryzyka w ujęciu systemowym, uwzględniającym tzw. polikryzysy, czyli wielowymiarowe, nakładające się na siebie kryzysy o charakterze globalnym (11. Ryzyko systemowe i polikryzysy). W tym kontekście istotne będzie omówienie relacji między rozwojem technologicznym a pojawiającymi się wyzwaniami (12. Ryzyko i rozwój technologii). Poruszymy zagadnienia związane z tym, jak ryzyko wiąże się z władzą, reprodukcją nierówności społecznych oraz zagadnieniem (nie)sprawiedliwości społecznej (13. Ryzyko, władza i nierówności społeczne). Zwieńczeniem naszych rozważań będzie refleksja nad przyszłością (14. Ryzyko i problem przyszłości): czy – i w jaki sposób – możemy planować i przewidywać dalszy rozwój społeczeństw, mając świadomość, że żyjemy w warunkach stale rosnącej niepewności i zmienności.
Zaprezentowane w trakcie kursu koncepcje i teorie pomogą uczestnikom lepiej zrozumieć mechanizmy ryzyka w obliczu współczesnych wyzwań społecznych, politycznych, środowiskowych i technologicznych. Zarazem mogą stać się inspiracją do samodzielnego rozwoju projektów badawczych i refleksji nad rolą nauk społecznych, w tym przede wszystkim – socjologii – w analizie procesów kształtujących przyszłość.
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
K_W01 Zna i rozumie teorie naukowe właściwe dla socjologii ryzyka oraz kierunki ich rozwoju.
K_W04 Zna i rozumie fundamentalne procesy społeczne i kulturowe na poziomie lokalnym i globalnym, w tym dotyczące środowiska naturalnego.
K_W05 Zna i rozumie zasady korzystania, doboru i selekcji oraz oceny wiarygodności źródeł informacji i danych, w tym wytworzonych przez SI.
K_U01 Potrafi identyfikować złożone zjawiska i procesy społeczne oraz samodzielnie formułować odnoszące się do nich pytania, problemy badawcze i hipotezy.
K_U02 Potrafi korzystać z literatury naukowej, danych zastanych i wytworzonych na potrzeby procesu badawczego.
K_U04 Potrafi wykorzystywać i syntetyzować wiedzę teoretyczną i metodologiczną do opisu oraz analizy procesów i zjawisk społecznych.
K_K01 Jest gotów do samodzielnego i krytycznego uzupełniania wiedzy i umiejętności oraz wykorzystania ich w rozwiązywaniu problemów praktycznych i poznawczych.
K_K03 Jest gotów do aktywności na rzecz dobra publicznego, w tym środowiska naturalnego.
Kryteria oceniania
Ocena ciągła - obecność i aktywny udział w zajęciach: 20%.
Praca pisemna na podstawie wybranych tekstów omawianych podczas zajęć lub egzamin ustny 80%.
Obecność na zajęciach obowiązkowa
Praktyki zawodowe
n.d.
Literatura
Renn, O. (2008). Risk Governance. Coping with Uncertainty in a Complex World, London: Earthscan. Earthscan Risk in Society Series, Ch1. What is risk? Pp.1-8
Beck, U. (1992). Risk society: towards a new modernity, Ch1. On the Logic of Wealth Distribution and Risk Distribution, London: Sage Publishing, pp. 19-50.
Douglas, M. & Wildavsky, A. (1982). Risk and Culture: an essay on the selection of technical and environmental dangers. Berkeley: University of California Press., Introduction: Can we know the risks we face, pp.1-15 & Ch2. Risks are selected, pp.29-48.
O’Malley, P. (2008). Governmentality and Risk. In: J. Zinn (ed.) Social Theories of Risk and Uncertainty: An Introduction. Oxford: Blackwell, pp. 52-75.
Luhmann, N. (1993). Risk. A sociological theory. New Brunswick: Transaction Publishers. Ch1. The concept of risk, pp. 1-31, Ch. 12 Second-Order Observation, pp.219-231.
Van Loon, J. (2002) Risk and technological culture. Towards a sociology of virulence, ch.3 Enrolling risks in technocultural practices: notes on Actor Network Theory, pp. 45-63.
Kasperson, R. E., Renn, O., Slovic, P., Brown, H. S., Emel, J., Goble, R., Kasperson, J. X. & Ratick, S. (1988). The social amplification of risk: A conceptual framework’, Risk Analysis, 8(2), 177–187.
Lazer, D. M. J., Baum, M. A., Benkler, Y., Berinsky, A. J., Greenhill, K. M., Menczer, F., … & Metzger, M. J. (2018). The Science of Fake News. Science, 359(6380), 1094–1096.
Oreskes, N. & Conway, EM (2010). Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming. New York: Bloomsbury Press, Ch1. Doubt is our product, pp.10-35
Granberg, M. & Glover, L. (2023). Climate Change as Societal Risk. Revealing Threats, Reshaping Values. Cham: Palgrave-Macmillan, pp. 89-109
Lawrence M, Homer-Dixon T, Janzwood S, et al. (2024) Global polycrisis: The causal mechanisms of crisis entanglement. Global Sustainability 7: e6.
Jasanoff, S. (2016). The Ethics of Invention: Technology and the Human Future”. New York: W.W. Norton,pp. 211-245
Nygren, K.G., Olofsson, A., Ohman, S. (2020). A Framework of Intersectional Risk Theory in the Age of Ambivalence. Cham: Palgrave Macmillan. Ch2.Risk and intersectionality pp. 19-36
Cook, J. (2018) Imagined Futures. Hope, Risk and Uncertainty. Cham: Palgrave-Macmillan, pp. 55-80; 105-128
Esposito, E. Hofmann, D., Coloni, C. (2023). Can a predicted future still be an open future? Algorithmic forecasts and actionability in precision Medicine, History and Theory, 63(1), 4-24.
Literatura pomocnicza:
Arnoldi, J. (2011). Ryzyko, Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Bińczyk, E. (2012). Technonauka w społeczeństwie ryzyka. Toruń: Wydawnictwo Naukowe uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: